Bu hafta oynanacak maçlarla Şampiyonlar Ligi'nin dördüncü maçları tamamlanmış olacak. Temsilcimiz Fenerbahçe deplasmanda Arsenal'dan puan koparmaya çalışacak. Her iki takımın da form durumu ve aldıkları sonuçlar göz önüne alındığında; Fenerbahçe'nin işinin Emirates'te hiç te kolay olmayacağını herkes gibi bizde yineleyelim. Seyircisinin önünde ve son derece formda bir Arsenal'dan görünen o ki, Fenerbahçe'nin puan çıkartması çok da mümkün görünmüyor. Fenerbahçe grupta bir puanla son sırada yer alırken, Arsenal yedi puanla grupta lider durumda…
Biz bu yazımızda endüstriyel futbolun gözbebeği olarak Şampiyonlar Ligi'ni parasal açıdan irdelemeye çalışacağız. Bu ligin bütçesi, katılan takımların zenginlik durumları, kurulduğundan bu yana bu ligden en fazla para kazanan takımlar, Lig'in gelir kaynakları, gelirlerin dağıtım kriterleri gibi konular üzerinden bir Şampiyonlar Ligi değerlendirmesi yapmaya çalışacağız.
Zenginler Ligi Olarak Şampiyonlar Ligi'nin Doğuşu
1992'de Şampiyon Kulüpler Kupası, UEFA tarafından Şampiyonlar Ligi'ne dönüştürüldüğünde, hiç kimse Şampiyonlar Ligi'nin bugünkü gelişim düzeyine ulaşabileceğini tahmin edemezdi. Bu dönüşüm hareketi aslında UEFA açısından o yıllarda bir zorunluluktu. Bir yandan giderek parasallaşan ve bir endüstriye dönüşen futbol ile bu etkinliğin yarattığı parasal gelirden daha az pay alan kulüplerin alternatif arayışlar içine girmeleri, UEFA'yı ciddi bir format ve yapısal değişikliğe itti. Artık Şampiyon Kulüpler Kupası bu haliyle devam edemezdi. Futbolun parasallaşan yeni yüzü Endüstriyel Futbol, bu dönüşümü bir zorunluluk olarak UEFA'nın önüne koymuş durumdaydı. Çünkü o yıllarda UEFA'ya karşıt durumda olan bazı yerel platformlar da yavaş yavaş filizlenmeye başlamıştı. Bu gelişim zamanla UEFA'yı tehdit edebilecek boyutlara ulaşabilirdi. Bunun önünü kesebilmenin yolu böylesi bir dönüşümü zorunlu kılıyordu. Nitekim bu alternatif oluşum daha sonra kendisini 2000 yılında somutlaştırarak adını G14 olarak duyurdu. Bu oluşum içinde Real Madrid, Milan, Manchester United, Barcelona, Ajax, Liverpool, Juventus gibi Avrupa'nın en üst düzey kulüpleri yer alıyordu. G14'ler, UEFA'nın Avrupa'da kulüplerin çıkarlarını yeterince korumadığını iddia ediyor ve aynı zamanda bu organizasyonlara katılan kulüplere UEFA'nın çok da bonkör davranmadığını ileri sürüyordu. Bu tez gerçekten de kendisine epey bir destekçi sağladı. UEFA bu kapsamda televizyon ve digital yayın platformlarını da arkasına alıp Şampiyonlar Ligi'nin marka değerini daha da yükselterek formatını değiştirdi. Şampiyonlar Ligi tam anlamıyla 2000'li yıllardan itibaren bir zenginler kulübüne dönüştü ve UEFA birden kulüplere ödemiş olduğu tutarları astronomik olarak artırdı ve bu şekilde katılımcı kulüplerin olası bir isyanını da daha baştan önlemiş oldu. Alternatif G14 oluşumu bu hamleye karşı bir hamle geliştiremeyince, bu oluşum 14 Şubat 2008'te kendisini fesih ederek, European Clubs Association (Avrupa Kulüpler Birliği)adı altında daha geniş katılımcı bir platforma dönüştü.
En Büyük Gelir Kalemi: TV Yayın Hakları
Avrupa futbolunun kulüpler bazında en yüksek seviyedeki bu turnuvası tam 16 sezondur düzenleniyor. Şampiyon Kulüpler Kupası olarak baktığımızda bu sayı 53'e yükseliyor. 53 sezondur devam eden bu turnuva bugün 175 ülkede eş zamanlı ve canlı olarak yayınlanıyor ve izleniyor.
Şampiyonlar Ligi'ne olan bu ilgi televizyon yayın gelirlerini de çok önemli tutarlara taşımış durumda. Örneğin 2005-06 Şampiyonlar Ligi Gelirlerine baktığımızda bu durumu daha net olarak göreceğiz. Şampiyonlar Ligi gelirlerinin içinde ana gelir kalemi olarak karşımıza %79'luk payı ile TV yayın hakları çıkıyor. TV yayın gelirlerini %19'luk payı ve 117 milyon Euro tutarıyla sponsorluk gelirleri izliyor.
2005-06 Sezonu İtibariyle Şampiyonlar Ligi Gelir Kaynakları
Gelir Kaynakları Milyon Euro Top.Gelir İçin. Payı (%)
TV yayın Hakları (Avrupa) 454 74
TV Yayın Hakları (Avrupa Dışı) 28 5
Sponsorluk Gelirleri 117 19
Medya hakları 6 1
Diğer Gelirler 5 1
Toplam 610 100
Şampiyonlar Ligi Ne Kadar Parasal Ödül Dağıtıyor?
Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere son on yılda UEFA'nın Şampiyonlar Ligi'ne katılan Kulüplere dağıtmış olduğu parasal ödül 4 milyar 98 milyon Euro'ya ulaşmış durumda…1998-99 sezonunda 313 milyon Euro tutarında bir geliri 32 takıma parasal ödül olarak dağıtan UEFA bu dağıttığı tutarı on yılda yaklaşık %87 artırarak 2007-08 sezonunda 585 milyon Euro'ya kadar yükseltti. Yine bu dönemde, bu turnuvaya katılan kulüplerin kazançları da ortalama 9 milyon 780 bin Euro'dan 18 milyon 280 bin Euroya çıktı. Bu süreç içinde dağıtılan parasal gelirdeki artış hızını da yine son sütunda görüyoruz. 1998-2008 sürecinde en önemli artış %26 ile 2006-07 sezonunda yaşandı. Yine 2002-03 sezonunda parasal gelir %21 civarında bir artış kaydetti.
1998-2008 Döneminde (Son On Yılda) UEFA'nın Kulüplere Dağıttığı Parasal Gelir
Kulüplere Kulüp
Dağıtılan başına
Toplam Düşen Tutar
Sezonlar Milyon Euro Milyon Euro
1998-99 313 9,78
1999-00 315 9,84
2000-01 315 9,84
2001-02 339 10,59
2002-03 410 12,81
2003-04 414 12,94
2004-05 420 13,13
2005-06 437 13,66
2006-07 550 17,19
2007-08 585 18,28
Toplam 4.098
UEFA 2005-06 sezonunda toplam gelirinin yüzde 71'ini kulüplere dağıtırken; bu oran 1998-99 sezonunda %40'lar seviyesindeydi. 2007-08 sezonunda da bu oran yine yüzde yetmişler düzeyinde gerçekleşti. Buna göre UEFA'nın gelirlerinden kulüplere transfer ettiği tutar, son on yılda %78 oranında armış durumda…
Yukarıdaki açıklamalarımızdan da görülebileceği üzere bugün her ne kadar adı Şampiyonlar Ligi olsa da, bu futbol organizasyonu kelimenin tam anlamıyla bir zenginler kulübü... Bu kulübe üye olabilmenin yolu, yüksek mali ve sportif performanstan geçiyor. Kulübe adım atabilmek için, önünüze çıkan ciddi rakipleri ekarte etmek tek başına yetmiyor; aynı zamanda onlarla rekabet edebilecek bir parasal büyüklüğe de sahip olmanız gerekiyor.
Zenginliğin Yolu Nerden Geçiyor?
Şampiyonlar Ligi yarattığı katmadeğer, sağladığı saygınlık ve parasal gelirle, kulüplerin bu yarışma içinde olma isteklerini hep en yüksekte tutuyor. Bunun farkında olan UEFA, dağıtılan geliri daha da artırarak, Şampiyonlar Ligi'ne olan bağımlılığı üst düzeyde tutmak istiyor. Bu, kendisine büyük rakip olarak gördüğü G14'lerin olası oluşumlarına karşı bir savunma mekanizması anlamına da geliyor aynı zamanda. Önce Lig'e sadece şampiyonları alan, arkasından reytingi ve taraftar tabanı yaygın kulüpleri de dahil eden UEFA, bir süre sonra da gruplardaki takım sayısını ve dağıtılan gelir miktarını artırdı. Bu uygulama doğrultusunda en son yapılan değişiklikle UEFA bu sezon ligde mücadele eden takımlara yaklaşık 585 milyon Euro gelir dağıtacak. Geçen sezon kulüplere dağıtılan toplam tutar ise 550 milyon Euro olarak gerçekleşmişti.
Bu sezon dağıtılacak gelirlerin detayına geçmeden önce, UEFA Yönetim Kurulu'nun yayınladığı "Financial Memorandum"a göre gelirlerin genel dağıtım kriterlerine bir bakalım. Şampiyonlar Ligi'nde üç temel kritere göre gelir dağıtımı yapılıyor. Birincisi: her takıma eşit olarak dağıtılan 5.4 milyon Euro tutarındaki katılım payı ücreti. İkinci kriter ise kulüplerin sportif performansına göre yapılan dağıtımdır. Ki, buna göre gruplarında mücadele eden her takım galibiyet başına 600.000Euro kazanırken; beraberlik halinde ise 300.000 Euro kazanıyor. Gruplardan çıkma başarısı gösteren kulüplere ise bu performansı nedeniyle ödenen tutar 2.2 milyon Euro. Çeyrek finale ulaşan kulüpler 2,5 milyon Euroluk bir parasal ödüle kavuşurken, yarı finale çıkabilenler 3'er milyon Euro parasal başarı ödülü alıyorlar. Finale yükselen kulüplerden kupayı havaya kaldıran 7 milyon Euro başarı ödülü alırken finali kaybeden takım ise 4 milyon Euro teselli ödülü alıyor. Üçüncü dağıtım kriteri ise, yayın havuzuna , naklen yayıncın kuruluşun katılım payı oranında alabileceği maksimum tutar ki, bu bizim kulüplerimiz için toplam 10 milyon Euro'yu ifade ediyor. Bu tutar mücadele eden kulüp sayısına bölünerek, takımlara dağıtılıyor. Bu sene ülkemizi sadece Fenerbahçe Şampiyonlar Ligi'nde temsil ettiği için bu tutarın tamamını Fenerbahçe almış oldu. Galatasaray da gruplara kalabilseydi, bu tutar ikiye bölünmüş olacaktı.
Yukarıda belirtilen tutarları baz aldığımızda, Şampiyonlar Ligi Şampiyonu olan bir kulüp, ilave alacağı yayın gelirleri parası hariç olmak üzere en az toplam 25 Milyon Euro para kazanıyor. Bu nedenle Şampiyonlar Ligi gerçek anlamda bir zenginler kulübü...
Bir Milyar Eroya Ulaşan Bir Futbol Pastası
Deloitte'nin Mayıs 2007 tarihli Futbol Finans Raporu'nda yer alan bilgilere göre, Avrupa futbolunun en çok para kazanan ve kazandıran organizasyonlarından birisi olan Şampiyonlar Ligi'nin mali portresi, kulüplere dağıtılan gelirler dahil olmak üzere yayın, reklam, sponsorluk ve diğer ticari gelirlerle birlikte 1 milyar Euroya ulaşmış durumda. 13,5 milyar Euro büyüklüğe sahip bulunan Avrupa futbol pastasının, yaklaşık 1 milyar Euroya yakın bir kısmı bu turnuvadan geliyor.
Aslan Payını Avrupa'nın En Zengin ilk 8 Kulübü Alıyor
Şampiyonlar Ligi 1992-93 sezonundan bu yana para dağıtmaya devam ediyor. 16 sezondur devam eden Lig'de en çok para kazanan on kulüp aşağıda gösteriliyor. 2006-07 sezonunda Avrupa'nın en zenginler sıralamasında ilk 15'te yer alan on kulüp aynı zamanda Şampiyonlar Ligi'nde de en çok kazanan kulüplerden…Aşağıdaki tabloya göre kuruluşundan bu yana en çok parayı kazanan kulüp olarak karşımıza Bayern Munich çıkıyor. Bayern Munich son on yılda toplam 148,7 milyon Euro parasal ödül kazanırken, yıllık ortalama kazancı 14,8 milyon Euro'ya karşılık geliyor. Bayern'i izleyen kulüp ise 134,9 milyon Euroluk geliriyle Manchester United. Üçüncü sırada yer alan kulüp ise 126,2 milyon Euroluk geliriyle Real Madrid.
Şampiyonlar Ligi'nde En Çok Kazanan Kulüpler (1992-2007
Milyon
Kulüp Euro
1. B.Munich 148,7
2. M.United 134,9
3. R.Madrid 126,2
4. Arsenal 120,5
5. AC Milan 112,7
6. Juventus 111,8
7. Barcelona 111,4
8. Liverpool 98,2
9. Lyon 95,2
10.Chelsea 89,4
1. Galatasaray 58,3
2. Fenerbahçe 55,4
3. Beşiktaş 24,5
Biz Ne Durumdayız?
En çok kazanan on kulüp içinde 4 İngiliz, 2 İspanyol ve İtalyan, 1'er adet de Fransız ve Alman kulübünü görüyoruz. Tabloda yer alan on kulüp, Şampiyonlar Ligi'nin bugüne kadar dağıtmış olduğu toplam 4 milyar 98 milyon euroluk parasal ödülün yaklaşık %28'ini kazanma başarısı gösterebildi. On kulübün toplam kazancı 1 milyar 149 milyon Euro civarında gerçekleşirken; bu süreçte Türk kulüplerinin kazandığı toplam tutar ise 138,2 milyon Euro'ya ulaşmış durumda…Bu tutar Şampiyonlar Ligi'nde dağıtılan toplam 4.098 milyon Euroluk gelirin %3.3'üne karşılık geliyor. Üç Türk kulübü içinde en fazla para kazanan kulüp olarak 58,3 milyon Euro ile Galatasaray'ı görüyoruz. Fenerbahçe ise bu dönemde 55,4 milyon Euro gelir elde ederken, Beşiktaş ancak 24,5 milyon Euroluk bir gelir kazanabilmiş durumda.
UEFA Şampiyonlar Ligi'nde Sportif Performans Bakımından İlk 20 Kulüp
1996-2007 döneminde Şampiyonlar Ligi'nde sportif performans bakımından en başarılı olan kulüpler aşağıdaki tablodan görülebilir. Tabloya göre geçen 10 yıllık dönemde sportif performans bakımından en başarılı kulüp olarak karşımıza Real Madrid görünüyor. Real Madrid 1996/97-2007/8 döneminde 2 kez çeyrek final, 2 kez yarı final oynarken, toplam 3 kez de bu Kupayı havaya kaldırdı. Real Madrid'in bu başarısına en yakın kulüp ise Manchester United oldu. Manchester United bu dönemde 4 kez çeyrek; 3 kez de yarı final oynadı ve 2 kez de kupayı kazanma başarısı gösterdi. Üçüncü sırada yer alan kulüp ise AC Milan. Milan bu dönemde birer kez çeyrek ve yarı final oynarken; iki kez de final oynadı ve bu finallerden sadece birisini kazanabildi.
Bu başarılı sportif performans aynı zamanda bu kulüplere mali başarı da getirdi. Avrupa'nın en zengin 20 takımı içinde Real Madrid 351 milyon Euroluk gelir ile ilk sırada yer alırken, 1997/98-2007/08 dönemlerinde de Şampiyonlar Ligi'nden toplam 126,2 milyon euro kazandı. İkinci sıradaki Manchester United ise aynı zamanda en zenginler sıralamasında da 315,2 milyon Euroluk gelirle, yine Real Madrid'in arkasında 2. sırada yer alıyor. Man. United 1997/98-2007/08 döneminde Şampiyonlar Ligi'nden 134,9 milyon Euro kazanmış durumda. Üçüncü sırada yer alan AC Milan ise Avrupa'nın en zengin sıralamasında 227,3 milyon Euroluk geliriyle 6. sırada yer alıyor. AC Milan'ın aynı dönemde ŞL geliri ise 112,7 milyon Euro.
1996/97-2007/08 Dönemi Şampiyonlar Ligi'nde En Başarılı 20 Kulüp
Çeyrek yarı
Kulüp Final Final İkinci Şampiyon
Real madrid 2 2 0 3
Man. United 4 3 0 2
Ac Milan 1 1 1 2
Bayern Munich 4 1 1 1
Juventus 2 1 3 0
Barcelona 1 2 0 1
Liverpool 1 0 1 1
Valencia 2 0 2 0
Chelsea 1 3 0 0
Brossia Dortmund 0 1 0 1
Porto 2 0 0 1
Arsenal 2 0 0 1
Monaco 0 1 1 0
Inter 3 1 0 0
bayer everkusen 1 0 1 0
Deportivo 2 1 0 0
Ajax 1 1 0 0
Dinamo Kiev 1 1 0 0
Olympigue lyonnais 3 0 0 0
Psv Eindhoven 1 1 0 0
Sonuç
Şampiyonlar ligi sahip olduğu popülaritesi, saygınlığı ve kazandırdığı paralar ile tüm kulüplerin bugün hedefinde yer alan bir lig. Avrupa ve Dünya futbolunun en saygın ligi olan ŞL, bu turnuvada mücadele eden kulüplere hem para, hem de saygınlık kazandırıyor. Bu lig'de yer almak gerçekten çok önemli. Yıllık 1 milyar Euro'ya ulaşan bütçesi ve kulüplere dağıttığı 600 milyon Euroya yakın para ile aynı zamanda endüstriyel futbolun da gözbebeği durumunda. Bu lige girebilmek ve rekabette geride kalmamak için ciddi bütçe gerekiyor. Yarattığı gelir ve kazandırdıklarıyla her zaman futbolun en önemli ve prestijli turnuvası olan bu organizasyonda Türk kulüplerinin mutlaka yer alması gerekiyor. Türk futbolunun rekabetçi yapısının gelişmesi; futbol gelirlerimizin artması, futbol ekonominin büyümesi için bu ligde yer almak kesinlikle bir zorunluluk. Tüm kulüplerimizin hedefi bu ligde mücadele edebilmek olmalı ama mevcut dengesizlikler ve haksız rekabet koşulları buna ne yazık ki pek izin vermiyor. Bu olumsuz koşulların üzerinde futbol otoritesi düşünmeli ve aksiyon almalı. Ama bu da pek de kolay görünmüyor.