EKO ANALİZ / Alaattin Aktaş Cari işlemler dengesinde geçen yıl ilk dört ayda 12.5 milyar dolar olan açık, yüzde 35 artışla bu yıl 16.9 milyar dolara dayandı. Geçen yılın tümünde 38 milyar dolara yakın gerçekleşen açığın, bu yılın tümünde başlangıçta öngörülen 39 milyar dolarda kalacağına dönük umutlar çok önceden yitirilmişti; dört aylık gerçekleşmeden ve enerji faturasındaki önlenemez yükselişten sonra bu yılın tahmini 50 milyar dolara çıktı. Üstelik, bu rakamı, ilk olarak bir süre önce Hazine'den sorumlu Devlet Bakanı Mehmet Şimşek telaffuz etti. Zaten dört ayın rakamı, ilginç bir düzeye de işaret ediyor. Çok düz mantıkla söylersek, dört aydaki 16.9 milyar dolarlık açığın yıllık karşılığı 51 milyar yaklaşıyor. Cari işlemlerle ilgili tablo böylesine net. Açık, öyle görünüyor ki, en az 50 milyar dolar olacak. Ancak, enerji faturasının giderek tırmanıyor olması gerçeği karşısında 50 milyar doların bile geride kalması hiç sürpriz sayılmamalı. Türkiye, yılın ilk aylarında petrolü bugünlerdeki fiyatın çok altında aldı. Enerji faturası henüz tam anlamıyla ithalata yansımış değil. Dolayısıyla önümüzdeki dönemde fatura daha da büyüyecek ve ithalat artışıyla birlikte cari açıktaki artış da hız kazanacak. Yabancılar çıktı Geçen yıl dört ayda 12.5 milyar dolar cari açık verilirken sağlanan finansman 18 milyar doları aştı. Net hata ve noksan pozitif 2.8 milyar dolar olarak gerçekleşti ve böylece 12.5 milyar dolarlık cari açıkla birlikte genel denge 8.4 milyar dolar oldu. Bu yılın ilk dört ayında ise finansman 16.5 milyar dolarda kaldı. Net hata ve noksan yalnızca 85 milyon dolar oldu, 16.9 milyar dolarlık cari açık dikkate alındığında genel denge negatif 263 milyon dolar olarak gerçekleşti. Merkez Bankası verilerine göre, ödemeler dengesinde en dikkati çeken gelişme, finansman kalemlerindeki yer değiştirme. Yabancılar, geçen yıl dört ayda net 109 milyon dolarlık hisse senedi almışlardı, bu yıl ise 580 milyon dolarlık satış yaptılar. Ancak, yabancıların asıl hareketi devlet iç borçlanma senetlerinde görüldü. Geçen yıl dört ayda 7.7 milyar dolarlık kamu kağıdı alan yabancılar, bu yıl 2.3 milyar dolarlık satış gerçekleştirdi. Böylece, yabancıların kamu kağıdındaki hareketi, 7.7 milyar alımdan 2.3 milyar satıma dönülmesiyle tam 10 milyar dolara ulaştı. Geçen yıllarda büyük bir övünç kaynağı olarak dile getirilen ve yabancıların Türkiye'ye ne kadar önem verdikleri ve güvendiklerinin bir işareti gibi gösterilmeye çalışılan doğrudan yatırımlar kaleminde ise 4.8 milyar dolarlık bir gerileme oldu. Geçen yılın ocak-nisan döneminde 10.2 milyar dolar olan doğrudan yabancı sermaye girişi, bu yıl 5.3 milyar dolarda kaldı. Finansman borçlanmayla sağlandı Finans hesabında dört aylık dönemlerde 1.6 milyar dolarlık gerileme yaşandı. Yabancıların hisse senedi ve devlet iç borçlanma senedinden oluşan portföy hesaplarındaki net gerileme 10.7 milyar dolar, doğrudan yatırımlarındaki net gerileme 4.8 milyar dolar oldu. Peki, bu gerileme nasıl kapatıldı? Yanıt basit; borçlanmaya ağırlık verildi. Merkez Bankası, hükümet, bankalar ve diğer sektörlerin yükümlülüklerinin toplamından oluşan kalemde geçen yıla göre pozitif tam 10.3 milyar dolarlık fark oluştu. Aslında farkı yaratan artış bankalar ve diğer sektörlerden geldi; Merkez Bankası ve hükümetin yükümlülükleri artmak bir yana azaldı. Bankaların, geçen yıl dört ayda 2.9 milyar dolar azalan yükümlükleri, bu yıl 4.9 milyar dolar arttı. Yani, bankalar açısından finansmana katkı değişimi 7.8 milyar dolar oldu. Diğer sektörler olarak geçen reel sektörün yükümlülerindeki değişim de 3.1 milyar doları buldu. Geçen yıl 8.5 milyar dolar yükümlülük altına giren reel sektör, bu yıl rakamı bu yıl 11.6 milyar dolara yükseltti. Böylece, yabancıların yurtiçindeki doğrudan yatırımları ve portföy yatırımlarını kısmalarından kaynaklanan gerileme, bir anlamda bankalar ve reel sektörün borçlanmasıyla kapatılmış oldu. Rezerv artışı durdu Geçen yıl cari açığın üstünde bir finansman gerçekleşmesi söz konusu olmuştu. Ayrıca, net hata ve noksanda da 3 milyar dolara yakın bir büyüklük söz konusuydu. Bunun sonucu olarak Merkez Bankası dört ayda rezervini 5.5 milyar dolar artırdı. Bu yıl ise finansmanla açık hemen hemen aynı düzeyde gerçekleşti, Merkez Bankası'nın rezerve ekleyeceği bir fazlalık kalmadı. Geçen yıl dört ayda 5.5 milyar dolar olan rezerv artışı, bu yıl yalnızca 826 milyon dolar olarak gerçekleşti. Yabancılar "pusuda" bekliyor... Geçtiğimiz günlerde de değindiğimiz gibi, yabancıların özellikle kamu kağıtlarından çıkıyormuş gibi bir görüntü sergilemeleri, biraz yanıltıcı bulunuyor. Yabancıların Hazine'nin özellikle temmuz ve ağustos aylarında rekor düzeye ulaşacak borçlanması sırasında, daha da yükselecek faizden yeniden kamu kağıtlarına yatırım yapacakları tahmin ediliyor. Bu yüzden, yabancı yatırımcıların son dönemde getirdikleri fonları gecelik faizde tutmayı tercih ettiklerine dikkat çekiliyor. Cari İşlemler Dengesi Anatilik Sunum (Milyon Dolar) (Ocak-Nisan) (Milyon ABD Dolar) 2008 2007 Fark A- CARİ İŞLEMLER HESABI -16,885 -12,488 -4,397 İhracat f.o.b. 47,362 33,937 13,425 İthalat f.o.b. -64,279 -46,241 -18,038 Mal Dengesi -16,917 -12,304 -4,613 Hizmetler Dengesi: Gelir 7,194 5,785 1,409 Hizmetler Dengesi: Gider -5,308 -3,921 -1,387 Hizmet Dengesi 1,886 1,864 22 Gelir Dengesi: Gelir 2,791 2,060 731 Gelir Dengesi: Gider -5,262 -4,593 -669 Gelir Dengesi -2,471 -2,533 62 Cari Transferler 617 485 132 B- FİNANS HESABI 16,537 18,138 -1,601 Yurtdışında Doğrudan Yatırım -684 -1,335 651 Yurtiçinde Doğrudan Yatırım 5,336 10,158 -4,822 Portföy Hesabı-Varlıklar -607 -828 221 Portföy Hesabı-Yükümlülükler -2,844 7,834 -10,678 Hisse Senetleri -580 109 -689 Borç Senetleri -2,264 7,725 -9,989 Diğer Yatırımlar-Varlıklar -144 -2,834 2,690 Merkez Bankası 1 1 0 Genel Hükumet 0 0 Bankalar 1,012 -2,735 3,747 Diğer Sektörler -1,157 -100 -1,057 Diğer Yatırımlar-Yükümlülükler 15,480 5,143 10,337 Merkez Bankası -434 -332 -102 Genel Hükumet -647 -212 -435 Bankalar 4,922 -2,856 7,778 Diğer Sektörler 11,639 8,543 3,096 C- NET HATA VE NOKSAN 85 2,767 -2,682 GENEL DENGE -263 8,417 -8,680 D- REZERV VARLIKLAR 263 -8,417 8,680 Resmi Rezervler 826 -5,544 6,370 Uluslararası Para Fonu Kredileri -563 -2,873 2,310