Özel sektörün yurtdışından sağladığı toplam borç, eylül sonu itibariyle 238.6 milyar dolara geriledi. Borç, üçüncü çeyrekte 2.7 milyar dolar azaldı. Bu azalmanın tümü, uzun vadeli borçlardan kaynaklandı. Tam rakamları vermek gerekirse, üçüncü çeyrekte özel sektörün yurtdışından sağladığı kısa vadeli dış borç 74 milyon dolarlık çok az bir artış gösterdi; uzun vadeli borçta ise 2 milyar 732 milyon dolarlık bir gerileme oldu. Böylece, toplamda 2 milyar 658 milyon dolarlık bir düşüş kaydedildi.
Özel sektörün yurtdışından sağladığı dış borç çeyrek bazında bu yıl ilk kez geriledi. Borç stoku, ilk çeyrekte 544 milyon dolar arttıktan sonra, ikinci çeyrekte 10.6 milyar dolarlık çok hızlı bir artış görülmüştü. Üçüncü çeyrekteki 2.7 milyar dolarlık gerilemeden sonra ilk dokuz aydaki artış 8.5 milyar dolara inmiş oldu.
Gerileme banka dışı kesimlerden
Yılın üçüncü çeyreğinde uzun vadeli borçta kaydedilen 2.7 milyar dolarlık azalma tümüyle bankalar dışında kalan kesimlerden kaynaklandı. Bu çeyrekte, bankaların uzun vadeli borçları azalmak bir yana 1.5 milyar dolar arttı. Bankaların kredi borçlarında 848 milyon, tahvil borçlarında 668 milyon dolarlık artış oldu.
Buna karşılık, bankacılık dışı finansal kesimlerin uzun vadeli borcunda 2.1 milyar dolarlık azalma kaydedildi. Bu azalma da tümüyle kredilerden kaynaklandı. Bu kuruluşların kredileri 2.2 milyar dolar azaldı, yabancı sermaye sayılan kredilerde ise 118 milyon dolarlık artış oldu.
Finansal olmayan kuruluşların yurtdışından sağladıkları uzun vadeli borçta da 2.1 milyar dolarlık azalma oldu. Bu azalmada da en büyük etkiyi, 2.4 milyar dolar azalan krediler yaptı.
Böylece, yılın üçüncü çeyreğinde bankacılık dışı finansal kuruluşlarla finansal olmayan kuruluşların yurtdışından sağladıkları uzun vadeli borcunda 4.2 milyar dolarlık bir azalma kaydedildi. Bankaların borcundaki 1.5 milyar dolarlık artışın etkisiyle toplam uzun vadeli borçtaki azalma 2.7 milyar dolar olarak gerçekleşti.
Kısa vadeli yatay…
Özel sektörün yurtdışından sağladığı kısa vadeli borçta üçüncü çeyrekte yalnızca 74 milyon dolarlık bir artış söz konusu oldu. Bu artışın 44 milyon doları ticari kredilerden, 30 milyon doları diğer kredilerden kaynaklandı.
Bu arada, özel sektörün toplam dış borcunun düzeyini Merkez Bankası’nın bugün açıklayacağı kısa vadeli dış borç verileriyle birlikte öğrenebileceğiz. Bu veriler kapsamında, özel sektörün yurtiçinde yurtdışı yerleşiklere karşı oluşan yükümlülüklerini görme şansımız olacak ve böylece toplam dış borç rakamı ortaya çıkacak. Söz konusu yükümlülük, 35-40 milyar dolar arasında seyrediyor.
Yani bugün aktardığımız 238.6 milyar dolarlık toplam borç, özel sektörün yurtdışından sağladığı borcu gösteriyor. Genel toplamı ise biraz önce aktardığımız gibi bugün görmemiz mümkün olacak.
Borç artışı niye durdu?
Bir süre önce bu köşede Türkiye’nin toplam dış borcunun haziran ayı itibariyle 400 milyar doları aştığını belirtmiş; ancak özel sektör borcunun temmuz ve ağustos aylarında gerilemiş olmasının etkisiyle toplam borcun yeniden 400 milyarın altına inmiş olabileceğini vurgulamıştık. Yılın üçüncü çeyreğinde özel sektörün yurtdışından sağladığı borcun 2.7 milyar dolar azalması, toplam dış borcun yeniden 400 milyarın altına indiğini gösteriyor. Elbette bu dönemde kamu sektörü daha fazla dış borçlanmaya gitmemişse… Buna da pek ihtimal verilmediğini belirtelim.
Özel sektör borcunu azaltmaya çalışıyor, çünkü ne kadar aksi söylenirse söylensin, yüreklere ne kadar su seprilmek istenirse istensin, döviz kurunda yaşanan oynaklık ve gelecekte her an her şeyin yaşanabileceği kaygısı, döviz borcundan uzak durma isteğini artırıyor. Özellikle uzun vadeli borçlarda finansal kesim dışındaki kuruluşların borcunda ortaya çıkan azalma dikkat çekici. Her ne kadar bankalar dışında kalan finansal kuruluşların borcunda da bir azalma varsa da, önemli olan finansal olmayan kuruluşlardaki borç azalması. Reel sektör, öyle görünüyor ki, mümkün olduğunca daha temkinli gitmeyi tercih ediyor.