Bu ankete katılan bazı bankacılar Papua Yeni Gine'de mi yaşıyor?

Merkez Bankası her üç ayda bir banka kredileri eğilim anketi düzenliyor. Anketle, banka kredilerindeki eğilimin izlenmesi ve değerlendirilmesi amaçlanıyor. Eğilim anketinde, kredi hacminde yüzde 80'den fazla paya sahip on altı banka kapsanıyor. Bu bankaların birini kamu, onunu özel, beşini yabancı sermayeli bankalar oluşturuyor. Bankalara, işletme kredileriyle ilgili yedi, bireysel kredilerle ilgili on üç soru yöneltiliyor. Ankette, kredilerin azaltılıp azaltılmadığı ve gelecek üç ayda nasıl bir seyir izleneceği, ayrıca kullanıcı talebindeki gelişmenin ne yönde olduğu ve olacağı sorularına yanıt aranıyor. Biz bugün, bireysel krediler, ağırlıklı olarak da bankaların bireysel kredilerdeki tahminleriyle gerçekleşmeler arasındaki kopukluk üstünde durmak istiyoruz.

Otomobil satışları

Bankalardan, kredi kullandırma ya da kredi talebi konusundaki yanıtları "çok azaldı, biraz azaldı, temelde aynı kaldı, biraz arttı, çok arttı ya da azaldı-azalacak" şeklinde iletmeleri isteniyor. Gelen yanıtlar da bankaların kredi hacmindeki paylarına göre ağırlıklandırılıyor. İşte bankaların bazı tahminleri ve gerçekleşmeler, örneğin eylül ayı itibariyle önümüzdeki üç aya, yani içinde bulunduğumuz yılın son çeyreğine ilişkin taşıt kredisi talebi tahminleri, gerçekten pes dedirtecek türden.

Otomobildeki ÖTV indiriminin süresinin 30 Eylül'de sona ereceğini sağır sultan bile duymuştu. Üstelik hükümet, -doğru ya da yanlış- bu konuda çok kararlı bir tutum sergiledi ve vergi indiriminde süre uzatımının kesinlikle söz konusu olmayacağını haftalar öncesinden açıkladı. Hükümet bu konuda öylesine kesin bir tutum takındı ki, vatandaş "nasıl olsa süre uzar" gibi bir beklentiye girmedi, otomobil alacaklar eylülde ellerini çabuk tuttu ve söz konusu ayda satışlar rekor düzeylere ulaştı.

Eylülde böylesine hızlı satışlar gerçekleşiyordu ve daha ay bitmeden otomotiv sektörü ekim ayından itibaren satışların bıçak gibi kesileceğini dile getiriyordu. Yani ekim ayının tablosu ayan beyan ortadaydı. Ama anlaşılan bazı bankacılar için hiç de ortada değilmiş!

Hayrete düşüren tahmin

Önce şu gerçeği kabul etmek gerekir. Rakamsal tahminlerde yanılgılar olabilir. Merkez Bankası'nın kredi eğilim anketine katılan bankacıların tahminlerinde zaman zaman sapmalar ortaya çıkabilir. Ancak, ekonominin gidişatına ters tahminler yapmanın pek izah edilir tarafı da yoktur.

Yukarıda belirttik; ekim ayıyla birlikte otomotiv sektöründe işlerin ne kadar kesat gideceğini bilmeyen kalmamıştı. Ama Merkez Bankası'nın anketine katılan bankacıların bir bölümüne göre, yılın son çeyreğinde taşıt alım kredilerine daha önceki çeyreklerde görülmemiş ölçüde bir talep gelecekti.

Bankaların yüzde 60'ı, ilk çeyrekte taşıt alım kredilerine olan talebin daralacağı tahmininde bulundu. İkinci çeyrekte bu kez yüzde 4'lük bir oranla talep artacak diyen bankalar öne çıktı. Üçüncü çeyrek için bankaların yüzde 5'inden talebin daralacağı tahmini geldi. Son çeyrekte ise bankaların yüzde 15'i taşıt alım kredisine olan talebin artacağını ifade etti. Yani bankacılara göre, son çeyrekte, daha önceki çeyreklerde görülmemiş ölçüde bir taşıt kredisi alım talebi olacaktı. Anlaşılan Türk halkı, ÖTV indiriminin sona ermesiyle birlikte banka kredilerine hücum edecekti.

Ancak, taşıt alım kredisinin hızla artacağı tahmininde bulunan bankalar, kredi kullandırma konusunda farklı görüş dile getiriyorlardı. Talep artacaktı artmasına ama, bankaların net olarak yüzde 6'sı, son çeyrekte kredileri kısacaklarını belirtiyorlardı. Bunda şaşılacak bir durum yoktu.

Çapraz değerlendirme

Ankete katılan bankaların en azından bir bölümü, yılın son çeyreğinde taşıt alım kredisi talebinin artacağını dile getirmek suretiyle ekonomik gidişata çok ters düşen bir eğilimi seslendirmiş oldular. Peki, genel olarak bankaların tahminleri ile gerçekleşmeler nasıl, bir de ona bakalım:

Bankaların yüzde 55'i ilk çeyrekte konut kredisi talebinin gerileyeceğini öngörmüştü. Oysa kredi talebi gerilemedi ve bankaların yüzde 21'ine göre talepte artış oldu. İkinci çeyrekte talep gerileyecek diyen bankaların oranı yüzde 15'e indi, ancak kredi talebinde yine artış vardı. Bankaların yüzde 51'ine göre talep arttı. Bankalar, konut kredisi talebini tahmin etmekte pek başarılı olamamışlardı.

Kabul, talebi tahmin etmek pek kolay değil. Ama ya kullandırılacak krediyi tahmin etmek…

İlk çeyrek için krediyi kısacağını söyleyen bankaların oranı yüzde 41'di, yüzde 31'i kıstı. İkinci çeyrekte aynı sıraya göre oranlar yüzde 6 ve 13 kısma olarak belirlendi. Üçüncü çeyreğe gelindiğinde krediyi artıracağını söyleyen bankaların oranı yüzde 15'i buldu, ama bu kez de net anlamda kredi artıran banka olmadı.

Bankalar, taşıt kredisi kullandırmada öngördükleri rakamları büyük ölçüde tutturmuş durumdalar. Ancak, kredi talebi konusunda tam bir fiyasko söz konusu. İlk çeyrek için bankaların yüzde 60'ı kredi talebinin düşeceğini tahmin etmiş, ama sonuçta yalnızca yüzde 13'ü talepte bir daralma olduğunu belirtmiş durumda. Vergi indiriminin sona erecek olması dolayısıyla otomobil talebinin zirve yapacağı, dolayısıyla kredi talebinin hızla artacağı üçüncü çeyrekte bankaların yüzde 5'i kredi talebinde gerileme beklemişti. Oysa bankaların yüzde 16'sına göre talep arttı. Ne gariptir ki, daha önce de vurguladık, otomobil talebinin adeta yerlerde süründüğü son çeyrekte ise bankaların net olarak yüzde 15'i kredi talebinde artış bekliyor.

Kredilerin seyri

Son çeyreğe ilişkin talep ve kullandırma tahminlerine, bu kez de kredilerdeki değişimi ekleyelim:

Bankaların net olarak yüzde 36'sı son çeyrekte konut kredisi talebinin artacağını tahmin ediyor, ama kredileri artıracağını söyleyen banka yok. Ekim ayında ise konut kredileri yüzde 3 artarak 40.6 milyar liraya çıktı.

Taşıt kredisi talebinde son çeyrekte artış bekleyen bankaların oranı net olarak yüzde 15, ama bankaların yüzde 6'sı krediyi kısacağını söylüyor. Ekim ayında taşıt kredisi yüzde 1.2 gerileyerek 4.2 milyara indi.

Diğer bireysel krediler için bankaların net olarak yüzde 41'i talep artışı bekliyordu, ancak bu kredilerin kayda değer bir değişim göstereceği beklenmiyordu. Ekim ayında bu krediler yüzde 1.1 artışla 41.6 milyar lira düzeyine yükseldi.