Uluslararası alandaki bol likidite ve Türk parasının değerli seyretmesi dış kredi kullanmayı öylesine cazip hale getirdi ki, küresel krizin yıkıcı etkileri ortaya çıkıncaya kadar dış borçlar hızla tırmandı. Bu tırmanma, daha çok özel sektörün kullandığı kredilerde görüldü. Geçen yılın üçüncü çeyreğinde tüm dünyada önce finans olmak üzere tüm piyasaları etkisine alan krizle birlikte dış borç azalma eğilimine girdi. Özel sektörün uzun vadeli kredi borcundaki gerileme eğilimi bu yılın ilk iki ayında da sürüyor.
Türkiye'nin toplam dış borcu, zirveye geçen yılın üçüncü çeyreğinde ulaştı. Her geçen yıl biraz daha artarak 2007 sonunda 249 milyar dolara çıkan dış borç, geçen yılın ilk çeyreği sonunda 265 milyarı, ikinci çeyreği sonunda 286.2 milyarı buldu. Borç, üçüncü çeyrekte rekor düzeye, 290.7 milyar dolara ulaştıktan sonra, "kriz darbesi" yedi. Dış borç, geçen yılın son çeyreğinde yaklaşık 14 milyar dolar azalarak yıl sonunda 276.8 milyar dolara indi.
129'dan 277'ye…
Türkiye'nin dış borcu 2002 yılı sonunda 129.5 milyar dolardı. Bu borcun yaklaşık yarısı, yani 64.5 milyar doları kamu sektörüne aitti. Merkez Bankası'nın yüzde 17 oranında 22 milyar, özel sektörün ise yüzde 33 oranında 43 milyar dolar borcu bulunuyordu.
Kamu sektörünün borcu 2003 yılında 70.9 milyar dolara çıktı ve geçen yıl sonuna kadar 70-78 milyar dolar arasında seyretti. Borç, geçen yılın sonunda 78.2 milyar dolar olarak gerçekleşti. Böylece, kamu sektörünün borcu, 2002-2008 döneminde yüzde 21 arttı.
Merkez Bankası'na ait olan borçlar 2002-2008 döneminde 22 milyar dolardan 13.5 milyar dolara indi. Bu gerileme, 2002'de 8 milyar dolar olan Merkez Bankası kredilerinin sıfırlanmasından kaynaklandı. Bu dönemde, kredi mektuplu döviz tevdiat hesapları da 12.3 milyar dolardan 11.7 milyar dolara indi.
Özelin borcu yüzde 330 arttı
Toplam dış borç stokunda altı yılda ortaya çıkan yüzde 114'lük artışta en büyük etkiyi özel sektör borcundaki büyüme yaptı. Özel sektörün 2002 sonunda 43 milyar dolar olan borcu 2003'te 48.9, 2004'te 63.8, 2005'te 83.7, 2006'da 120.1, 2007'de 159.7 milyar dolara çıktı. Borç, geçen yılın ilk çeyreğinde 174 milyar doları, ikinci çeyreğinde 192.2 milyar doları, üçüncü çeyreğinde 197.5 milyar doları buldu. Son çeyrekte kriz etkisini gösterdi. Özel sektörün toplam dış borcu geçen yılın son çeyreğinde 12.4 milyar dolar gerileyerek 185.1 milyar dolara indi.
Bu arada, Merkez Bankası tarafından yapılan açıklamada, özel sektörün uzun vadeli kredi borcunun, yılın ilk iki ayında 6.6 milyar dolar daha azaldığı belirtildi.
Özel sektörün borç stoku, 2002-2008 döneminde yüzde 330 artış gösterdi. Borç artışı, 2002 sonu ile 2008'in üçüncü çeyreği arasında yüzde 359'a ulaşmıştı, ancak son çeyrekteki gerilemeyle oran yüzde 330'a inmiş oldu.
2002 sonunda dış borcun yarısının kamuya, yüzde 17'sinin Merkez Bankası'na, yüzde 33'ünün özel sektöre ait olduğunu belirtmiştik. 2008 sonuna gelindiğinde kamunun payı yüzde 28'e, Merkez Bankası'nın payı yüzde 5'e indi, özel sektörün payı ise yüzde 67'ye ulaştı.
Borcun GSYH'ye oranı geriledi
Dış borç stokunun GSYH'ye oranında son yedi yıl itibariyle en düşük ikinci düzeye geçen yıl sonunda inildi. Borcun GSYH'ye oranı, 2005 yılında yüzde 35.2 düzeyinde oluşmuştu. 2005, dış borcun yüzde 5.3 ile son dönemde en yavaş arttığı yıldı. Bu sayede, borcun GSYH'ye oranı yüzde 35'e kadar inmişti.
Geçen yıl sonundaki borç stoku da GSYH'nin yüzde 37.3'ünü oluşturdu. Bu, son dönemin ikinci en iyi oranına işaret ediyor.
289 milyar ödenecek
Türkiye, bu yıl şubat-aralık döneminde 62.2 milyar dolarlık borç ödemesinde bulunacak. 2010 yılında 39 milyar, 2001'de 32.5 milyar, 2012'de 28.3 milyar, 2013'te 22.8 milyar, 2014 ve sonrasında ise toplam 103.7 milyar dolarlık ödeme yapılacak. Böylece, bu yılın şubat ayı başlangıç alınarak yapılan projeksiyona göre, bundan sonra ödenecek borç 288.5 milyar doları bulacak.
Borç ödemesinin 114.6 milyar dolarını kamu, 173.9 milyar dolarını finans ve reel sektör olmak üzere özel sektör gerçekleştirecek.
Reel sektörün ödeyeceği toplam borç ise 116 milyar dolar. Reel sektör, bu yılın on bir ayında 29.5 milyar, 2010'da 19.1 milyar, 2011'de 15.6 milyar, 2012'de 13.3 milyar, 2013'te 11 milyar, 2014 ve sonrasında 28 milyar dolar olmak üzere toplam 116.4 milyar dolarlık ödemede bulunacak. Bu tutarın 95.6 milyar dolarını anapara, 20.8 milyar dolarını faiz ödemesi oluşturacak.
Reel sektör, bu yılın şubat ayında, gelecek yılın ocak ayı sonuna kadar olan bir yılda ise kısa vadeli borçlardan kaynaklanan 2.3 milyar dolarlık ödeme yapacak.
| Dış Borç Stokunun Seyri | ||||||||||
| (Milyon $) | 2002 | 2003 | 2004 | 2005 | 2006 | 2007 | 2008 1.Ç. | 2008 2.Ç. | 2008 3.Ç. | 2008 4.Ç. |
| TOPLAM | 129,527 | 144,095 | 160,918 | 169,503 | 207,325 | 248,958 | 265,019 | 286,171 | 290,715 | 276,834 |
| KISA VADE | 16,424 | 23,013 | 32,209 | 38,288 | 42,648 | 43,192 | 46,075 | 53,437 | 57,804 | 50,714 |
| Kamu | 915 | 1,341 | 1,840 | 2,133 | 1,750 | 2,163 | 2,336 | 1,729 | 3,139 | 3,248 |
| TCMB | 1,655 | 2,860 | 3,287 | 2,763 | 2,563 | 2,282 | 2,357 | 2,273 | 1,980 | 1,856 |
| Özel | 13,854 | 18,812 | 27,082 | 33,392 | 38,335 | 38,747 | 41,382 | 49,435 | 52,685 | 45,610 |
| UZUN VADE | 113,103 | 121,082 | 128,709 | 131,215 | 164,677 | 205,766 | 218,944 | 232,734 | 232,911 | 226,120 |
| Kamu | 63,619 | 69,503 | 73,828 | 68,278 | 69,832 | 71,321 | 72,110 | 76,012 | 75,708 | 74,917 |
| TCMB | 20,348 | 21,513 | 18,123 | 12,662 | 13,115 | 13,519 | 14,233 | 13,931 | 12,359 | 11,664 |
| Özel | 29,137 | 30,066 | 36,758 | 50,274 | 81,730 | 120,926 | 132,601 | 142,791 | 144,844 | 139,539 |
| KAMU SEKTÖRÜ | 64,534 | 70,844 | 75,668 | 70,411 | 71,582 | 73,484 | 74,446 | 77,741 | 78,847 | 78,165 |
| Kısa Vade | 915 | 1,341 | 1,840 | 2,133 | 1,750 | 2,163 | 2,336 | 1,729 | 3,139 | 3,248 |
| Uzun Vade | 63,619 | 69,503 | 73,828 | 68,278 | 69,832 | 71,321 | 72,110 | 76,012 | 75,708 | 74,917 |
| TCMB | 22,003 | 24,373 | 21,410 | 15,425 | 15,678 | 15,801 | 16,590 | 16,204 | 14,339 | 13,520 |
| Kısa Vade | 1,655 | 2,860 | 3,287 | 2,763 | 2,563 | 2,282 | 2,357 | 2,273 | 1,980 | 1,856 |
| Uzun Vade | 20,348 | 21,513 | 18,123 | 12,662 | 13,115 | 13,519 | 14,233 | 13,931 | 12,359 | 11,664 |
| ÖZEL SEKTÖR | 42,991 | 48,878 | 63,840 | 83,666 | 120,065 | 159,673 | 173,983 | 192,226 | 197,529 | 185,149 |
| Kısa Vade | 13,854 | 18,812 | 27,082 | 33,392 | 38,335 | 38,747 | 41,382 | 49,435 | 52,685 | 45,610 |
| Uzun Vade | 29,137 | 30,066 | 36,758 | 50,274 | 81,730 | 120,926 | 132,601 | 142,791 | 144,844 | 139,539 |
| DEĞİŞİM (%) | ||||||||||
| Toplam | 14.0 | 11.2 | 11.7 | 5.3 | 22.3 | 20.1 | 6.5 | 8.0 | 1.6 | -4.8 |
| Kısa Vade | 0.1 | 40.1 | 40.0 | 18.9 | 11.4 | 1.3 | 6.7 | 16.0 | 8.2 | -12.3 |
| Uzun Vade | 16.4 | 7.1 | 6.3 | 1.9 | 25.5 | 25.0 | 6.4 | 6.3 | 0.1 | -2.9 |
| Kamu Sektörü | 36.9 | 9.8 | 6.8 | -6.9 | 1.7 | 2.7 | 1.3 | 4.4 | 1.4 | -0.9 |
| TCMB | -9.6 | 10.8 | -12.2 | -28.0 | 1.6 | 0.8 | 5.0 | -2.3 | -11.5 | -5.7 |
| Özel Sektör | 2.1 | 13.7 | 30.6 | 31.1 | 43.5 | 33.0 | 9.0 | 10.5 | 2.8 | -6.3 |
| DIŞ BORÇ STOKU/ | ||||||||||
| GSYH(%) | ||||||||||
| Toplam | 56.2 | 47.3 | 41.2 | 35.2 | 39.4 | 38.4 | 37.3 | |||
| Kısa Vade | 7.1 | 7.5 | 8.3 | 8.0 | 8.1 | 6.7 | 6.8 | |||
| Uzun Vade | 49.1 | 39.7 | 33.0 | 27.3 | 31.3 | 31.7 | 30.5 | |||
| Kamu Sektörü | 28.0 | 23.2 | 19.4 | 14.6 | 13.6 | 11.3 | 10.5 | |||
| TCMB | 9.5 | 8.0 | 5.5 | 3.2 | 3.0 | 2.4 | 1.8 | |||
| Özel Sektör | 18.7 | 16.0 | 16.4 | 17.4 | 22.8 | 24.6 | 25.0 |