Borçlanmada tablo tersine döndü; artık daha çok borç alıp, daha az ödeme

Hazine'nin piyasadan gerçekleştirdiği Türk Lirası cinsi borçlanma ve piyasaya yaptığı ödeme rakamlarından oluşan iç borç hareketi, geçmiş yıllardaki tablodan tümüyle uzaklaşıldığını; artık daha fazla borç alınıp, daha az ödeme yapılır hale gelindiğini gösteriyor. İlk sekiz aya ilişkin veriler, geçen yıl yapılan her 100 liralık ödemeye karşılık 84 lira, bu yıl ise 117 lira borç alındığını ortaya koyuyor.

Hazine, bu yıl yalnızca mart ve haziran aylarında ödediğinden daha az borç aldı. Söz konusu aylar dışında kalan altı ayda ise borçlanma, ödemenin üstüne çıktı. Borçlanma-ödeme farkı en fazla nisan ayında açıldı. Hazine, nisan ayında 4.1 milyar liralık ödemesine karşılık, tam 12.2 milyar lira borçlanmaya gitti. Borçlanma/itfa oranı da yüzde 298 ile rekor kırdı.

105 milyar borç alındı

DPT'nin "Mali Piyasalarda Gelişmeler" adlı raporunda yer alan Hazine ve DPT kaynaklı veri setine göre, yılın ilk sekiz ayında piyasadan gerçekleştirilen borçlanma 104.5 milyar lira oldu. Bu dönemde piyasaya yapılan ödeme ise 89 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Bir başka ifadeyle, Hazine ödediği her 100 lira karşılığında piyasadan 117.4 lira borç aldı.

Hazine, geçen yılın ilk sekiz ayında 62.9 milyar lira borçlanırken 74.8 milyar liralık ödeme yapmış, böylece borçlanma/ödeme oranı yüzde 84 düzeyinde oluşmuştu.

İlk sekiz ayda alınan 104.5 milyar lira borç, geçen yılın aynı döneminde alınan 62.9 milyar lira borcun yüzde 66 üstünde. Bu yıl sekiz ayda ödenen 89 milyar ise, geçen yılki 74.8 milyarlık ödemenin yalnızca yüzde 19 üstünde.

Hazine'nin borçlanma rakamlarının yalnızca Türk Lirası cinsinden ve piyasadan yapılan borçlanmayı gösterdiğini ve döviz cinsi borçlanma rakamlarını kapsamadığını belirtelim. Ayrıca, ödeme rakamlarının çalışanların tasarrufa teşvik hesabı, kısaca zorunlu tasarruf hesabı ödemelerini de kapsayan ve piyasaya yapılan Türk Lirası cinsi ödemelerden oluştuğunu vurgulayalım.

Vade uzadı, faiz düştü

Hazine'nin borçlanma/ödeme göstergeleri olumsuz seyretmekle birlikte, olumlu yönde gelişen veriler de yok değil. Bunlar, vadenin uzaması ve faizin düşmesi.

Aylık borçlanma tutarıyla ağırlıklandırılmış verilere göre, Hazine geçen yıl ocak-ağustos döneminde ortalama 708 gün vadeli borçlanmaya gitti. Bu yıl ise ortalama vade 922 güne yükseldi.

Geçen yıl sekiz ayın ortalamasında yüzde 18.8 olan borçlanma tutarıyla ağırlıklandırılmış faiz ise bu yıl yüzde 13.5'e geriledi. Üstelik geçen yıl yükselme eğilimi içinde olan faiz, bu yıl tam tersine her ay biraz daha düştü. Ocak ve şubat aylarında yüzde 17.1 ve yüzde 16.8 olan faiz, mart ve nisanda yüzde 14.8 olarak gerçekleşti. Faiz, mayısta yüzde 13.5'e, haziranda yüzde 12.5'e oldu. Temmuz ayında yüzde 10.8'e gerileyen faiz, ağustosta tek haneye indi ve yüzde 9.8 düzeyinde oluştu. Faiz, geçen yılın ağustos ayında yüzde 19.2 düzeyinde bulunuyordu.

Ağustos ayında yüzde 9.8'e inen nominal faiz, Merkez Bankası'nın beklenti anketinde Ağustos 2010 itibariyle öngörülen yüzde 6.4'lük yıllık TÜFE artışından arındırıldığında, reel faiz yüzde 3.2'ye iniyor.

Borç stokundaki artış hızlandı

Hazine'nin, ödediğinden fazla borç alması doğal olarak borç stokundaki büyümeyi hızlandırıyor. Geçen yılın sonunda 274.8 milyar lira düzeyinde bulunan iç borç stoku, ilk yedi ayda yüzde 12 oranında 32.9 milyar lira büyüyerek temmuz sonunda 307.7 milyara çıktı. (İç borç stokunda ağustos verileri henüz açıklanmadığı için temmuz verilerini kullanmak durumunda kaldığımızı belirtelim.) Oysa geçen yılın aynı döneminde borç stokunda yüzde 2.3 oranında yalnızca 5.8 milyar liralık artış kaydedilmişti. 2007 yılı sonunda 255.3 milyar lira olan stok, temmuz 2008 sonunda 261.1 milyara çıkmıştı.

Bu yıl bir yandan iç borç hızla artarken, bir yandan da GSYH cari fiyatlarla bile gerileme eğiliminde. İlk altı aydaki GSYH, cari fiyatlarla geçen yıldaki düzeyin yüzde 4.4 altında kaldı. Yılın tümünde geçen yılki kadar, yani 950 milyar lira dolayında bir GSYH büyüklüğü oluşması beklenmeli. İç borcun ise, ilk sekiz aydaki genişleme eğilimiyle yılsonunda 325 milyarı bulması sürpriz olmayacak. Bu durumda geçen yıl sonunda yüzde 29 olan iç borç stokunun GSYH'ye oranı, bu yıl yüzde 34'e çıkacak. Böylece, borç stokunun GSYH'ye oranında hem son dört yılın en yüksek oranı gerçekleşmiş olacak, hem de 2001'deki yüzde 51'den sonra sürekli gerilemekte olan oran, yeniden artışa dönecek.

Ne kadar bütçe açığı…

Kuşkusuz Hazine durup dururken ya da "keyif olsun" diye borçlanmıyor. Bu durumu körükleyen bir zorunluluk var. Bütçede tahminlerin çok ötesine giden açık, Hazine'nin doğal olarak borçlanmasını gerektiriyor. Bütçede en son altı aylık verilere sahibiz. Temmuz verileri, normal açıklanma takviminin çok dışına çıkılmasına rağmen halen bilinmiyor; çünkü açıklanmadı. Belli ki temmuz rakamları, ağustosla birlikte açıklanacak ve ağustosta yalnızca bir aya özgü gelirlerin yaratacağı görece olumlu tabloyla temmuzun gözden kaçması umulacak. Ama temmuzu gözden kaçırtmak isteyenlerin gözden kaçırdığı, bu rakamların yaşandığı ve bir şekilde başka rakamlara zaten yansıdığı.