Enflasyonda yılsonu ve ortalama artış dengesi

Dünkü yazımızı "enflasyonda yılsonu oranıyla, yıllık ortalama oran arasındaki makas böylesine açılır mı ya da hangi koşullarda açılır, bu konuya da daha sonra değineceğiz" diyerek bitirmiştik. Kaldığımız yerden devam edelim…

Merkez Bankası ve IMF 2010 yılsonu enflasyonunu yüzde 8.4 olarak tahmin ediyor. IMF'nin yıllık ortalama enflasyon tahmini ise yüzde 9.7 düzeyinde. Merkez Bankası ortalama oran tahmininde bulunmuyor. Şu durumda yüzde 8.4'lük yılsonu beklentisiyle yüzde 9.7'lik yıllık ortalama oran beklentisini ele alıp değerlendirmek durumundayız.

Yıllık ortalama enflasyonun düzeyini, yalnızca ilgili yıldaki fiyat artışı belirlemez; bir önceki yıldan devreden ve basit olarak "enflasyon stoku" denilen oran da önemlidir. Enflasyon stoku, herhangi bir yılın ortalama endeksiyle aralık ayı endeksi arasındaki farktır. Örneğin 2009 yılının aylık ortalama endeksi 164.3, aralık ayındaki endeks 170.9'dur. Şu durumda, 2010 yılında fiyatlar hiç değişmese bile 2009'un aralık ayındaki 170.9, 2010'un ortalaması olacak ve böylece 2010'da yıllık ortalama fiyat artışı (170.9/164.3) yüzde 4 olarak gerçekleşecektir.

İşte bu yüzden önceki yıldan devreden oranın büyüklüğü önemlidir. Ancak, yılsonu ve ortalama artışın oluşumunda devreden oran kadar, hatta daha fazla ilgili yıldaki seyir önem taşımaktadır.

Yüzde 8.4'lük yılsonu ve yüzde 9.7'lik ortalama oran beklentisine dönersek… Artık hemen herkes tarafından kabul ediliyor ki TÜFE uzunca bir süre çift haneli seyredecek. Merkez Bankası bunu kağıda da döktü ve üçüncü çeyrek sonuna kadar yüzde 10 dolayında bir gerçekleşme beklendiğini ifade etti. Sonrasında ise en azından geçen yılın çok altında artışlar yaşanacağı ve yıllık oranın tek haneye inip yüzde 8.4'te kalacağı umuluyor.

Zaten yüzde 8.4 ve yüzde 9.7, son çeyreğe ilişkin umudun rakamsal simgesi gibi. Eğer fiyat artışları giderek hız kesiyorsa, örneğin son çeyrekte düşük artışlar görülmüşse, yıllık oran hızla aşağı geliyor, ortalama oran ise yüksek kalıyor. Ya da tersi oluyor; son aylarda fiyat artışının hızlanması durumunda yıllık oran yukarı giderken, ortalama düşük gerçekleşiyor. Bu, matematiksel basit bir sonuç.

Üretici fiyatları endeksinde aylık fiyat değişimleri çok keskin olduğu için yılsonu ve ortalama artış gerçekleşmeleri arasında çok ciddi farklar ortaya çıktı. Ancak, TÜFE'deki aylık hareketler daha ılımlı ve bu yüzden şimdiye kadar yılsonu ve ortalama gerçekleşmeler birbirine yakın seyretti. Ama bu yıl farkın şimdiye kadar görülmedik ölçüde açılacağı varsayılıyor.

2004-2009 dönemini kapsayan altı yılın üçünde yılsonu oranı, üçünde ise ortalama oran daha yüksek. İki oran arasındaki en büyük fark 0.75 puan olmuş. Bu yıl ise farkın 1.3 puana kadar çıkacağı öngörülüyor. Yani bu yılın beklentisi, dün de yazdığımız gibi fiyat artışının son çeyrekte çok çok azalması. Başka bir ifadeyle 2010 için tek hanede kalma umudu tümüyle son çeyrekte düşük oranlar gerçekleşmesine bağlanmış durumda. Bunu sağlamanın ise hiç de kolay olmadığı ortada.

2010 için yüzde 8.4 yılsonu ve yüzde 9.7 yıllık ortalama artış, mayıstan itibaren aylık yüzde 0.45-0.46 ortalamada kalınmasına bağlı. Ancak başka olasılıklar da var. Bunların en başta geleni ise son çeyrekte önceki yıl ortalamaları düzeyinde artış olması.

Mayıstan eylül sonuna kadar aylık yüzde 0.45-0.46 ortalamayla gidildikten sonra dördüncü çeyrekteki aylık artışların dün de yazdığımız gibi son yedi yılın ortalaması düzeyinde (ekim yüzde 1.86, kasım yüzde 1.33, aralık yüzde 0.25) gerçekleşmesi halinde yılsonu TÜFE artışı yüzde 10.7 olacak. Bu durumda, yıllık ortalama enflasyon da yüzde 10.4 olarak gerçekleşecek ve iki oran arasındaki fark, çok makul bir düzeye, 0.3 puana inecek.