Türkiye'nin bir yıla kadar vadeli dış borçlarının toplamı ilk kez 100 milyar dolara ulaştı. Kısa vadeli borçlar, haziran ayı itibariyle 99 milyar 972 milyon dolar oldu. Bu borçlar, 2013 yılının haziran sonuna kadar ödenecek. Ödeme bu kadarla sınırlı değil. Alındığında daha uzun vadeli olmakla birlikte artık vadesine bir yıldan az bir süre kalan borçlar da var. Bu şekilde ortaya çıkan ödeme yükümlülüğü de 44 milyar 111 milyon dolar. Buna göre; 100 milyar doları kısa vadeli borçlardan, 44.1 milyar doları da vadesine bir yıldan az kalan borçlardan oluşmak üzere haziran itibariyle bir yıllık dönemde tam 144.1 milyar dolarlık dış borç ödemesi yapılacak. Bu ödeme rakamı, söz konu bir yıllık dönemde alınacak kısa vadeli dış borçlara bağlı olarak elbette değişiklik gösterebilecek.
Haziran sonunda 100 milyar dolar olan kısa vadeli borcun yalnızca 1.2 milyarı Merkez Bankası'na ait. Asıl borç, bankalarda. Bankaların kısa vadeli borçları 62.9 milyar dolar düzeyinde. Diğer sektörlerin de 35.9 milyar dolar kısa vadeli dış borcu bulunuyor.
Bankalar ve diğer sektörlerin "kamu-özel" ayrımına gelince… Haziran sonundaki borcun Merkez Bankası'na ait olan 1.2 milyar doları dışında kalan kısmının 86 milyar doları özel sektörde, 12.8 milyar doları kamu sektöründe.
Borcun seyri
Toplam kısa vadeli dış borç son dört buçuk yılda yüzde 131 arttı; son üç buçuk yılda da neredeyse ikiye katlandı. 2002 sonundan bu yana geçen dokuz buçuk yılda ise kısa vadeli dış borçtaki artış 5'e katlandı.
Kısa vadeli dış borç stoku, 2002 sonunda 16.4 milyar dolar düzeyinde bulunuyordu. Borç, 2007 sonunda 43 milyarı, 2008 sonunda da 52 milyarı aştı. 2009'da küresel krizin etkisiyle gerileyerek 49 milyara inen kısa vadeli borç, 2010'da tam yüzde 58 artışla 77.5 milyar dolara ulaştı.
Kısa vadeli borçta bu yıl yine hızlı bir artış var. 2011 sonunda 83.8 milyar dolar olan stok, ilk çeyrekte 90.3 milyara, ikinci çeyrekte 100 milyara ulaştı.
Artışın kaynağı
Kısa vadeli dış borçlarda bu yılın ilk yarısında yüzde 19 oranında 16.1 milyar dolarlık artış meydana geldi. Bu artışın 10.4 milyarı bankacılık kesiminin, 5.8 milyar doları diğer sektörlerin borçlarındaki artıştan kaynaklandı. Hemen, "bankalar çok borçlanıyor, sıkıntı doğacak" gibi yargılarda bulunmak çok yanlış. Detaya bakmak, bankaların kısa vadeli borcundaki artışın kaynağına inmek gerekiyor.
Bankaların haziran sonu itibariyle 62.9 milyar dolar düzeyinde bulunan kısa vadeli borçlarının 36.1 milyarı mevduat hesaplarından, 26.8 milyarı ise kredilerden oluşuyor. İşte bankacılık kesiminin toplam borcunda ilk altı ayda ortaya çıkan 10.4 milyar dolarlık artışta da mevduat hesaplarının etkisi büyük. Bu dönemde, bankaların mevduat hesaplarından kaynaklanan kısa vadeli dış borcu 7.8 milyar dolar büyüdü.
144 milyarı kimler ödeyecek?
Bu yılın haziranından itibaren bir yılda gerçekleştirilecek 144 milyar dolarlık ödemenin 4.5 milyar dolarını Merkez Bankası yapacak. Borcun 6.1 milyarını genel yönetim ödeyecek. Bu tutar, Hazine'nin yurtdışında ihraç ettiği senetlerin vadesine bir yıl kalmış olanlarını da kapsıyor.
144 milyarlık ödemenin 70.5 milyarını bankalar, 63 milyarını diğer sektörler gerçekleştirecek.
Kamu-özel ayrımı bazında ise 144 milyar doların Merkez Bankası tarafından gerçekleştirilecek 4.5 milyar doları dışında kalan kısmının 19.1 milyar dolarını kamu, 120.4 milyar dolarını özel sektör ödeyecek.
Kuşkusuz 144 milyar doların tümü taze para girişi olmaksızın ödenecek değil. Önemli olan bu ödemenin ne kadarının yeni girişle çevrileceği. Kaldı ki, vadesi gelecek borçların tümünün yurtdışına çıkarılması kesinlikle söz konusu olmaz. Özellikle mevduat hesaplarından vade bitiminde çıkacak paranın büyük ölçüde yine burada kalmaya devam edeceği beklenmeli.
Dolayısıyla bir yılda ödenecek 144 milyar dolar, ki aylık 12 milyar dolar demek, ilk bakışta ürkütücü bir rakam. Ama eğer olağandışı ekonomik koşullar söz konusu olmazsa, bu Türkiye'nin çok rahatlıkla döndürebileceği bir ödeme.