Yeni ekonomi yönetiminin “tek haneli enflasyon” hedefiyle başlattığı “sıkı para” politikası kapsamında iç talebi kontrol ve ekonomiyi soğutmaya yönelik önlemlerin etkileri hem üretim hem tüketim ayağında görülmeye başladı. Üretim ayağındaki daraltıcı etki, tüketime göre daha fazla hissedildi.
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK); Gelir İdaresi Başkanlığı’na KDV beyannamesi veren bütün girişimlerin dahil olduğu ve perakende ticaret sektöründe farklı tür ve büyüklükteki girişimlerin satışlarını her ay düzenli olarak ölçen “perakende satış endeksi”nde Temmuz 2023-Nisan 2024 arasındaki dönemde yüzde 3,7 düşüş yaşandı.
Buna karşılık, TÜİK’in sanayi üretim endeksinde aynı dönemde yüzde 8,3 oranında düşüş gerçekleştiği dikkati çekti.
Dokuz aylık dönemde, iç talebin barometre göstergesi niteliğindeki perakende satışlar, yıllık bazda artmaya devam etmekle birlikte, yıllık artışlar büyük oranda hız kesti. Önceki yıl aynı aylara göre gerçekleşen yıllık değişimlere bakıldığında perakende satış hacminde Temmuz 2023’te yüzde 31,9 olan artış oranının, ağustosta yüzde 18,6’ya, yıl sonunda yüzde 14,3’e, bu yıl nisan sonu itibarıyla yüzde 10,2’ye kadar düştüğü görüldü.
Sanayi üretiminde ise Temmuz 2023’te yüzde 8,2 olan yıllık artış, hız keserek yıl sonunda yüzde 2,3’e, bu yılın ocak ayında yüzde 1,3’e kadar düştü. Şubatta, depremler dolayısıyla üretimin sert düşüş yaşadığı geçen yılın aynı ayının baz etkisiyle yüzde 11,1 artan sanayi üretiminde martta yüzde 4,6 oranında bir yıllık artış kaydedildi. Sanayi üretimi, nisanda ise yıllık bazda yüzde 0,7 düşüş kaydetti.
Temmuz 2023-Nisan 2024 döneminde perakende satışlar ürün grupları bazında hız kesti ya da daraldı. En sert düşüş yüzde 23’le “otomotiv yakıtı” kategorisinde yaşandı. Ses ve görüntü cihazları, hırdavat, boya ve cam, elektrikli aletler, mobilya vb. satış hacminin de yüzde 22,4 daraldığı anılan dönemde gıda, içecek ve tütün grubunda da satışlar yüzde 3,3 düşüş kaydetti.
Söz konusu dönemde perakende satış hacminin görece en fazla arttığı harcama grubu yüzde 14,1’le posta ile veya internetten yapılan satışlar oldu. Bunu yüzde 11,1’le bilgisayar, kitap, iletişim aygıtları gibi ürünler, yüzde 6,7 artışla tekstil, giyim ve ayakkabı, yüzde 4,4’le eczacılık, tıbbi optik, kozmetik ve kişisel bakım malzemeleri izledi. Gıda dışı tüketim maddelerinin (akaryakıt hariç) perakende satış hacmindeki artış da yüzde 0,8’de kaldı.
İmalat sanayii alt sektörlerinin tamamına yakınında üretimde frene basıldı. En sert düşüşler yüzde 20,6 ile ağaç ürünleri, yüzde 18,8’le mobilya, yüzde 15,8’le içecek, yüzde 15,2 ile giyim eşyasında yaşandı. Üretim düşüşünde bu alt sektörleri yüzde 12,4’le deri, yüzde 11,6 ile diğer metalik olmayan mineraller, yüzde 11,4’le tütün ürünleri, yüzde 10,9’la motorlu kara taşıtları, yüzde 10,8’le diğer ulaşım araçları, yüzde 9,8’le fabrikasyon metal ürünleri izledi.
Aynı dönemde, bilgisayar, elektronik ve optik cihazlarda yüzde 7,3, kauçuk ve plastikte yüzde 6,7, gıdada yüzde 6, tekstilde yüzde 5,8, kayıtlı medyada yüzde 2,6, kâğıtta yüzde 1,3, eczacılıkta yüzde 1,2 üretim düşüşü yaşandı. Üretimi artan az sayıdaki alt sektör içinde en yüksek artışı yüzde 10’la kimya sektörü kaydetti, elektrikli teçhizat sektörünün üretimi de yüzde 1,2 arttı.