Bütçede işler iyi gitmiyor. Altı aylık dönem itibariyle bütçe harcamaları geçen yılın yüzde 24 üstüne çıkarken, gelir artmak bir yana yüzde 1'e yakın azaldı. Bunun sonucu olarak da geçen yıl ilk altı ayda 1.9 milyar lira fazla veren bütçede, bu yılın aynı döneminde 23.2 milyar lira açık oluştu. Yine geçen yıl altı ayda 22.7 milyar lira olan faiz dışı fazla bu yıl 4 milyarda kaldı.
Bütçede dengelerin böylesine bozulmasına yol açan birincil etken gelirlerin öngörülenin çok altında kalması. Bu yılın tümündeki bütçe harcamalarının, geçen yıla göre (2008 için de bütçe tahminini esas alıyoruz) yüzde 16 artması öngörülmüştü. Altı aydaki artış yüzde 24 oldu. Tamam, öngörülenden daha hızlı bir artış söz konusu, ancak gelirdeki durum deyim yerindeyse tam bir felaket. Bütçe gelirlerinin yıllık bazda yüzde 21.9 artması öngörülmüştü. Oysa ilk altı ayda gerileme var.
2008 ve 2009'un ilk altı ayındaki gerçekleşmeleri, yılın tümü için öngörülen büyüklüklere kıyasladığımızda ortaya çıkan tablo da geçen yıldan bu yıla asıl bozulmanın gelir cephesinde yaşandığını gösteriyor. 2008'in yıllık rakamı olarak, bu yılla sağlıklı kıyaslama yapabilmek için gerçekleşmeyi değil, tahmin rakamını esas aldığımızı bir kez daha vurgulayalım.
Geçen yılın ilk yarısındaki bütçe harcaması, yıllık tahminin yüzde 45.2'si düzeyindeydi. Bu yıl ise ilk yarıda, yılın tümünde ulaşılması öngörülen tutarın yüzde 48.1'i harcandı. Faiz harcamasının yıllık tahmine oranı yüzde 37'den yüzde 47.3'e çıktı. Faiz hariç harcamaların oranı ise fazla değişmedi ve yüzde 47.9'dan yüzde 48.4'e yükseldi.
Gelir cephesinde ise çok büyük bir gerileme söz konusu. Geçen yıl ilk altı ayda, yılın tümünde öngörülen gelirin yüzde 50.1'i toplanmıştı. Oran, bu yıl yüzde 40.8'e indi. Genel bütçe gelirlerinin oranı yüzde 49.9'dan yüzde 40.5'e, bu kapsamda yer alan vergi gelirlerinin oranı da yüzde 48.4'ten yüzde 39.1'e geriledi.
Maliye, bir süre önce başta akaryakıt olmak üzere çeşitli mal ve hizmetlerden alınan KDV ve ÖTV'yi artırdı. Bu vergi artışını yenilerinin izleyeceği yönünde yoğun bir bilgi bombardımanı var. Maliye ise, bu haberler karşısında daha fazla sessiz kalamadı. Yapılan açıklamada, "Orta vadeli program karara bağlanmadığı ve çalışmalar da henüz tamamlanmadığı halde herhangi bir çalışmayı karara bağlanmış bir çalışma gibi değerlendirmek doğru değildir. Bu çerçevede, orta vadeli program yayınlanmadan yapılacak her değerlendirme ve yorum geçerlilik taşımamaktadır" görüşüne yer verildi. Açıklamaya, "Bakanlığımız tarafından üzerinde çalışılan bir tedbir çalışması da bulunmamaktadır" ifadesi eklenerek "çalışma var, ama gizleniyor" türü yorumların da önüne geçilmek istendi.
Maliye gibi bir kurumda önemli vergi düzenlemelerinin akşam düşünülüp ertesi sabah uygulamaya konulacağı beklenemeyeceğine göre, bazı çalışmaların yürütülüyor olması normaldir. Bunlar uygulanır, uygulanmaz; o başka. Ama en azından, dar kapsamlı da olsa ne yapılacağı üzerinde kafa yoruluyor, bir altyapı oluşturuluyordur. Hem zaten bütçenin gelir cephesindeki durum ortada. Bu tabloyu gelir artırıcı önlemlere başvurmadan düzeltmek mümkün müdür? Kuşkusuz gelir artırıcı her önlem, vergi artışı demek değildir; ama Türkiye'nin oran artırmadan daha çok vergi toplayabilecek bir yapı oluşturmak için zamanı var mıdır; yanıt ne yazık ki kocaman bir "hayır"dır…
| Bütçede altı aylık gerçekleşmelerin yıllık tahminlere oranı (Milyar TL ve yüzde) | ||||||
| 2009 | 2008 | |||||
| Ocak-Haz. | Yıllık | Gerçekleşme/ | Ocak-Haz. | Yıllık | Gerçekleşme/ | |
| Gerçek. | Tahmin | Tahmin (%) | Gerçek. | Tahmin | Tahmin (%) | |
| Harcamalar | 124.8 | 259.2 | 48.1 | 100.6 | 222.6 | 45.2 |
| . Faiz Hariç | 97.6 | 201.7 | 48.4 | 79.8 | 166.6 | 47.9 |
| . Faiz | 27.2 | 57.5 | 47.3 | 20.7 | 56.0 | 37.0 |
| Gelirler | 101.6 | 248.8 | 40.8 | 102.5 | 204.6 | 50.1 |
| . Genel Bütçe | 98.3 | 243.0 | 40.5 | 99.5 | 199.4 | 49.9 |
| … Vergi Gelirleri | 79.1 | 202.1 | 39.1 | 82.8 | 171.2 | 48.4 |
| Bütçe Dengesi | -23.2 | -10.4 | 223.1 | 1.9 | -18.0 | |
| Faiz Dışı Denge | 4.0 | 47.1 | 8.5 | 22.7 | 38.0 | 59.7 |