Düşük faiz oranları, düşük kazanç, "güvenli liman" arayışının arttığı dönemlerin, yeni yatırım çılgınlıkları için mükemmel fırsatlar yarattığını ifade eden ekonomistlere göre, yaşadığımız süreç balonların oluşması için mükemmel bir ortam hazırlıyor.
Son on yıl içinde, teknoloji ve konut balonları büyük krizler yaşanmasına neden oldu. Bu krizlerden ders almak yerine, yatırımcılar bugün yine aşırı ısınan sektörlere yatırım yapmaya devam ediyorlar.
İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü profesörü Didier Sornette, balonlar konusunda uzman bir isim. "Düşük faiz oranları, düşük kazanç, herkesin güvenli cennet arayışında olduğu dönemler, yeni yatırım çılgınlıkları için mükemmel fırsatlar yaratıyor" yorumlarında bulunan Sornette, "Balonlar için mükemmel bir ortam mevcut. Bugün tek bir balon yok; fakat çok sayıda balon var" diyor. Sornette'in görüşüne katılan ekonomistlerin sayısı da az değil.
Peki bugünün en fazla ısınan alanları neler? Bu alanlar neden riskli? Bu alanların hangisi bir balona neden olur? Ekonomistler bu soruların yanıtlarını Fortune dergisinde şöyle cevaplıyorlar:
. Çin ekonomisi
- Neden ısındı?
Son on yıldır yaşanan ekonomik patlama, 1.3 milyar Çinlinin fakirlikten kurtulmasına neden oldu. 1.3 milyarlık nüfus tüketmeye, ev sahibi olmaya başladı. Bunun sonucunda Çin borsası son 15 yıl içinde yüzde 300 oranında değer kazandı.
- Neden endişe verici?
Satın alınan evler ve yapılan tüketimin büyük bir bölümü borca dayalı. 2009 yılında Çin bankaları tarafından verilen kredi oranı, 2008 yılının iki katına ulaştı. Borçlanma, GSMH'nın yüzde 29'una ulaştı. Çin genelinde 65 milyon evin boş olmasına rağmen, konut fiyatları artmaya devam ediyor.
- Hüküm: Balon oluşur
Çatlaklar yavaş yavaş ortaya çıkıyor. Çin borsasında bu yıl düşüşler yaşandı. Haziran ayında açıklanan üretim rakamları ise son 17 ayın en düşük seviyesindeydi. Çin merkez bankası riskli kredileri sınırlamak amacıyla, politikalarında sıkılaşmaya gitti. Çin'in sağduyulu yatırımcıları, fiyat düşüşlerini beklemeyi tercih eder oldular. Bu yatırımcılardan biri olan Jim Chanos, "'Çin cehenneme koşuyor" yorumunda bile bulundu.
. ABD hazine fonları
- Neden ısındı?
Ekonomik belirsizlik döneminde, yatırımcıları güvene ihtiyaç duyuyorlar. ABD hazine fonları da, bir çok ülke fonuna oranla daha fazla güven sunmayı başardı.
- Neden endişe verici?
Hazine fonu arzının, fiyatları aşağı çekmesi beklendi; fakat bu durum yaşanmadı. Hazine fonları 2010 yılında yüzde 14 artış yaşadı. Uzmanlar ise şu yorumları yaptılar: "Borçlanmada sınır olmadığı için balonlar yaşanıyor. Hazine fonları için de durum bu."
- Hüküm: Balon oluşmaz
Ulusal borç, GSMH'nin yüzde 40'ına denk geliyor. Dolayısıyla hala yönetilebilir bir boyutta. Ekonomistlere göre borç oranı GSMH'nin yüzde 90'ına ulaştığında, büyüme yavaşlar. Bütçe yetkilileri ise, Washington borçlanmaya yönelik hiçbir önlem almadığı taktirde bile, bu seviyeye gelmek için dokuz yıl geçmesi gerektiğini ifade ediyorlar.
. Şist rezervleri
- Neden ısındı?
Toprağın oldukça derin katmanlarında bulunan şist rezervlerinin ABD'nin önümüzdeki 45 yıl boyunca gaz ihtiyacı karşılayabileceği belirtiliyor. Range Resourcese ve Southwestern Energy gibi şist şirketlerinin borsa değeri son beş yıl içinde sırasıyla yüzde 72 ve yüzde 160 oranında artış kaydetti.
- Neden endişe verici?
Zaten düşük olan gaz fiyatları, bu yeni kaynağa ulaşılmasının ardından daha da düşebilir.
- Hüküm: Balon oluşur
Çevresel endişeler, şistli topraklara ulaşmak için yapılması gereken kazı çalışmalarına karşı engel oluşturuyor. Şist rezervlerinin en fazla bulunduğu New York'ta geçici bir yasak uygulanması gündemde. Sektör aktörleri ve yatırımcıların beklentisi ise gaz fiyatlarının ciddi bir şekilde artacağı yönünde.
. Pamuk
- Neden ısındı?
Pamuk fiyatları geçtiğimiz yıl iki kat arttı. Dünya genelinde pamuk üretimi düşerken, pamuk tüketimi hızla artıyor. Geçtiğimiz yıl ABD'de pamuk üretimi 12.2 milyon balyaya üştü. Bu son 20 yılın en düşük oranı. Çin ve Hindistan gibi ülkelerde, nüfus artışı, daha fazla toprağın gıda ürünlerine, daha az toprağin pamuk üretimine ayrılmasına neden oluyor.
- Neden endişe verici?
İki yıllık koşu sonucunda, çiftçilerin pamuk üretimini artıracak zamanları oldu. Dolayısıyla yakın zamanda pamuk arzında ciddi bir artış gündeme gelecek. Bu da fiyatların düşmesine neden olacak. Beklentiler ABD pamuk üretiminin 2010 yılında 18.6 milyon balyaya ulaşacağı yönünde. Bu 2009 üretiminden yüzde 50 daha fazla.
- Hüküm: Küçük bir balon oluşur
First Capital Group Analisti Sharon Johnson, pamuk fiyatlarındaki yükselişin uzun vadeli olmadığı; pamuk fiyatlarının uzun süre yüksek kalmadığını söylüyor. Johnson, "Pamuk değerinin üzerinde" diyor.
. Altın
- Neden ısındı?
Altın fiyatları resesyon öncesinde de yükseldi. Piyasalara yönelik panik ve AB ile ABD ekonomilerinin sağlıklı oluşu, altına olan ilgiyi daha da artırdı. Son beş yıl içinde altın fiyatları yüzde 150 artış kaydetti. Özellikle küçük yatırımcının ilgisi oldukça yüksek oldu. Yatırımcı altının her zaman daha güvenli bir yatırım aracı olduğunu düşündü.
- Neden endişe verici?
Enflasyon artmıyor; düşüyor. Mevcut ekonomik ortamda ise sabit kalacak gibi görünüyor
- Hüküm: Büyük bir balon oluşur
Altın fiyatlarında bir düşüş şimdiden yaşanmaya başladı. Fiyatlar haziran ayında yüzde 6 gerileyerek 1.160 dolar/ons oldu. Ekonomistler, altın fiyatlarının düşmeye devam etmesinin, deflasyona yol açabileceğini belirtiyorlar. Eğer bu gerçekleşirse, altın bombasının açtığı çukur çok büyük olabilir.