Başbakan Erdoğan, özel bankalara yüklenmeyi Hindistan'dan da sürdürdü ve gerekirse kamu bankalarını devreye sokacağını söyledi. Bu bir anlamda rest çekmeydi, özel bankalara ayağınızı denk alın, uyarısıydı.
Başbakan'ın bu açıklamasından çıkarmamız gereken mesajlar olmalı, değil mi?
Nedir bu mesajlar; örneğin kamu bankalarının yapabilecekleri bir şeyler, atabilecekleri adımlar bulunduğunu, ancak bunları sanki bir rezervmiş gibi elde tutmayı tercih ettiklerini öğrendik. Birinci ders, birinci mesaj buydu. İkincisi, kamu bankalarının, bazı adımları atmak için hükümetten ya da başbakandan direktif almak durumunda olduklarını anladık. Demek ki kamu bankaları, piyasadaki sorunları görerek kendiliklerinden devreye girmiyorlar ya da giremiyorlardı.
Özetle, Başbakan'ın "kamu bankalarını devreye sokarım" şeklindeki açıklamasından, "kamu bankalarının bazı konularda devrede olmadıklarını" bilgisine ulaşmış olduk.
Şikayet konusu olan neydi; özel bankaların (tabii ki yabancılar da dahil) yeni kredi açmaması ve eski kredileri geri çağırmasıydı, değil mi? Şimdi kamu bankaları devreye sokulur, bir özel bankanın geri çağırdığı kredi için reel sektöre kredi verilirse ne olur, özel banka kredisini kolaylıkla tahsil olanağına kavuşmaz mı, yani bu operasyon sonuçta özel bankanın lehine olmaz mı?
Konunun bir başka yönüne geçelim; sahi kamu bankaları niye Başbakan'ın müdahil olmasını gerektirecek ölçüde devrede değiller, niye ekonomik aktivite yönünden eksik kalıyorlar ki?
Bu sorunun yanıtını rakamlarda aramak, bunun için de Merkez Bankası verilerine bakmak gerekiyor. Acaba hangi banka grubu ne kadar kredi açıyor, mevduatından ne kadar kredi yaratıyor?
Merkez Bankası verilerine göre, yurtiçinde yerleşiklerin 7 Kasım itibariyle bankalarda 253 milyar YTL mevduatı bulunuyor. Aynı tarih itibariyle bankalar tarafından yurtiçine açılan krediler ise 270.9 milyar YTL düzeyinde. Mevduatın tümünün krediye dönüştürülebildiği varsayımına göre, 7 Kasım itibariyle bankalar, her 100 YTL'lik mevduattan, 107 YTL'lik kredi yaratmış durumdalar. Mevduatın krediye dönüşüm oranı, son haftalarda dramatik bir düşüş de göstermiyor. Bu oran, örneğin bir yıl önce, 2007 yılının kasım ayı sonunda yüzde 110.3 düzeyinde bulunuyordu. Oran, bu yılın ekim ayı başında yüzde 111.7 düzeyine kadar çıktı, son olarak da 7 Kasım'da yüzde 107'ye geriledi.
Bunlar, toplam mevduat ve kredi hacmi dikkate alınarak hesaplanan oranlar. Ya banka gruplarına göre durum ne? İşte Başbakan'ın "kamu bankalarını devreye sokarım" demesini "haklı kılacak" oranlar bu ayrıntıda gizli.
7 Kasım itibariyle tüm bankacılık sisteminin her 100 YTL'lik mevduattan 107 YTL kredi yarattığını belirttik. Bu tarih itibariyle her 100 YTL'lik mevduattan özel bankalar 123.6 YTL, yabancı bankalar 190 YTL kredi yaratmış durumda.
Ya kamu bankalarının 100 YTL mevduattan yarattığı kredi ne kadar dersiniz? Yalnızca yüzde 66.8 YTL, yani kamu bankaları mevduatlarını krediye dönüştürme konusunda özel bankaların yarısı, yabancı bankaların üçte biri düzeyinde bir performans sergiliyor. İşte kamu bankalarını devreye sokmak, gerçekten gerekiyor, yani Başbakan haklı; çünkü kamu bankaları kredi açma konusunda zaten devrede değiller ki.
Bu durum, kamu bankalarının ekonomiye kredi enjekte eden kurumlar değil, kaynaklarını daha çok kamuya aktaran kurumlar olmasından kaynaklanıyor. Ve bu tablonun ağırlıklı olarak bir bankadan kaynaklandığını herkes biliyor.
7 Kasım itibariyle toplam mevduatın yüzde 43'ü kamu, yüzde 45'i özel, yüzde 12'si de yabancı bankaların elinde. Kredinin ise yüzde 27'sini kamu, yüzde 52'sini özel, yüzde 21'ini de yabancı bankalar açmış durumda.
Son haftalardaki eğilim, özel ve yabancı bankaların mevduat-kredi oranlarının biraz azaldığını gösteriyor. Bir yıl öncesine göre de gerilemeler varsa da, öyle dramatik düşüşlerden söz edilemez. Kamu bankalarında ise oran biraz yükselmiş. Ancak, bu durum da normal karşılanıyor; zaten krediyi sırtlamış götüren özel ve yabancı bankaların bu dönemde daha temkinli bir yaklaşım içinde olmaları normal bulunuyor.
Banka gruplarına göre mevduat ve kredi hacminin seyri (Milyon YTL)
7 Kasım 31 Ekim 24 Ekim 17 Ekim 10 Ekim 3 Ekim 26 Eylül 30 Kas. 07
TOPLAM Mevduat 253.031 254.282 255.567 250.847 248.333 244.487 249.583 236.332
Kredi 270.869 273.814 275.372 273.422 272.920 273.193 272.373 260.668
Kre./Mev.(%) 107,0 107,7 107,7 109,0 109,9 111,7 109,1 110,3
Kamu Mevduat 108.780 108.662 109.983 109.874 110.001 109.289 111.313 105.789
Bankaları Kredi 72.623 72.995 73.225 72.524 72.259 71.398 71.316 66.874
Kre./Mev.(%) 66,8 67,2 66,6 66,0 65,7 65,3 64,1 63,2
Özel Mevduat 114.115 115.240 114.755 111.125 109.356 107.413 109.406 102.453
Bankalar Kredi 140.996 142.886 143.289 142.483 142.369 142.717 142.191 136.695
Kre./Mev.(%) 123,6 124,0 124,9 128,2 130,2 132,9 130,0 133,4
Yabancı Mevduat 30.136 30.380 30.830 29.848 28.976 27.785 28.865 28.089
Bankalar Kredi 57.250 57.933 58.858 58.415 58.292 59.077 58.867 57.100
Kre./Mev.(%) 190,0 190,7 190,9 195,7 201,2 212,6 203,9 203,3