Ekonomide daralmanın ilk ve en çarpıcı işaretleri sanayi üretimi ve dış ticaretten geliyor. Sanayi üretiminde önceki aylara göre gerileme son aylarda biraz hız kesti. Ancak, üretim geçen yılın halen çok altında. Aynı şekilde dış ticarette yılın ilk iki ayına ilişkin gerçekleşme de, geçen yılın çok altında kalındığını gösteriyor. Dış ticarette özellikle ithalatın daha yüksek oranda gerilediği dikkati çekiyor. İthalattaki bu hızlı gerilemede, ekonomik durgunluğun yanı sıra, enerji faturasında ortaya çıkan düşüşün de önemli etkisi olduğunu göz ardı etmemek gerekiyor. İhracatın, ilk iki ayda bu düzeylerde tutunabilmesini sağlayanın da altın ihracatı olduğunu biliyoruz.
Yılın ilk iki ayında 16.2 milyar dolarlık ihracat, 17.7 milyar dolarlık da ithalat gerçekleştirildi. Geçmiş yıl eğilimleri, ilk iki ayda, yıllık dış ticaretin yüzde 13'ünün gerçekleştirildiğini gösteriyor. Geçen yıl bu oran yüzde 16'ya çıktı. Geçen yılki bu durum, yılın son aylarındaki ihracat ve ithalatın düşmesi ve ilk ayların toplamdaki payının bu yüzden artmasından kaynaklandı.
Küresel kriz kaynaklı ekonomik durgunluğun etkisini ne zaman atarız ve dış ticaret ne zaman normalleşme sürecine girer, bunu kimse bilme durumunda değil. Ancak en azından 2009'un bu şekilde geçeceği tahminleri ağır basıyor. Bu durumda bizi yıllık bazda nasıl bir dış ticaret ve ona bağlı olarak nasıl bir cari denge gerçekleşmesi bekliyor?
Bu tablo sürdürülemez
Öncelikle ilk iki ayda ortaya çıkan 16.2 milyar dolarlık ihracat ve 17.7 milyar dolarlık ithalat rakamlarının, ikisinin birden "sürdürülemez" olduğunu belirtmek gerek. Bu rakamlara göre, ihracatın ithalatı karşılama oranı yüzde 92'ye ulaşıyor. Herhalde kimse bu oranın makul ve sürdürülebilir bir oran olduğunu söyleyemez. Dolayısıyla, yüzde 92 daha aşağılarda oluşacak, bu kaçınılmaz. Oran daha aşağıya inerken, ihracat mı daha fazla gerilemeye başlayacak, yoksa ithalattaki hızlı düşüş mü hız kesecek? Sanki, ikisi birden gerçekleşecek gibi görünüyor.
Her ay ortalama 1.3 milyar dolarlık altın satmaya devam etme şansımız yok. Dolayısıyla toplam ihracat hız kesecek, başka bir ifadeyle geçen yıla göre gerileme daha da artacak.
Öbür tarafta petrolü ilk iki aydaki kadar ucuza alma şansımız kalmadı, petrolün varili uzun bir aradan sonra 50 doları buldu. Enerji faturasının biraz artması, ithalattaki düşüşün hız kesmesi sonucunu doğuracak.
Ancak yine de ithalatta ortaya çıkacak yıllık bazdaki daralma, ihracattaki daralmadan daha belirgin olacak.
Açık 20 milyara inebilir
Yıllık bazda dış ticaret rekorları geçen yılın eylül ayında kırıldı. Söz konusu ayda yıllık ihracat 136 milyar, ithalat ise 212 milyar dolara çıktı, dış ticaret açığı da 76 milyar doları buldu. Daha sonra ithalat daha hızlı olmak üzere dış ticaret hacminde daralma başladı. Bu yılın şubat ayına yıllık ihracat 126, ithalat 187, ticaret açığı 61 milyar dolara indi.
İthalattaki azalmanın, yılın tümüne yayılacak biçimde ihracattan daha hızlı olması bekleniyor. Her ne kadar petrolde ortaya çıkan fiyat artışı makası biraz daraltacak gibi ise de, ithalat ihracattan daha hızlı azalacak gibi görünüyor. Bunda, ekonominin bu yıl önemli ölçüde küçülecek olması da önemli bir etken.
İlk iki ayın dış ticaret gerçekleşmesi, ilk üç ayın kapasite kullanımı ve kapasiteye bağlı olarak ilk üç ayda ortaya çıkacak üretim verileri, bu yılki dış ticaret açığının 20 milyar dolara kadar inebileceğini, 25 milyar doların aşılmasının ise pek söz konusu olmayacağını gösteriyor. Yılın tümünde ihracatın 100, ithalatın 120-125 milyar dolar civarında gerçekleşebileceği tahmin ediliyor.
Cari açık sıfırlanır
Dış ticaret açığının 20 milyar dolar civarına indirilmesi, 2009 yılı cari açığının tümüyle kapanması sonucunu doğurabilir. Eğer turizm gelirlerinde önemli bir gerileme ortaya çıkmazsa, cari dengede fazla verilmesi bile söz konusu olabilir.
Yıllık baza getirilmiş cari işlemler dengesi açığı, yine yıllık izlenen dış ticaret açığının her dönem 25-30 milyar dolar arasında altında seyrediyor. Yani örneğin yıllık 50 milyar dolar ticaret açığı verilen bir dönemin cari açığı 20-25 milyar dolar arasında oluşuyor. Buna göre, 2009 yılında 20-25 milyar dolar arasında beklenen ticaret açığına göre, cari işlemlerde hiç açık verilmeyebilir. Cari işlemler dengesi sıfır dolayında gerçekleşebilir; 2009, çok küçük bir açıkla kapatılacağı gibi, yine küçük bir fazla verilmesi de söz konusu olabilir.