Cari açık eylülde bir kez daha 4 milyar doları aştı. Merkez Bankası, dün eylül ayı cari açığının 4 milyar 79 milyon dolar olduğunu açıkladı; yılın ilk dokuz ayındaki açık da 32.5 milyar doları buldu. Cari dengede bu yıl içinde en yüksek ilk iki açık 4.5 milyar dolarla nisan ve 4.4 milyar dolarla mart ayında verilmişti.
Hatırlanacaktır; bu yıl için başlangıçta 18 milyar dolar olarak öngörülen cari açık, orta vadeli program kapsamında yapılan revizyonla 39 milyar dolara çıkarılmıştı. İlk dokuz ayda gelinen 32.5 milyon dolarlık düzey, artık 39 milyar dolarda da kalınamayacağının işareti. Hele hele yılın son aylarında ithalatın genel olarak çok arttığı, bundan dolayı da cari açığın büyüdüğü dikkate alınırsa.
Son beş yılın eğilimi, yıllık cari açığın dörtte üçünün ilk üç çeyrekte, dörtte birinin ise son çeyrekte verildiğini gösteriyor. Matematiksel olarak böyle bir sonuç var; ancak biliniyor ki 2008 yılının son çeyreğindeki ithalat ve cari açık büzülmesi olmasa, son çeyrek payı çok daha fazla olacaktı.
Cari açıkta ilk üç çeyrek ve son çeyrek payı 2005 yılında yüzde 67-33, 2006'da yüzde 75-25, 2007'de yüzde 69-31, 2008'de yüzde 86-14, 2009'da ise yüzde 68-32 oldu.
Beş yılın ortalamasından hareket edildiğinde bu yılın tümündeki cari açıkta ibre 43 milyar doları gösteriyor. Geçen yıl başlayan ithalat artışıyla oluşan yüzde 68-32 dengesinin bu yıl da gerçekleşeceği varsayıldığında ise yıllık açık 45 milyar dolara ulaşıyor.
Doğrusu açığın 45 milyarın da üstüne çıkma olasılığı yok değil. Giderek hızlanan ithalata bağlı olarak dış ticaret açığında ortaya çıkan büyümenin etkisiyle son çeyrekte cari açığın 15 milyarı bulması, böylece yılın tümündeki cari açığın 47-48 milyara ulaşması da söz konusu olabilecek.
Daha önce en fazla cari açık 41.9 milyar dolarla 2008 yılında verilmişti. Üstelik söz konusu yılda ilk dokuz aydaki açık 36 milyar doları bulmuş; küresel krize bağlı olarak ithalatın hız kesmesinin etkisiyle son çeyrekteki açık yalnızca 6 milyar dolar olmuştu.
9.9 milyar fazla döviz girdi
İlk dokuz ayda verilen 32.5 milyar dolarlık cari açığa karşılık finansman kalemlerindeki giriş 39.9 milyar dolar düzeyinde. Net hata ve noksan kalemi de pozitif 2.5 milyar dolar. Dolayısıyla, finansman kalemlerindeki girişle net hata ve noksanın toplamından cari açığı düştüğümüzde elde var 9.9 milyar dolar. Ödemeler dengesindeki ifadesiyle rezerv varlıklar olarak adlandırılan bu kalem, bir anlamda Türkiye'ye ilk dokuz ayda ihtiyaçtan fazla ne kadar döviz girdiğinin bir göstergesi.
Finansman
İlk dokuz ayda verilen 32.5 milyar dolarlık cari açığın finansmanında iki kalem öne çıkıyor. Bankacılık kesimi, bu dönemde yaklaşık 18 milyar dolarlık yükümlülük altına girmiş durumda. Yani bankalar, yurtdışından bu düzeyde bir kaynak sağlamışlar.
İkinci önemli kaynağın ise borçlanma senetleri olduğu görülüyor. İlk dokuz ayda hükümet borçlanma senetleriyle yaklaşık 12 milyar dolarlık bir kaynak sağladı. Bu tutarın 8.5 milyar dolarını yurtiçinde, 3.4 milyar dolarını da yurtdışında sağlanan kaynaklar oluşturuyor. Yurtdışında 6 milyar dolarlık borçlanmaya gidildiği, 2.6 milyar dolarlık da ödeme yapıldığı görülüyor. İlk dokuz ayda hükümetin borçlanma yoluyla sağladığı 12 milyar dolara, bankacılık kesiminin borçlandığı 1 milyar doların eklenmesiyle toplam borçlanma senetleri karşılığı sağlanan kaynak 13 milyar dolara ulaşıyor.
Yurtdışından hisse senetleri alımına da ilk dokuz ayda 2.6 milyar dolar getirildiği görülüyor. Diğer giriş ve çıkışlarla finansman kalemindeki toplam giriş 39.9 milyar doları buluyor.