Dolar son dönemde Türk parası karşısında da, euro karşısında hızla değer kazanırken tasarruf sahibi dolardan adeta kaçıyor. Ancak aynı eğilim, Türk parasına karşı daha az değer kazanan euro cinsi hesaplarda görülmüyor; euro cinsi hesaplar azalmak bir yana az da olsa artış gösteriyor. Tasarruf sahibi dolardan niye uzaklaşma eğiliminde? Acaba dolar tutanlara bir bıkkınlık geldi ve doların hızla değerleneceğini de göremedikleri için döviz hesaplarını kapatmaya mı yöneldiler, yoksa çok ucuza aldıkları doları satıp karı ceplerine koymayı tercih mi ediyorlar? Doğrusu bunu kestirebilmek, bu soruya kesin bir yanıt verebilmek mümkün değil. Bu değerlendirmeyi 10 Ekim tarihli verilere göre yaptığımızı belirtelim, doların 10 Ekim'den sonra çok daha hızlı arttığını hatırlatalım ve daha sağlıklı değerlendirme yapabilmek için bir-iki haftaya ihtiyaç duyulduğunun altını çizelim.
Merkez Bankası, döviz tevdiat hesaplarına ilişkin verileri; dolar cinsi hesaplar, euro cinsi ve euro cinsi hesapların dolar karşılığı ve diğer dövizler cinsinden olan hesapların dolar karşılığı olmak üzere üç bölümde açıklıyor. Diğer döviz cinslerinden olan hesaplar, toplamda ancak yüzde 2'ye yakın bir paya sahip. Ağırlık, dolar ve euro cinsi hesaplarda. İşte son dönemde en önemli hareket de dolar cinsi hesaplarda görülüyor.
Toplam döviz tevdiat hesapları, 1 Ağustos'ta 106.9 milyar dolarla rekor düzeye ulaşmıştı. Hesaplar, bu tarihten sonra azalmaya başladı ve 10 Ekim itibariyle 92.4 milyar dolara indi. Yani, yaklaşık iki buçuk aylık bir dönemde tam 14.5 milyar dolarlık azalma kaydedildi. Peki, bu azalmada hangi döviz cinsi hesaplar etkili oldu?
Değer kazanan dolardan kaçış var
Türk parası karşısında değer kazanmaya son bir ay içinde başlamış olsa da, dolar euro karşısında 1 Ağustos'tan beri değer kazanıyor. Euro-dolar paritesi, 1 Ağustos'ta 1.5575 ile zirve yapmıştı. Parite, 10 Ekim'de ise 1.3562'ye indi. 10 Ekim'den sonraki günlerde doların daha da değer kazandığını biliyoruz.
1 Ağustos'ta 60.3 milyar dolar olan dolar cinsi hesaplar, 10 Ekim'de 51.2 milyar dolara indi, yani tam 9.1 milyar dolarlık gerileme oldu. Bu dönemde euro cinsi hesaplar ise 468 milyon euroluk artışla 28.5 milyar eurodan, 29 milyar euroya çıktı. Ancak, euro dolara karşı çok değer yitirdiği için, euro cinsi hesapların dolarla ifadesinde tutar 5.1 milyar dolar azaldı. Euro cinsi döviz tevdiat hesapları, dolar olarak 44.4 milyardan, 39.3 milyara indi.
Böylece, 1 Ağustos-10 Ekim döneminde toplam döviz tevdiat hesapları 9.1 milyarı dolar cinsinden olanlardan, 5.1 milyarı euro cinsinden olanlardan, 315 milyon doları da diğer döviz cinsinden olanlardan kaynaklanmak üzere 14.5 milyar dolar azaldı. Hesaplar, 10 Ekim itibariyle 92.4 milyar dolara geriledi.
Euro değer yitirmeseydi...
Dolar-euro paritesinin 1 Ağustos itibariyle 1.5575 ile rekor düzeyde bulunduğunu belirttik. Parite, bu düzeyde kalmış olsaydı euro cinsi hesaplarda dolar olarak 5.1 milyar dolarlık bir gerileme yaşanmayacaktı. Söz konusu yaklaşık iki buçuk aylık dönemde euro cinsi hesaplarda görülen 468 milyonluk artış, 1 Ağustos paritesiyle 729 milyon dolarlık bir artışa denk gelecekti. Buna göre de, dolar cinsi hesaplardaki 9.1 milyar, diğer cins hesaplardaki 315 milyon dolarlık düşüşe karşılık, euro cinsi hesaplardaki 729 milyon dolarlık artışla, 1 Ağustos-10 Ekim arasında döviz hesaplarındaki toplam düşüş 8.7 milyar dolarda kalacaktı.
Özetle; geçerli pariteye göre 14.5 milyar dolar olan DTH'deki gerileme, euro için 1 Ağustos paritesi olarak 1.5575 alınması durumunda 8.7 milyar dolarda kalıyor. Yani, parite etkisi gerilemeyi 5.8 milyar dolar aşağı çekiyor. Bir başka ifadeyle, geçerli pariteyle yapılan hesaplamada 10 Ekim itibariyle 92.3 milyar dolara inen toplam döviz tevdiat hesapları, euro için 1 Ağustos paritesi dikkate alındığında 98.2 milyar dolar olacaktı.
Kur yukarı, DTH aşağı
Daha önce de birkaç kez verdiğimiz dolar kuru ile DTH'nin seyrine ilişkin endeksi bir kez daha oluşturduk. 4 Ocak tarihini 100 kabul ederek hazırladığımız endeks, çok açık biçimde dolar kurunun arttığı dönemlerde döviz hesaplarının gerilediğini, kurda gerileme olduğunda ise döviz hesaplarının arttığını gösteriyor.
Bu eğilim bize, öz olarak tasarruf sahiplerinin ve tüzel kişilerin kur düştüğünde döviz aldığını, kur yükseldiğinde ise dövizlerini satma eğilimi içine girdiklerini gösteriyor.
Elimizdeki son veri olan 10 Ekim için de tablo böyle. Özellikle kurda 3-10 Ekim haftasında önemli bir çıkış var, döviz hesapları ise geriliyor. Ancak, dolar kurundaki artışın 10 Ekim'den sonra çok daha hızlı olduğunu biliyoruz. 3 Ekim'de 1.23 olan dolar kuru, 10 Ekim'de 1.38'e ulaştı. Grafikte bu hızlı artışı görebiliyoruz.
Dolar, izleyen iki hafta içinde 1.38'den 1.70'e geldi, yani yüzde 23 arttı. Dolarda yılbaşından 10 Ekim'e kadar olan artış yüzde 18, 10-24 Ekim günlerini kapsayan iki haftadaki artış ise yüzde 23 düzeyinde. İki hafta sonrasının kur grafiği belli. Yılbaşında 100 olan dolar kuru endeksi, 10 Ekim itibariyle 146'ya ulaştı. Bakalım bu dönemde döviz tevdiat hesapları nasıl seyredecek?
Döviz Tevdiat Hesaplarının Seyri (Milyon Dolar ve Euro)
Dolar Euro Euro-Dolar Euro Cinsi Diğer Dövizler Euro Euro-Dolar Euro Cinsi İKİ
Cinsi Cinsi Paritesi ($ Karşılığı) ($ Karşılığı) TOPLAM Cinsi Paritesi ($ Karşılığı) TOPLAM TOPLAMIN
(A) (B) (C) (A+B+C ) (1 Ağustos (1 Ağustos (A+C+D) FARKI
Paritesi) pari. göre)
(D)
1 Ağustos 60.274 28.531 1,5575 44.437 2.154 106.866 28.531 1,5575 44.436 106.866 0
8 Ağustos 59.917 29.185 1,5133 44.165 2.105 106.188 29.185 1,5575 45.455 107.478 -1.290
15 Ağustos 56.695 29.514 1,4749 43.531 2.112 102.338 29.514 1,5575 45.968 104.775 -2.437
22 Ağustos 56.961 29.665 1,4821 43.968 2.114 103.043 29.665 1,5575 46.203 105.278 -2.235
29 Ağustos 57.002 29.731 1,4716 43.752 2.098 102.851 29.731 1,5575 46.307 105.406 -2.555
5 Eylül 55.866 29.711 1,4308 42.511 1.990 100.368 29.711 1,5575 46.275 104.131 -3.763
12 Eylül 54.237 29.785 1,4096 41.986 1.952 98.176 29.785 1,5575 46.390 102.580 -4.404
19 Eylül 54.085 29.521 1,4380 42.451 2.003 98.539 29.521 1,5575 45.979 102.067 -3.528
26 Eylül 54.560 29.098 1,4628 42.564 1.990 99.115 29.098 1,5575 45.321 101.871 -2.756
3 Ekim 53.775 29.459 1,3962 41.129 1.968 96.872 29.459 1,5575 45.882 101.625 -4.753
10 Ekim 51.205 28.999 1,3562 39.328 1.839 92.372 28.999 1,5575 45.166 98.210 -5.837
FARK -9.069 468 -5.109 -315 -14.493 468 729 -8.656 -5.837