Bu 18 milyar dolar nereden geldi?

Merkez Bankası'nın önceki gün açıkladığı ödemeler dengesinin mart ayı rakamlarında bir sürpriz yok. Dış ticaret açığındaki hareketlenmeye bağlı olarak cari dengede 1 milyar dolara yakın açık verildi. Ocak ayında daha önce 254 milyon dolar açıklanan fazla 172 milyon açığa dönüştü, şubat için 343 milyon dolar olarak açıklanan fazla ise 9 milyon dolara indi. Böylece, cari dengede yılın ilk çeyreğinde 1.2 milyar dolara yakın açık verilmiş oldu.

Küçülen ekonomi ithalatı aşağı çekerken ve bundan dolayı dış ticaret açığı azalırken cari açığın küçülmesinden doğal bir durum olamazdı zaten. Hemen 2009 yılının hedeflerini de hatırlatalım. Hükümetin revize hedefine göre cari açığın yılın tümünde 11 milyar dolar olması öngörülüyor. IMF'nin yaptığı tahminlere göre ise cari açık 7 milyar dolar düzeyinde kalacak. Açığın düzeyini, başta petrol olmak üzere dünya emtia fiyatlarındaki gelişme ve Türkiye ekonomisinin büyüme performansı belirleyecek.

Bizim üstünde durmak istediğimiz asıl konu ise, ödemeler dengesine "bir haller olması". Ödemeler dengesinin; "cari işlemler dengesi, sermaye ve finans hesabı ve net hata ve noksan" olmak üzere üç temel kalemi olduğunu biliyoruz. Ve yine biliyoruz ki, olağan koşullarda cari işlemler dengesinde açık verilmişse bu açık finans hesabındaki döviz girişiyle kapatılır; tersi olmuşsa, yani cari fazla verilmişse bu finans hesabında çıkış olduğunu gösterir. Cari işlemler hesabına ve finans hesabına yazılamayan döviz gelir-gideri ise net hata ve noksan kalemine kaydedilir. Yani, net hata ve noksan, bir "süpürme", bilançoyu denkleştirme kalemidir.

Ancak, geçen yılın son çeyreğiyle bu yılın ilk çeyreğinde ortaya çıkan tablo çok ilginç. Geçen yıl son çeyrekte 5.8 milyar dolar cari açık verdik. Ama bu dönemde finans hesabından açığı karşılayacak döviz girişi olmadığı gibi, bu kalemden 6.4 milyar dolar da çıktı. Demek ki, söz konusu dönemde cari açık ve finans hesabındaki çıkış kadar, yani 12.2 milyar dolarlık bir döviz girişi vardı. Bu dövizin nereden geldiği belli değildi, adresi belli değildi ve bu büyüklükteki döviz girişi net hata ve noksana yazıldı.

Aynı eğilim, etkisini biraz yitirmekle birlikte bu yıl da sürüyor. Bu yıl ilk çeyrekte 1.2 milyar dolar cari açık verdik, finans hesabından 4.2 milyar dolarlık bir çıkış oldu. Dolayısıyla bu iki kalemin toplamı kadar olan 5.4 milyar dolarlık bir döviz, net hata ve noksan kalemine yazıldı. Bir başka ifadeyle, nereden geldiği belli olmayan ya da nereye yazılacağına karar verilemeyen bu düzeyde bir giriş vardı.

Rakamları altı aylık izlediğimizde tuhaflık daha çarpıcı bir şekilde ortaya çıkıyor. Altı ayda 7 milyar dolar cari açık, 10.6 milyar dolar finans hesabından döviz çıkışı ve dolayısıyla kendisine net hata ve noksan kaleminde yer bulan 17.6 milyar dolarlık bir döviz girişi söz konusu.

Net hata ve noksan kalemi her zaman pozitif olmaz elbette, zaman zaman negatif rakamlara da rastlanmıştır. Ama diyebiliriz ki hiçbir dönem böylesine büyük rakamlar görülmedi. Hatta, geçen yıl ekimde 7 milyar doların çok üstüne çıkan net hata ve noksan kalemini başlangıçta Merkez Bankası da kabul edilebilir bulmamış olacak ki, rakam açıklandıktan sonra gerekli incelemenin yapılacağı ve bu büyüklüğün kaynağının kamuoyuna duyurulacağı belirtilmişti. Ancak daha sonra yapılan açıklamada, hesaplamada herhangi bir hata olmadığı dile getirilmişti.

Ödemeler dengesiyle ilgili değişmez gerçek, "ne kadar finansman bulunabilirse, o kadar açık verilebileceği" gerçeğidir. Ama anlaşılan, artık bu gerçeği biraz değiştirmek gerekiyor:

"Net hata ve noksan kaleminden ne kadar giriş olursa ve bu şekilde gelen dövizin finans hesabındaki çıkış sonucu ne kadarı net olarak kalırsa, işte o kadar cari açık verilebilir…"