Şanlıurfa ve Diyarbakır’da yaşayanların 2015 yılı kişi başına geliri 8 bin 89 lira. Yani aylık ortalama gelir 674 lira. Bu, o illerde yaşayanların ortalama geliri. Ya gelir düzeyine göre durum nasıl? En yoksul yüzde 10’luk grubun yıllık geliri 1.943 lira. Aylık 162 liralık bir gelirden söz ediyoruz. En zengin yüzde 10’un yılık geliri 26 bin 737, aylık geliri 2 bin 228 lira. Bir başka ifadeyle en zengin yüzde 10 ile en yoksul yüzde 10 arasında 13.8 katlık bir fark var.
TÜİK’in dün açıkladığı gelir ve yaşam koşulları araştırmasının 2015 sonuçlarına göre Şanlıurfa ve Diyarbakır, gelirden en az pay alabilen ve kendi içinde gelir dağılımı da en bozuk olan bölge.
Gelirden en fazla pay alan bölge 2014 yılında olduğu gibi yine Ankara. Şanlıurfa ve Diyarbakır’da 8 bin 89 lira olan yıllık gelir, Ankara’da 22 bin 516 lira.
Ankara’daki yaklaşık 23 bin liralık ortalama gelir, birçok bölgedeki en zengin yüzde 10’un gelirine yakın. En zengin yüzde 10’luk grubun ortalama geliri Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt’te yaklaşık 25 bin, Van, Muş, Bitlis, Hakkari bölgesi ile Şanlıurfa ve Diyarbakır bölgesinde ise yaklaşık 27 bin lira.
İzmir ve İstanbul’un durumu
En zengin ve en yoksul yüzde 10’luk gruplar arasındaki fark açısından en dikkat çeken bölgeler İzmir ve İstanbul. İzmir’deki en zengin yüzde 10’luk grup, en yoksul yüzde 10’luk grubun 12.5 katı gelir elde ediyor. İzmir’deki en zengin yüzde 10, gelirin yüzde 30.3’üne sahip. En yoksulun gelirdeki payı ise yalnızca yüzde 2.4.
Bu denge İstanbul için 12 kat düzeyinde bulunuyor. İstanbul’daki en zengin yüzde 10, gelirden yüzde 30.2, en yoksul yüzde 10 ise yüzde 2.4 pay alıyor.
Toplam gelirden en fazla pay alan bölge konumundaki Ankara’da ise en zengin-en yoksul dengesi 10.5 kat düzeyinde.
En zengin yüzde 10’luk grupla en yoksul yüzde 10’luk grup arasındaki makasın dikkati çeker ölçüde daraldığı bölge ise Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir ve Kırşehir. Bu bölgede fark 7.2 kata kadar iniyor.
En zengin ve en yoksul arasındaki fark, Türkiye genelinde ise 13.3 kat düzeyinde. Türkiye genelinde eşdeğer kişi başına yıllık gelir 16 bin 515 lira. Gelir, en yoksul yüzde 10’luk grupta 3 bin 851, en zengin yüzde 10’luk grupta 51 bin 168 lira düzeyinde bulunuyor.
Dengesizlik had safhada
Gelir dağılımındaki bölgesel dengesizlik şaşırtıcı boyutlara varıyor. Birkaç örnek verelim.
Eşdeğer kişi başına gelirden en çok pay alan Ankara’da en yoksul yüzde 10’luk grubun yıllık fert başına geliri 6 bin 499 lira. Hani gelirden en az pay alabilen Şanlıurfa ve Diyarbakır vardı ya, bu bölgelerde yaşayanlardan altıncı yüzde 10’luk grubu oluşturanların yıllık geliri ise 6 bin 172 lira.
Yani Ankara’nın en yoksul yüzde 10’u, Şanlıurfa ve Diyarbakır’ın en yoksul altıncı yüzde 10’undan daha zengin...
Dengesizliğe bir başka örnek... Eşdeğer hanehalkı kullanılabilir gelirine göre sıralamada Ankara’dan sonra ikinci sırayı alsa da, İstanbul’un en zengin yüzde 10’u, Ankara’yı geçiyor. İstanbul’daki en zengin yüzde 10’luk grubun fert başına geliri 71 bin lira düzeyinde. Söz konusu grup için Ankara’da ölçülen gelir ise 68 bin lira.
Bir başka örnek... İstanbul’un en zengin yüzde 10’unun gelirini aktardık, 71 bin lira. Peki gelirden en az pay alan bölgelerdeki yüzde 100’ün geliri ne kadar dersiniz... Şanlıurfa ve Diyarbakır’daki tüm grupların yıllık geliri 81 bin, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt’teki tüm grupların yıllık geliri ise 82 bin lira.
Hemen belirtelim; bu rakamlar eşdeğer hanehalkı fert gelirine göre sıralamayla elde ediliyor; yani fert sayısı teknik bir hesaplamayla bir anlamda eşitlenmiş oluyor. Yoksa İstanbul’un nüfusu ile diğer bölgelerin nüfusundan dolayı tabii ki büyük bir fark ortaya çıkar. Bu fark, hesaplamayla gideriliyor.
Harcama sanki çok daha yüksek...
Toplam gelir dağılımında yüzde 5’lik grupları da görme şansına sahibiz. Ne var ki, gelir dağılımın bölgesel ayrımında yüzde 5’lik değil, en detayda yüzde 10’luk gelir gruplarının durumunu görebiliyoruz. Kuşkusuz bu biraz toplulaştırılmış bir durum yaratıyor.
İstanbul’daki en zengin yüzde 10’luk grubun yıllık gelirinin 71 bin, aylık gelirin ise yaklaşık 6 bin lira olması ortalama anlamda elbette bir gösterge ama şunu tahmin etmek de pek zor değil, en zengin ve uçtaki yüzde 5’lik, yüzde 1’lik gruplar bu rakamların çok çok üstünde gelir elde ediyor.
Belki TÜİK’in zaman içinde daha ayrıntılı gruplara da inmesinde yarar var. Elbette şu koşullarda bunun teknik zorlukları çekiliyordur ama gelir dağılımının gerçek durumunu görebilmek için buna ihtiyaç duyulduğu da ortada.