Dolarda geçen yılı 2.91 düzeyinden kapattık. Yıl ortalaması ise 2.72 oldu. 2015 sonu 2.91 ile geçilince, bu yıla ilişkin beklenti de kurun yükselmeye devam edeceği yönünde oluştu. Bu beklenti ya da tahmin ocak ayında gerçekleşti de. Ocak ayında dolar genellikle yüksek sayılabilecek bir düzeyde seyretti, bir ara 3.05 bile görüldü, zaten ay ortalaması da 3'ün çok az da olsa üstünde oluştu.
Sonrasında bir gerileme yaşanmaya başlandı. Bunda en büyük etken FED'in yarattığı olumsuz baskının hafiflemesiydi. FED'in, düşük oranlarda ve daha uzun aralıklarla faiz artışına gideceği belli olmuş ve bu tüm dünyada bir rahatlama yaratmıştı. Gelişmiş ülkelere kıyasla çok yüksek faiz uygulayan bizim gibi ülkelere olan fon girişi yeniden başlamış ve bu da döviz arzının artmasını, dolayısıyla kurların gerilemesini sağlamıştı.
Öyle ki, 3 Mayıs'a geldiğimizde dolar 2.79'a inmişti. Yani geçen yılın sonuna göre, dört ayda yüzde 6'ya yakın bir gerileme vardı dolarda. Ama, o meşhur 4 Mayıs operasyonuyla birlikte dolar tırmanışa geçti ve yeniden 2.95'in üstünde seyreder oldu.
Peki doların bu düzeylere gelmiş olması çok mu şaşırtıcı, bir de bu yönden bakmak gerekir.
Hesabını, programını orta vadeli program çerçevesinde resmen ortaya konulmuş rakamlara göre yapanlar için sorun ya da bir sürpriz yok aslında. Orta vadeli programdaki dolar kuru öngörüsü çok açık... Bu programa göre, doların 2016 yılı ortalamasında 3 lira düzeyinde gerçekleşmesi öngörülüyor.
Doların yılbaşından düne kadar olan dönemdeki ortalamasına bakıyoruz; 2.91 olmuş. Yıllık ortalamaya henüz ulaşılmamış. Yani rakamda bir sapma yok. Son günlerdeki hareket yanıltıcı, yani yıllık öngörünün üstüne çıkılmış değil.
Normal olan 2.79'lara inilmesi değildi ki zaten. Dolarda normal hareket, geçen yılsonundaki 2.91'den sonra yukarı gidişti. Biraz önce belirttik, bu ocak ayında gerçekleşti, hem de fazlasıyla ama daha sonra bu kez gereğinden hızlı bir düşüş yaşandı. 3.05'ten 2.79'a... Dalga boyu büyüktü, bundan dolayı da 4 Mayıs'tan sonraki çıkış rahatsızlık yarattı ve "Ne oluyor" paniği yaşandı.
Aslında dolar kurundaki gelişme normal, gidişatta tuhaf bir durum yok. Orta vadeli programda öngörülen rakama paralel bir gidiş yaşanıyor. Kamuoyunu yanıltan, doların bir ara normalin tersi yönde hareket ederek çok gerilemesi. Şimdi biz 2.80'in altını baz alıyoruz adeta ve geldiğimiz düzeyi çok yüksekmiş gibi değerlendiriyoruz.
Oysa tuhaf olan 2.80'in altıydı, şu an bulunduğumuz düzeyde bir tuhaflık yok. Şimdi olmamız gereken düzeylerdeyiz.
Yılsonu ne olabilir?
Doların 2016 yılı ortalamasında alacağı değere ilişkin olarak elimizde bir veri var. Öngörü bazında da olsa orta vadeli programda bu değer 3 lira olarak yer alıyor. Peki, acaba 2016 sonundaki düzey ne olur, şimdi o tartışılıyor.
Çok kaba bir hesap yaparak şunu söyleyebiliriz. Eğer 3 lira tam orta noktayı gösterecekse, geçen yılın sonundaki gerçekleşme de 2.91 olduğuna göre, bu yılın sonundaki dolar 3.09 (3x2=6-2.91=3.09) olacak demektir. Yuvarlayalım, normalde bu yılsonunda doları 3.10 düzeyinde görmemiz makul sayılmalıdır.
Ama elbette yukarıdaki basit yaklaşım, her zaman geçerli olmaz. Zaten tablomuzda yer alan ortalama ve yılsonu verileri de bu yaklaşımın hep yıl gerçekleşmediğini ortaya koyuyor. Ancak, uzun bir zaman dilimi dikkate alındığında yukarıdaki formül bir fikir veriyor.
Ayrıca, başka yöntemleri de deniyoruz; örneğin ortalama kur ile yılsonu kuru arasındaki farkın düzeyine bakıyoruz. Bu fark, yıldan yıla çok büyük değişimler gösterse de, uzun dönemde oluşan değeri bu yılın 3 lira düzeyinde gerçekleşeceği öngörülen ortalamasına uyguladığımızda karşımıza yine 3.10'luk yılsonu değeri çıkıyor.
Bu hesaplamalardan hareketle ve yıl ortalamasının 3 lira düzeyinde gerçekleşeceği varsayımıyla doların yılsonunda 3.10 lira olacağını, en fazla 3.20'ye çıkacağını söylemek yanlış olmasa gerek.
3.20'lik yılsonu tahminini destekleyen bir gösterge daha var. Dolarda geçen yılı ortalama olarak 2.72'de kapattık, bu yılın ortalaması ise 3, yani yüzde 10'luk bir artış öngörülüyor. Bu oranı, doların 2015 sonu gerçekleşmesi olan 2.91'e uyguladığımızda karşımıza bu yılsonu için 3.20'lik bir kur çıkıyor.
Dolayısıyla şu anki tablo, doların yılsonunda en az 3.10 olacağını, muhtemelen 3.20'ye kadar da çıkılabileceğini, ancak 3.20'den sonrasının da söz konusu olabileceğini gösteriyor.
3.20'den sonrası, çünkü...
"Eşeğin büyüğü ahırda" diye bir söz vardır. Dolayısıyla asıl sorunlar bundan sonra başlarsa, biz şimdiki düzeyi de, olabileceğini ifade ettiğimiz düzeyleri de çok ararız.
Hala görmezden geldiğimiz sorunlar var. Turizmde bu yıl çok büyük bir hüsran yaşayabiliriz. Turizmdeki gelir sapması yüzünden cari açığı öyle 30 milyar dolarlarda tutamayız artık. En iyi rakam 35 milyar dolar olacaktır. Tabii ki bu açığı da finansman bulursak vereceğiz. Finansmanda da sıkıntı olursa, dövize talep daha da artacak demektir. Bir yandan döviz kazancımız azalırsa, diğer yandan da finansmanda sıkıntı ortaya çıkarsa, doğal olarak döviz arzında ciddi bir daralma olacak ve bu yüzden kur artışı tüm öngörülerin çöpe atılmasına yol açacaktır.
Ve siyasette yaşanacaklar... Yeni hükümet, yeni bir ekonomi politikası, yeni isimler... MHP de olacaklar... Seçime gidilecek mi, gidilmeyecek mi... Bunca bilinmeyen arasında dolar için 3.20'nin üstü sürpriz olmayacaktır.