Merkez Bankası, birkaç gün önce ödemeler dengesinin aralık ayına ve 2008 yılının tümüne ilişkin gerçekleşmesini açıkladı. Cari dengede ne aralık ayındaki 3 milyar dolarlık açık önemli, ne de yılın tümündeki 41.4 milyar dolarlık açık. Zaten tahminler bu yöndeydi, rakamlarda bir sürpriz yok. Cari açıkta sürpriz yok; ama ödemeler dengesinin başka kalemlerinde doğrusu pek de rastlanmayan rakamlar, sürprizler var.
Önce bir gerçeğin altını kalın çizgilerle bir kez daha çizmek gerekiyor. Kim bilir kaç kez yazdık, vurguladık; ama halen şehir efsanesine dönüşmüş görüşü duymaya devam ediyoruz. Deniliyor ki; “2009’da cari açık küçülecek ama, finansmanına ilişkin sorunlar daha da artacak, o yüzden sıkıntı yaşayabiliriz”.
Cebinizde paranız yoksa bir simit bile alamazsınız, cebinizde para yoksa vitrinde gördüğünüz ayakkabıyı bile vermezler, para yerine kullanabileceğiniz kredi kartınız yoksa ya da kredi kartınızın limiti dolmuşsa, borç alacağınız bir arkadaş ya da dosta sahip değilseniz, vitrine bakmakla yetinirsiniz ancak. Dolayısıyla, herhangi bir şeyi almak için ya o an finansman sağlamak durumundasınız ya da cebinizde zaten paranız vardır, istediğinizi alırsınız. Yani, cari açığı verip, sonra finanse edemezsiniz. O yüzden de, “Açık küçülüyor ama finansmanında ciddi sorunlar yaşayacağız” diye kaygılanıyor görünmek, farkında olmadan gerçekleşmeyecek bir konuda kaygı yaşamak demektir.
Eğer çok döviz harcaması yapılması gündeme gelirse, döviz girişi de bu harcamayı karşılayacak boyutta değilse, o zaman arz-talep kuralları işlemeye başlayacak, dövizin fiyatı artış gösterecek ve bu şekilde bir denge kurulacaktır. Ama yine “açık verilip finansman sorunu yaşanacak” gibi bir durum söz konusu olmayacaktır; pahalanacak döviz yüzünden daha az açık verilir hale gelinecektir.
Bu şehir efsanesine saplanıp kalanların ödemeler dengesinin 2008 yılı gerçekleşmesini irdelemesinde yarar var. Finansman yoksa, yani finansman kalemi negatifse cari açık verilemez. Normalde böyle bir gerçekleşme söz konusu olamaz, ancak ödemeler dengesinde onlarca döviz giriş çıkış kalemi bulunduğu için finansman kalemi negatif olsa bile cari açık verilebilir. Pek rastlanmayan bu durum, geçen yılın son çeyreği boyunca yaşandı.
Geçen yılın son çeyreğinde 5.7 milyar dolar cari açık verildi. Aynı dönemde finansman kaleminde de giriş değil, tam 6.8 milyar dolarlık çıkış oldu. Ödemeler dengesi tekniği açısından cari açık ve finansman kaleminin toplamı olan 12.5 milyar dolar, net hata ve noksan kalemine yazıldı. Yani cari açık ve finansman kaleminin toplamını gösteren 12.5 milyar dolar bir şekilde Türkiye’ye girmişti; ama bunun kaynağı bilinmiyordu ve finansman başlığı altında herhangi bir yere yerleştirmek mümkün olmamıştı.
Peki, bu 12.5 milyar dolar nereden gelmiş olabilirdi? Bu tutarın 7.4 milyarı ekim, 1.8 milyarı kasım, 3.3 milyarı da aralık ayında gelmiş görünüyordu. Merkez Bankası da özellikle ekim ayı rakamı üzerinde yoğun bir çalışma yürüttü, acaba hata mı var diye, ama hata yoktu. Bir döviz girişi söz konusuydu ama, kaynağını kimse bilemiyordu; zaten bu dövizin kaynağı biliniyor olsa net hata ve noksana değil, ilgili yere yazılırdı.