Türkiye ekonomisinin yumuşak karnı olarak nitelendirilen ve 2008 yılında, bir ara 55 milyar dolara kadar çıkabileceği yolunda yorumlar yapılan cari açık küresel krizle birlikte hızla gündemden düştü. Cari açık, geçen yılın ağustos ayında yıllık bazda 49 milyar dolarla şimdiye kadarki en yüksek düzeye ulaştıktan sonra gerileme eğilimine girdi ve kasım sonunda 44.1 milyar dolar oldu. 2008’in tümündeki açığın 41-42 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmesi bekleniyor. Resmi Gazete’nin 30 Ekim 2008 tarihli mükerrer sayısında yayımlanan 2009 yılı programında 2008 yılı cari açığının 51.5 milyar dolar olarak tahmin edildiği belirtilmiş, 2009 hedefi ise 50.4 milyar dolar olarak yer almıştı.
Cari açığı neler etkiliyor?
Cari işlemler dengesini belirleyen en önemli etken, dış ticaret açığının düzeyi. Dış ticaret açığını da daha çok ithalatın boyutu belirliyor. İthalatın hızlanması ya da yavaşlaması da iki etkene bağlı. Bunların en önemlisi Türkiye ekonomisindeki büyüme performansı. Bir diğer etken ise enerji faturasının büyüklüğü.
2009 yılında büyüme kaynaklı bir ithalat artışını kimse beklemiyor. Türkiye ekonomisinin bu yıl kayda değer bir büyüme gösterme olasılığı neredeyse hiç yok. Sıfır dolayında bir büyüme gerçekleşirse bu makul sayılacak, çünkü ekonominin daralması bile söz konusu olabilecek. Dolayısıyla 2009 ithalatı, büyümenin durmasından ötürü çok hızlı bir daralma gösterecek, bu kesin. TÜİK, aralık ayının, dolayısıyla 2008’in yıllık dış ticaret verilerini 30 Ocak Cuma günü açıklayacak. 2008 ihracatının 132, ithalatının 202 milyar dolar civarında gerçekleşmesi bekleniyor.
Mevcut koşullara dayalı olarak yapılan tahminlerde 2009 yılında 2008 gerçekleşmesine göre ihracatın yaklaşık yüzde 20, ithalatın yüzde 25 gerilemesi bekleniyor. Zaten bu oranlar da, bir süre önce Devlet Bakanı Kürşat Tüzmen’in 2009’da ihracatın 25, ithalatın 50 milyar dolar gerileyebileceğine ilişkin tahminine denk düşüyor. Bu düzeyde bir düşüş ortaya çıkarsa 2009’da ihracat 105 milyar, ithalat ise 150 milyar dolayına gerilemiş olacak. Bir başka ifadeyle 2009’un ticaret açığı 45 milyar dolar civarına inecek. Ancak, ithalattaki bu gerilemeyi daha da artıracak etkenler var. Bunlardan biri ekonominin tüm tahminleri geride bırakacak ölçüde durgunluğa girmesi. Büyümenin sıfır dolayında değil de, kayda değer oranda negatif gerçekleşmesine yol açabilecek bir durgunluk, ithalatın yüzde 25’in çok üstünde gerilemesine yol açabilecek.
Bir diğer etken ise enerji faturasındaki hafifleme. 2008’in petrol faturasının 17 milyar dolar civarında olması bekleniyor. Petrol ithalatına ilişkin veriler iki ay gecikmeli açıklanıyor ve buna göre dokuz aylık verilere sahibiz. Dokuz ayın ortalamasında petrolün variline 106 dolar ödedik. Oysa petrol bugünlerde 40 dolar civarında, yani yüzde 60’lık bir ucuzlama söz konusu. Bu fiyat düzeyinin 2009’da da süreceğini varsayarsak petrol faturamız 10 milyara düşecek. Aynı şekilde doğalgazda da ucuzlama olacak. Petrol faturasındaki bu hafifleme, yalnızca fiyattan kaynaklanacak bir hafiflemeyi gösteriyor. Ekonomideki daralmanın etkisiyle petrol ve doğalgaz kullanımında ortaya çıkacak azalma, faturanın daha da hafiflemesi sonucunu doğuracak.
Açık 10 milyara nasıl iner?
2009’da şu anki tabloya göre, enerjifaturasındaki hafiflemenin etkisi hariç, 40-45 milyar dolar arası dış ticaret açığı vereceğimiz anlaşılıyor. Bu açık, enerji faturasındaki hafiflemeyle 30-35 milyara inebilir. İthalattaki gerilemenin boyutuna bağlı olarak dış ticaret açığında 30 milyar eşiğinin altı bile görülebilir. İthalatın yanısıra ihracatın da yüzde 20’nin çok üstünde bir gerileme göstereceği, bu yüzden ticaret açığının bu ölçüde gerilemeyeceği dile getirilebilir. Ancak unutmamakak gerekir, ihracat zaten büyük ölçüde ithal girdi kullanımına bağlı olarak
yürütüldüğü için ihracattaki bir gerileme ithalatın da düşmesi sonucunu doğuracak ve bu yüzden fark çok büyük oynama göstermeyecek. Türkiye, son beş yılın ortalamasına göre dış ticaret açığının yaklaşık yarısı kadar cari açık veriyor. Buna göre, 30 milyar dolar civarındaki ticaretaçığı, 2009 cari açığının 15 milyar dolar civarında olabileceğini gösteriyor.
Sanayi üretiminde ekim ve kasımda ortaya çıkan rekor düzeydeki gerilemeler ve imalat sanayi kapasite kullanım oranında, geçen aralık ayında, bu oranın hesaplandığı 18 yılın en düşük düzeyine inilmiş olması, sanayinin 2009’daki performansı açısından umut vermiyor. Üretemeyen bir ekonomik yapıda ithalatın tahminlerin çok üstünde bir gerileme gösterme olasılığı da güçlü görünüyor. Bu yüzden ithalatın daha da gerileyebileceği ve buna bağlı olarak 2009 yılı cari işlemler dengesi açığının 10-15 milyar dolar arasında oluşmasının beklenebileceği vurgulanıyor. Türkiye, 15 milyarın altında cari açığı, son olarak 14.4 milyar dolarla 2004 yılında vermişti.