Ekonominin arz-talep kurulu işliyor. Aylık döviz açığımız (cari açık) 5 milyar dolar dolayında iken, sermaye hareketi ile döviz girişi durdu.
Eskiden açık 5 milyar dolar iken 8-10 milyar dolar döviz giriyordu. Açık kapatılıyor, kalanı rezerve ekleniyordu.
Arz azaldı. Talep devam ediyor. Bu durumda döviz fiyatı artıyor. Artışın durması veya fiyatının gerilemesi, döviz girişinin başlamasına bağlı.
Döviz girişi neden durdu? Önce bu konuda gerçekçi tespitlere ihtiyacımız var. Bütün suçu ABD Merkez Bankası politikalarına bağlamak yanlış ve yanıltıcı olur.
Döviz girişi durur ise dursun… Ne yapalım? Diyemeyiz.
Yanlış ekonomi politikaları ile Türk ekonomisinde tarımsal üretim ve sanayi üretimi giderek daha fazla ithalata bağımlı hale geldi. İthal girdileri alacak döviz bulamaz isek üretimi sürdüremeyiz. Petrol, doğalgaz, kömür faturasını ödeyemez isek hayat durur.
Onun içindir ki, yabancıların döviz göndermesini sağlayacak tedbirleri almak zorundayız. Yabancılar; (1) Türkiye başka ülkelerden daha çok, hiç olmaz ise aynı çizgide getiri veriyor ise döviz gönderirler. (2) İç ve dış istikrarı değerlendirerek risk yok ise döviz gönderirler.
Yabancılar bugüne kadar döviz gönderirken, şimdilerde neden göndermez oldu?
- Döviz kurunda bir istikrar vardı. Doların fiyatı hazmedilebilir ölçülerde inip çıkıyordu.
Yabancılar Türkiye’ye getirdikleri doları 1.80 TL'den bozdurup TL'ye çevirdikten sonra, çıkarken aynı doları 1.80 TL'den satın almak istemezler. Bu durumda zarar ederler.
- Bizde dolar fiyatı kısa sürede hazmedilemeyecek ölçüde yükseldi. Bundan sonra ne olacağı belli değil. Yabancılar bugün getirecekleri doları 2.05 TL'den bozdurduktan sonra, yarın çıkarken 2.50 TL'den dolar alır mıyız endişesini yaşadıkça dolar getirmezler.
- Yabancılar borsa canlı ise bono faizi reel getiri sağlıyor ise para getirirler. Ekonomi canlı ise bankalara, özel sektöre kredi verirler. Borsa çöküyor. Bono faizi cazibesini kaybetti. Döviz tırmanışını sürdürüyor. Ekonomide büyüme iddiaları rafa kaldırıldı. Bu durumda Türkiye piyasası yabancı yatırımcı için cazibesini kaybetti.
Yabancı Türkiye’ye göndereceği dövizin getirisi kadar ana para ve faiz riskini de dikkate alır.
-İç risk yükseldi.
* İç politikada hırçınlık arttı. Seçim dönemi yaklaştı. Kürt sorununun çözümü konusundaki çalışmalar yavaşladı.
* Merkez Bankası giderek hükümetin etkisi altına girer oldu. Merkez Bankası faiz silahını kullanamıyor. Politikalarında tutarsızlık arttı.
- Dış risk yükseldi.
* Türkiye dış politika ilişkilerinde, ekonomi bakımından ağırlığı olan ülkelerle iyi ilişkilerini bozmaya başladı. ABD, Almanya, Fransa, İngiltere ve İsrail ile ilişkiler, Türkiye’ye döviz gönderen firmalar, bankalar, fonlar için çok önemli. Firmalar, bankalar, fonlar, merkezlerinin bulunduğu, kullandıkları dövizlerin sahiplerinin yaşadığı ülkeler ile ters politikalar içindeki ülkelerde riske girmek istemezler.
* Türkiye Suriye ve Mısır sorunlarında nerede ise taraf haline geldi. Olası Suriye müdahalesi Türk ekonomisine ağır yük getirebilir.
Bunlar genel tespitlerdir. Merkez Bankası’ndan beklenen gelişmeleri iyi değerlendirdikten sonra döviz girişini artıracak tedbirler almaktır.
Her ülkede Merkez Bankası başkanları bu gibi durumlarda piyasaya mesaj vererek sorunları nasıl çözeceklerini anlatırlar. Başkanların konuşmaları ile piyasalarda tansiyon düşer.
Bizde tersi oldu. Başkan salı günü konuştu, konuşurken piyasaların tansiyonu arttı. Neden? Çünkü Başkan, olamayacak şeyler anlattı. Hem faizi, hem dolar fiyatını, hem enflasyonu sınırlayabileceklerini söyledi. Faizde ve döviz fiyatında rakamlar açıklayarak, bankanın elini kolunu bağladı.
Piyasanın tepkisi gösteriyor ki, Başkan'ın açıkladığı politikalar, dövizde tıkanıklığı açacak politikalar değil. Başkan bu olasılığa karşı alınacak tedbiri de açıkladı. "Rezervden 40 milyar dolar döviz satarız" dedi. Döviz piyasa talebini geçici olarak karşılar ama banka 40 milyar dolar döviz satınca döviz girişindeki tıkanıklık açılmaz.
Tekrarda yarar var. Sorun, tıkanıklığı açacak politikaları belirlemek ve uygulamakla çözülür.