İlk söyleyeceğimiz, bu saptamanın bize ait olmadığı. Zaman zaman bu yönde eleştiriler aldığımız için bu detayın altını öncelikle çizelim istedik. Merkez Bankası ile Türkiye İstatistik Kurumu ortaklaşa yapıyorlar bu saptamayı. Çeşitli sorularla tüketicinin ekonomiye güvenini ölçüyorlar. Yeni formatla ölçüm, 2012’de başladı; ancak geriye doğru da götürüldü ve 2004 yılına kadar gidildi.
2004 yılı başından, bu yılın mart ayı sonuna kadar geçen 10 yıl 3 ayda, yani 123 ayda, tüketici ekonomiye hiç güven duymamış. Elbette bu da bizim görüşümüz değil. Tüm güven endeksleri gibi tüketici güven endeksi de sıfır ile 200 arasında değer alıyor ve 100’ün altındaki değerler tüketicinin güvensizliğine, 100’ün üstündeki değerler ise tüketicinin ekonomiye güven duyduğuna işaret ediyor. Ama bakıyoruz, bu 123 ayda endeks bir ay bile 100’ü aşamamış. En fazla 98.7’ye çıkılmış, o da tam 10 yıl önce, 2004’ün şubat ayında.
Hem zaten yıllık ortalama bazda tüketicinin ekonomiye en çok güven duyduğu yıl da 2004. Söz konusu yıl ortalamasında güven endeksi 93.5 olmuş. Sonra iniş başlamış ve 2007’den 2008’e geçerken keskin bir düşüş olmuş. 2008, kriz yılı. 2007’de 81.2 düzeyinde bulunan yıllık ortalama endeks, 2008’de 65’e düşmüş. 2009’da biraz toparlanma var, endeks 66.2’ye çıkmış.
Sonraki 4 yılda, yatay denilebilecek bir gidişat gözleniyor. 2010-2013 döneminde endeks 73.7 ile 79.6 arasında salınmış.
İlk çeyreklerdeki durum
Bu yıla ilişkin olarak mart ayının verisi belli ve dolayısıyla ilk çeyrek ortalamasına sahibiz. İlk çeyrekte tüketici güven endeksi 71.4 düzeyinde gerçekleşti. Bu, son dört yılın en kötü ilk çeyreğine işaret ediyor. 71.4, aynı zamanda son 11 yılın en kötü üçüncü düzeyi anlamına geliyor.
Tüketici güven endeksi 2004’ün ilk çeyreğinde 98.2 ile rekor kırdı, sonra düzenli olarak azalarak 2009’da 60.2’ye indi. Endeks daha sonra 2010’da 68.7’ye, 2011’de 79.5’e yükseldi, sonrasında yeniden azalma başladı ve bu yılın ilk çeyreğinde 71.4’lük gerçekleşme ortaya çıktı.
Vatandaş karamsar
İşte tablo ortada. Tüketici ekonomiye tam 123 aydır güven duymuyor; bu dönemde bir kez bile iyimserlik sınırı olan 100’e ulaşılamamış. Üstelik gidişat da olumlu değil, tam tersi yönde.
Geçmiş böyle, merak edilen acaba bu tablo olumlu yönde değişir mi, yoksa bu dolaylarda salınan bir tüketici güven endeksi görmeye devam mı ederiz?
Öncelikle kabul edilmesi gereken, tüketici güven endeksinin çok büyük bir hızla azalabileceği, ancak aynı şekilde çok büyük hızla artış göstermesinin zor olduğu. Bu gerçek, tüm çıplaklığıyla 2008 krizinde karşımıza çıkıyor. Örneğin 2007’nin aralık ayında 80.7 olan tüketici güven endeksi bir yıl sonra 56.7’ye kadar düşebiliyor. Yani üçte bire yakın bir azalma var. Ama artış hiçbir zaman aynı hızda olmuyor.
Şu satırlar yazılırken yerel seçim sonucu henüz alınmış değildi. Ancak, sonuç ne olursa olsun, hiç kimse tüketici güveninin nisanla birlikte füze gibi fırlayacağını düşünmemeli. Ayrıca, hangi sonucun tüketici güvenini olumlu yönde etkileyebileceğini de kim söyleyebilir ki…