Gerekçesi ister başta ruble olmak üzere gelişen ülke para birimlerindeki değer kaybından bizim de etkilenmemiz olsun... İster FED'in atması muhtemel adımlar... Ya da yurtiçinde yaşanan gözaltılar ve bunun yarattığı hukuki tartışmalar, AB'ye rest çekilmesi veya işsizlik gibi, büyüme gibi verilerin kötü gelmesi...
Gerekçenin ne olduğu, somut gerçeği değiştirmiyor. Türk Lirası değer yitiriyor, hem de hızlı bir şekilde. Bunun, ekonomiye bir dizi yansıması var ve daha da olacak kuşkusuz. Bu etkileri savuşturma şansımız da neredeyse yok.
Kur artışının yarattığı etkilerin tümünü masaya yatırma niyetinde değiliz. Bugün daha çok, kur artışının özel sektöre, dış borçtan dolayı getireceği yüke değinmek istiyoruz. Ama bu etkiye değinmeden önce birkaç cümleyle petrol fiyatlarında yaşanan gerilemenin ve bu gerileme sayesinde enflasyonda kaydedilecek olumlu etkinin bir kısmının kur artışı yüzünden daha şimdiden kaybedilmekte olduğunu belirtelim. Gerçi 2015 için ne petrol fiyatlarının nasıl seyredeceğini tam olarak bilebilme şansımız var, ne doların düzeyini. Ama genel eğilim olarak petrolün artık neredeyse dip noktaya yaklaştığını söyleyebiliriz, doların ucunun ise açık olduğunu. Dolayısıyla gidişat umduğumuz gibi olmayacak gibi görünüyor.
38 milyarlık yük
Gelelim dolardaki artışın özel sektöre olan yüküne. Özel sektörün yurtdışından sağladığı borç, ekim ayında, 2.1 milyar doları uzun vadeli, yaklaşık 1 milyar doları kısa vadeli olmak üzere 3.1 milyar dolar kadar artış gösterdi. Eylülden ekime geçişte dolarla diğer paralar arasında önemli boyutta bir değişim yaşanmadığı için, 3.1 milyar dolarlık bu artışta kur etkisi çok fazla hissedilmedi, onu da belirtelim. Kur etkisi, borcun 165 milyon dolar kadar daha az görünmesini sağladı.
Ama bizi şu günlerde asıl ilgilendiren, dış borcun dolar bazında hangi düzeyde göründüğü değil. Ekim sonunda 241.9 milyar dolar olan dış borç, o tarihte 2.21 olan dolar kuruna göre 536.4 milyar liraya denk geliyordu. Girişte de belirttiğimiz gibi, gerekçesi ne olursa olsun Türk Lirası son dönemlerde hızla değer yitirdi. Dolar önceki gün bir ara 2.40'a dayanarak rekor düzeye çıktı. Dün bir miktar gerileme kaydedildi, dolar şu satırlar yazılırken de 2.35-2.38 bandında salınmaktaydı.
Kimi zaman 1 kuruş bile önemlidir; ama TL'nin böylesine büyük bir hızla değer yitirdiği bir süreçte bu kadar küçük rakamlara takılmamak gerekir. Bu yüzden, tam bir nokta rakam verme zorluğunu dikkate alarak, doları 2.3750 kabul edip bir hesap yaptık.
Doların 2.21 olduğu ekim ayı sonunda, 241.9 milyar dolarlık dış borcun TL karşılığı 536.4 milyardı. Kur 2.3750'ye çıkınca, bu borcun TL karşılığı 574.6 milyara fırladı. Yani özel sektöre bu bir buçuk aylık dönemdeki kur artışından dolayı 38.2 milyar liralık bir yük binmiş oldu.
Toplam borç 280 milyar civarında
Özel sektörün toplam dış borcunun 241.9 milyar dolar olmadığını da dikkate almak durumundayız. Merkez Bankası'nın dün açıklamış olduğu 241.9 milyar dolar, özel sektörün "yurtdışından" sağladığı borç. Bugün açıklanacak verilerle özel sektörün yabancılara karşı "yurtiçinde" oluşan yükümlülüklerini de göreceğiz ve 36-37 milyar dolar civarında olduğu tahmin edilen bu tutarla birlikte özel sektörün toplam dış borcu 280 milyar dolara yaklaşacak. 280 milyar dolarlık toplam borcun oluşturacağı kur farkı da 45 milyar lirayı aşacak.