Biri Türkiye'nin anlı şanlı iktisat profesörlerinden biri. Diğeri uzun yıllar bürokraside üst düzey görev yapmış bir isim. Şimdi her ikisi de üniversitedeki öğretim üyeliği görevlerine ek olarak köşe yazıyor ve engin birikimlerini okuyucularıyla paylaşıyorlar. Ama ne engin bilgiler, birikimler, değerlendirmeler, yorumlar!
Bir dönem Türkiye liglerinde kadroda yabancı futbolcu bulundurmaya ilişkin sınırlama vardı, sahada ise bu yabancıların hepsi olamazdı. Fenerbahçe, 2000-2001 sezonunun 5'inci hafta maçında altı yabancı oyuncusunun tümünü sahaya sürünce hükmen yenik sayıldı. Futbol tarihine geçen bu hata, o günlerde hemen bir fıkra yarattı. Temel bir takıma teknik direktör olmak istemiş, ama sayı saymayı da pek bilmiyor. Çok başarılı bir teknik direktör ama, bu durum sıkıntı yaratır diye endişe etmiş yöneticiler. "Sorun etmeyin" demiş Temel, "Ben beşe altıya kadar sayamam, ama bire kadar saymayı biliyorum, bir futbolcuyu yedek kulübesinde yanımda oturttuktan sonra da sıkıntı olmaz"...
Nedense bu fıkrayı anımsadık. Bizde unvanlarına unvan ekleyen bazıları, bire ikiye kadar saymaktan, toplama çıkarma yapmaktan ibaret sanıyorlar bazı değerlendirmeleri. Mantık ise zaten hak getire!
Yabancılar kaç milyar dolar çıkardı?
Konu yabancı yatırımcıların Türkiye'den ne miktarda döviz çıkardığı. Yabancıların yatırım stokuna bakarak ve bir önceki dönemle olan farkı alarak, "Şu miktarda döviz çıkarıldı ya da şu kadar döviz getirildi" demek doğru olabilir mi? Eğer TL'nin dolar karşılığı hiç değişmemişse ve menkul kıymetlerin fiyatı da aynı düzeyde kalmışsa bu hesaplama doğrudur. Ama TL'nin ve menkul kıymetlerin fiyatının aynı düzeyde kalması söz konusu olmadığına göre...
Merkez Bankası önceki gün uluslararası yatırım pozisyonuna ilişkin verileri açıkladı ya, siyaseten nerede duracağına da bir türlü karar veremeyen eski bir bürokrat, almış eline hesap makinesini ve Türkiye'nin 2014 sonundaki yükümlülüğü, yani yabancıların Türkiye'deki varlığı ne kadardı bakmış, 2015 sonuna bakmış, müthiş bir "çıkış" olduğunu "yakalamış". Meğer yabancılar geçen yıl Türkiye'den tam 69 milyar dolar çıkarmışlar.
Sorarlar adama, "Türkiye'nin döviz rezervi ne kadar, bir yılda 69 milyar dolar çıkarılsa kur bu düzeyde kalır mıydı, döviz giriş çıkışı uluslararası yatırım pozisyonundaki stok rakam üstünden mi izlenir, bu hareketi görmek için Merkez Bankası'nın açıkladığı ödemeler dengesi verilerine bakmak gerekmez mi" diye...
Bu konuya yaklaşık bir yıl önce bir kez daha değinmek durumunda kalmıştık. Tarih 30 Mart 2015 ve bu köşede üstüne basa basa, "Yabancı portföyündeki azalma aynı miktarda döviz çıktığı anlamına gelmez" demiştik.
Bu konunun çeşitli köşe yazılarında böylesine ipe sapa gelmez biçimde işlenmesi çok önemli değil de, bunu doğru sanarak yazanlar aynı zamanda üniversitelerde ders veriyor ve sözüm ona öğrenci yetiştiriyorlar. O öğrencilere yazık!
Portföy, para çıkmadan da azalabilir
Bu konu birilerinin kafasına gerçekten girmiyor mu, yoksa gerçekleri çarpıtma uğruna "kariyerlerini" ortaya koymayı göze mi alıyorlar bilemeyiz. Ama biz gerçek değerler üstünden hiç para çıkmadan portföyde nasıl azalma olduğunu örnek vererek anlatalım.
Bir yabancının 2014 sonunda her biri 100 lira değerinde 10 adet hisse senedine sahip olduğunu ve bu 10 hisse senedinin aynen korunduğunu varsayalım. Bu yabancının portföyü 1000 liradır ve bu tutarı aşağı ya da yukarı yönlü değiştiren hisse senedi sayısı değil (çünkü sayı 10'da sabit) fiyat ve kur değişimidir.
2014 sonundaki dolar kuru 2.32 düzeyinde bulunuyordu. Şu durumda 1000 liralık portföyün karşılığı (1000/2.32) 431 dolardır.
2015 yılında hem hisse senedi fiyatları geriledi, hem dolar değer kazandı. 2014 sonunda 85.721 puan olan borsa endeksi 2015 sonunda 71.727 puana indi. Yani yüzde 16'lık bir düşüş oldu.
Yine 2014 sonunda 2.32 olan dolar kuru yüzde 25 artışla 2015 sonunda 2.91'e çıktı.
2014 sonunda 1000 lira olan portföy, borsa yüzde 16 değer yitirdiği için artık 2015 sonunda 840 liraya inmiş durumda.
1000 liralık portföyün 2014 sonunda 431 dolara denk geldiğini belirttik. Dolar da 2.32'den 2.91'e çıktı. Buna göre 840 liralık portföyün dolar karşılığı (840/2.91) 289 dolara indi.
Bir başka ifadeyle her biri 100 lira olan 10 hisse senedinin 2014 sonunda 431 dolar olan tutarı, 2015 sonunda 289 dolara geriledi. Düşüşün oranı tam yüzde 33.
Ama hisse senedi sayısında bir değişiklik var mı, yok. Yabancı yatırımcı hisse senedinde herhangi bir işlem yaptı mı, yok. Tümüyle hisse senedi fiyatındaki gerileme ve kurdaki artıştan kaynaklanan bir portföy düşüşü söz konusu. İşte kimileri de bu düşüşü döviz çıkışı olarak yorumluyor.
Hisse senedi örneğini devlet iç borçlanma senetlerine de, diğer varlıklara da uygulamak mümkün. Stoktan hareketle giriş çıkış hesaplayabileceğini sananlar, büyük yanılgı içinde. Stoktan yola çıkarak hesaplama yapmak mümkünse Merkez Bankası ödemeler dengesini niye açıklıyor ki...