ABDULKADİR KAHRAMAN - KPMG Türkiye Vergi Bölümü Başkanı, Şirket Ortağı
Robotlar “sermaye” mi “emek gücü” mü? Robotların vergilendirilmesi Microsoft kurucusu, ünlü iş insanı Bill Gates’in açıklaması ile gündeme geldi. Bill Gates Şubat 2017 içinde verdiği bir röportajda, yürürlüğe konulacak “bir robot vergisi” ile elde edilecek gelirin, yaşlıların bakımı veya ihtiyaç sahibi okul çağı çocukları için gereken finans kaynağı olarak kullanılabileceğini söyledi.
Gates bu önerinin nedenini şöyle açıklıyor: “Bir işçi fabrikada çalışması karşılığı 50 bin ABD Doları bir gelir elde ediyorsa bu gelirin vergilendirildiğini” ve “eğer bir robot aynı şeyi yapıyorsa robotun da benzer şekilde vergi ödeyeceğini düşünürsünüz”.
Robot vergisi önerisinden önce “robot nasıl bir üretim faktörü” sorusunu ele alalım. Bir robotun, yasalarla belirlenmiş tanımı var mı? Bilindiği üzere, kapitalist sistem esasen üretim faktörlerini “emek”, “toprak” ve “sermaye” olarak tanımlar. Vergileme ise bu faktörlerin elde ettiği gelir ve harcamalar üzerinden kanuni düzenlemelere göre kamu gücü kullanılarak alınır. Niteliklerine göre vergileri genel olarak, doğrudan vergiler, servet vergileri ve dolaylı vergiler olarak adlandırıyoruz.
Robot vergisi teorik veya felsefi bir tartışma değil. Konu Avrupa Birliği Parlamentosu (AP) gündemine 2017 yılında geldi. Parlamento bir robot yasası düzenlemesine “evet” dedi, ancak “robot vergisi” getirilmesini reddetti3. Karar, 85 çekimser oy ile 123’e 396 oyla kabul edildi.
Avrupa Parlamentosu taslak metni, robotların “elektronik kişiler” olarak sınıfl andırılmasını ve “elektronik kişi” sayılan robotların sahiplerinin veya işverenlerinin vergi ödemekle yükümlü kılınmasını öneriyordu.
Parlamento, AB genelinde robotların gelişimi ve konumlandırılması için etik çerçeve ve sürücüsüz otomobiller dâhil olmak üzere “robotların eylemlerinden kaynaklanan sorumluluğun yüklenilmesi” gibi robotların çıkışını düzenleyen yasaların yapılmasını kabul etti fakat “robot vergisi” önerisini reddetti.
Frankfurt merkezli Uluslararası Robotik Federasyonu yaptığı açıklamada, “bir robot vergisi getirme fikrinin rekabet edebilirlik ve istihdam üzerinde çok olumsuz bir etkisi olacağı inancını” dile getirdi.
Economist dergisi de robot vergisi fikrine karşı bir yazı yayımladı4. Bu yazıya göre, “bir robot, bir yüksek fırın veya bir bilgisayar gibi bir sermaye yatırımıdır. Ekonomistler genellikle bir ekonominin daha fazla üretmesine imkân tanıyan bu tür vergilere karşı önerilerde bulunur. Yatırımları engelleyen vergilendirmenin, insanları daha fazla para harcamadan fakir hale getirdiği düşünülmektedir.” Economist bu nedenle bir robot vergisine karşı çıkıyor.
Aynı yazıda Chicago Üniversitesi’nden Simcha Barkai’nin bir çalışmasına5 atıf yapılıyor. Barkai’nin araştırmasından çıkan sonuç, son 30 yılda ekonomide işgücünün aldığı paydaki düşüşün, sermaye payında bir artış ile dengelenmediği şeklinde.
Uzakdoğu’da da “robot vergisi” tartışması var
Medyadaki haberlere göre ise Uzakdoğu’da da “robot vergisi” tartışması 2017 yılında gündeme geldi. Hatta “robot vergisi” Güney Kore hükümeti tarafından vergi tasarısında alındı ve öneri kabul edilip yürürlüğe girdiği takdirde dünyanın ilk “robot vergisi” haline gelebileceği söyleniyor.
Güney Kore’de robot vergisi önerisi, mevcut vergi teşviklerinde yer alan robotik teknolojilerine yatırım yapan mükelleflere “vergi indirim teşvik” hakkı alan işverenlere uygulanabilecek indirimlerin azaltılmasını içeriyor. Bu öneri, insan kaynağını “robotik teknoloji” ile değiştiren işverenlere ilave vergiler getiren bir düzenleme değil. Güney Kore’nin mevcut vergi düzenlemesi uyarınca, otomasyona yatırım yapan işverenlere kurumlar vergisinde sağlanan yüzde 3 ila 7 indirim, yüzde 2 olarak 2019 yılına kadar uzatılacak.
Robot vergisi gerekli mi?
AB Parlamentosu’nun robotlar için yasal çerçeve hazırlanması kararı, hukuk devleti ve mülkiyet hakkının korunması açısından çok büyük öneme sahip. Örneğin, sürücüsüz otomobillerin dâhil olduğu olaylarda sorumluluk kime yüklenecek? Mevcut durumda Türkiye’de Trafik Kanunu düzenlemesi kapsamında “araç sahiplerinin kusursuz sorumluluğu” bulunmaktadır. Ancak kanun gereği “araç işletme faaliyeti nedeniyle meydana gelen zararların tamamı nedeniyle araç işleteni kusursuz olarak sorumlu” tutmamıştır.
Diğer taraftan, robot vergilemesi kapitalist sistemde kavranmadığı için mi bu tür bir vergi öneriliyor? Aslında hayır. Bu vergi daha çok robot kullanımı ile oraya çıkan istihdam kayıplarına dayalı sorunları yönetmek amacıyla öneriliyor.
Peki bütün bu tespitler ışığında bir robot vergilemesi mümkün mü? Modern vergi sistemine baktığımızda bir robot vergisi yürürlüğe koymak zor görünüyor. Birkaç temel neden var: Robotun gelirinin belirlenmesindeki güçlükler, robotların başlı başına bir üretim faktörü olmaktan çok sermaye unsuru oluğu, robotların üretim sürecinde beyaz veya mavi yaka tarafından veya insanlar tarafından oluşturulan programlar/ algoritmalarca yönetildiği, (insanoğluna rakip yapay zeka riskine rağmen) sermaye unsuru olduğu kanaatindeyim.
Ayrıca mevcut gelişmelere bakıldığında bir robot vergilemesi yürürlüğe koymak ne AB ne de ABD yasama organlarının gündeminde. Tam tersine bir sermaye yatırımı olarak ABD tarafından 2017 yılı sonunda yürürlüğe konulan “Vergi İndirimi ve İşgücü Yasası” makine ve teçhizat alımlarına yüzde 100 indirim imkânı sağladı.
Diğer taraftan Güney Kore’nin yasa teklifi “robot vergisi” olarak adlandırılmasına rağmen, ABD’nin yüzde 100 indirimine benzeyen ve otomasyona yapılan yatırımlar için verilen “vergi teşviklerinin” azalması veya geri alınmasıdır. Gerçek anlamda bir robot vergisinden bahsetmek tartışmalıdır.
Elektronik kişi tanımı yapılırsa
Asıl robot vergisi AB’nin robotların “elektronik kişiler” olarak sınıflandırılmasını kabulü ile gündeme gelebilirdi. Ancak 2017’de AB tarafından reddedilen elektronik kişi tanımına dayalı robot vergilemesinin ilerde gündeme gelmeyeceği anlamına gelmediği kanaatindeyiz. Robotlar, insanların işlerini ve mesleklerini ciddi oranda tehdit ettiğinde robot vergisi yükümlülüğü tekrar gündeme gelebilecektir.
(2) The robot that takes your job should pay taxes, says Bill Gates. https://qz.com/911968/bill-gates-the-robot-thattakes-your-job-should-pay-taxes/