Yani, 1950'ye… "Hangi anlamda" diye merak ediyorsunuzdur, hemen söyleyelim, yıllık enflasyon negatif olmak üzere. Tam 59 yıl aradan sonra…
ÜFE geçen yıl şubat-temmuz döneminde, haziran ayı hariç olmak üzere, genellikle çok yüksek seyretti. Özellikle nisanda yüzde 4.5 gibi rekor bir fiyat artışı görüldü. Üretici fiyatları, ağustosla birlikte gerilemeye başladı. Geçen yılın son aylarında gerileyen fiyatlar, bu yıl da çok az artış gösterdi.
Geçen yıl mart ayında 153.62 olan üretici fiyatları endeksi, yüzde 4.5'lik artışla nisanda 160.53'e fırlamıştı. Temmuzda 166.51'le rekor düzeye çıktıktan sonra gerileme eğilimine giren ÜFE, bu yılın mart ayı itibariyle 158.94'e indi.
Üretici fiyatları bu yıl nisanda yüzde 1 artış gösterirse, endeks 160.53'e yükselecek ve böylece geçen yılın nisanıyla aynı düzeyde bir gerçekleşme ortaya çıkacak. Yani bu durumda, üretici fiyatları aydan aya olan kıyaslamaya göre son bir yılda hiç artmamış olacak.
Bu yıl nisandaki fiyat artışının yüzde 1'in altında kalması durumunda ise ÜFE'de nisandan nisana artış değil, düşüş ortaya çıkacak. İşte yıllık bazda fiyat artışı değil, fiyat düşüşü yaşanması halinde tam 59 yıl öncesine dönmüş olacağız.
Türkiye, üretici fiyatlarında, o dönemki tanımla toptan eşya fiyatlarında, son olarak 1950 yılında düşüş yaşamıştı. 1950 yılında toptan eşya fiyatları endeksi (TEFE) yüzde 10.2 düşmüştü. Hemen bir teknik ayrıntıyı vurgulayalım. Bizim bu yılın nisan ayı itibariyle gerçekleşebileceğini belirttiğimiz yıllık fiyat gerilemesi, aydan aya olan hesaplamaya dayanıyor. 1950 yılındaki yüzde 10.2'lik gerileme ise, yıllık ortalama endekslerin kıyaslamasıyla hesaplanan oranı gösteriyor. 1950 yılı için aydan aya olan endeks kıyaslamasına göre oran bulunamadığı için, yıllık ortalama oranı kullanmak durumunda kaldık.
1938 yılından bu yana olan dönemi gösteren fiyat endekslerine göre, toptan eşya fiyatları yalnızca dört yıl geriledi. TEFE, 1944 yılında ikinci dünya savaşının etkisiyle yüzde 22.2 gibi rekor bir düşüş gösterdi. 1945 ve 1946 yıllarında da yüzde 3.2 ve yüzde 3.8'lik fiyat düşüşleri görüldü. Son olarak da 1950 yılında yüzde 10.2'lik bir fiyat gerilemesi yaşandı.
Fiyatların 1950 yılında böylesine hızlı bir şekilde düşmesi sonucunu doğuran etkenlerin başında iktidar değişiminin yarattığı rüzgar ve bu çerçevedeki gelişmeler geliyor. Demokrat Parti'nin iktidara gelmesiyle birlikte Marshall yardımları çerçevesinde akan yardımlar ve o yıl tarımsal üretimin çok iyi gerçekleşmesi fiyatların gerilemesinde büyük etki yaptı. Ayrıca, CHP'nin tek parti döneminde uygulanan ve karaborsaya yol açtığı için fiyatların yükselmesi sonucunu doğuran Milli Koruma Yasası'nın kaldırılması da fiyatları gerileten bir diğer etkendi.
Tüketici fiyatları ise 1938'den günümüze kadar olan dönemde yalnızca üç yıl geriledi. Tüketici fiyatlarında 1946'da yüzde 3.8, 1950'de yüzde 4.3, 1951'de ise yüzde 1.1 gerileme oldu.
Fiyatların hangi yıllarda gerilediği belirttik. Rekorların ne zaman kırıldığını tahmin etmek de zor olmasa gerek. Cumhuriyet tarihinin üç haneye ulaşan enflasyon rekorları hem üretici, hem tüketici fiyatlarında 1994 ve 1980 yıllarında kırıldı. 1994 yılında üretici fiyatları yüzde 120.7, tüketici fiyatları yüzde 106.3 arttı. 1980 yılında da üretici ve tüketici fiyatlarında sırasıyla yüzde 107.2 ve 101.4'lük artışlar yaşandı.
ÜFE, mart ayı itibariyle geçen yılın aynı ayına göre yüzde 3.46 artmış durumda. Yukarıda da belirttik, nisan ayı artışı yüzde 1 olursa, yıllık artış sıfıra inecek, nisan artışı örneğin yüzde 0.5 olursa, bu kez yıllık artıştan değil, yüzde 0.5'lik düşüşten söz edeceğiz. ÜFE, her ay yüzde 0.5 artmaya devam ederse, yıllık gerileme mayısta yüzde 2.1, haziranda yüzde 1.9, temmuzda yüzde 2.6 olacak; sonraki aylarda yeniden artıya geçilecek. Bir kez daha vurgulayalım, bu oranlar aydan aya olan kıyaslamayla bulunan oranlardır ve yıllık ortalama oranın negatife dönme olasılığı bulunmamaktadır.