Kamu borçları ve finans krizi Avrupa genelindeki özelleştirme akımının yeniden hız kazanmasına yol açtı. Özelleştirme satışlarından Yunanistan 5 milyar euro; Portekiz ise 6.47 milyar euro bekliyor. Ekonomisine liberal bir yapı kazandırmak için özelleştirmeye yönelen Rusya'nın hedefi ise tam 50 milyar dolar.
Avrupa'da 1980'lerden bu yana oldukça yavaşlayan özelleştirme, kamu borçlarının ödenmesi ve ekonomilerin daha liberal bir yapı kazanması arayışlarıyla birlikte yeniden gündeme geliyor.
2011 yılı Aralık ayından Deutsche Bank tarafından yayımlanan Revenue, Competition, Growth (Gelir, Rekabet, Büyüme) raporuna göre, Fransa, İtalya ve İspanya gibi büyük Avrupa ülkelerindeki devlet şirketlerinin ve holdinglerinin değeri GSYIH'nın yüzde 5'ine ulaşıyor.
Avrupa çevresindeki ülkelerde ise, hükümet planlarına göre, özelleştirme potansiyeli İrlanda'da GSYIH'nın yüzde 3'üne; Yunanistan'da ise yüzde 6.5'ine ulaşıyor.
Euro bölgesi liderleri, özelleştirmeyi kamu borçlarıyla mücadelede önemli bir silah olarak değerlendirirken, eski Komünist blok ülkeleri de, devlet hisselerinin satışına yönelik programlar geliştirerek, batı Avrupa ekonomilerine yaklaşmak istiyorlar.
Finacial Times tarafından yayımlanan Capital Insight'a açıklamalarda bulunan İngiliz Cranfield Üniversitesi Profesörü David Parker, yakın gelecek için öngörülen özelleştirmelerin yatırımcılara çok büyük fırsatlar sunduğunu ifade ediyor. Uzmanlar ise kamu hizmet kurumları ve ulaşım altyapısı gibi stratejik sanayilerdeki özelleştirme fırsatlarına dikkat çekiyorlar.
OECD kapsamında özelleştirme verileri sunan Privatization Barometer'e göre, her iki özel satışa karşı bir halka arz gerçekleşiyor. Örneğin 2010 yılında Fransa, Almanya ve İngiltere'deki özelleştirmelerin büyük bir bölümü özel satış olarak gerçekleşti. Portekiz'in özelleştirme programının büyük kısmını ise halka arzlar oluşturdu.
Son bir kaç yılda gerçekleşen özelleştirmelere bakacak olursak;
. Ukrayna telekom şirketi Ukrtelecom'un yüzde 93'ü Viyana merkezli yatırım şirketi Epic tarafından satın alındı.
. Polonyalı enerji şirketleri Polska Grupa Energetyczna ve Tauron Polska Energia halka açıldı.
. İsveç hükümeti Nordea bankasındaki payını azalttı.
. Rusya'nın VTB bankası özelleştirildi.
. İtalya'da Enel Green Power yeşil enerji şirketinin yüzde 29'unun halka açılması ile 2.6 milyar euro toplandı.
Yunanistan'ın hedefi 5 milyar euro
Kamu borcu krizi ile uğraşan ülkelerdeki özelleştirme fırsatlarının diğerlerine oranla çok daha çekici olduğu kesin. Bu ülkelerin başında ise tabii ki Yunanistan geliyor. Yunanistan'ın özelleştirme gündemi 2015 yılına kadar devam edecek. Ülkenin özelleştirme sepetine giren kurumlar ise futbon stadyumundan hava alanına kadar oldukça büyük bir çeşitlilik içeriyor. Özelleştirme sürecine dahil olan yetkililer, satışlardan 5 milyar euro elde edilebileceğini dile getiriyorlar.
Portekiz, satışlardan 6.47 milyar euro bekliyor
Özelleştirme alanında önemli fırsatlar sunan bir diğer ülke de Portekiz. AB, Avrupa Merkez Bankası ve IMF tarafından öngörülen yardım paketinin şartlarından biri olarak hazırlanan özelleştirme programı, 2011 yılının Aralık ayında enerji şirketi Energias de Portugal'in yüzde 21'inin Çin'li Three Gorges Corp.'a satılması ile başladı. Portekiz hükümetinin uzun vadeli planı ise enerji şirketindeki tüm devlet hisselerini satışa çıkarmak.
Portekiz hükümetinin istikrar ve büyüme programına göre, özelleştirmeden elde edilen gelirin 2013 yılına kadar 6.47 milyar euroya ulaşması bekleniyor. Portekiz, özelleştirme sürecini desteklemek amacıyla, kamu sektöründeki etkisini şimdiden azaltmaya başladı. Hükümet, Portekiz Telekom gibi devlet şirketlerindeki "altın hisseler"inden vazgeçti.
Doğu Avrupa hareketli
Özelleştirme faaliyetlerinin son derece hareketli olduğu bir diğer bölge de doğu Avrupa. Örneğin 2011 yılının temmuz ayında, Romanya hükümeti, Nuclearelectrica, Hydroelectrica ve Romgaz gibi devlet kontrolündeki enerji şirketlerinin azınlık hisselerini satacağını açıkladı. Bu program, ülkenin içinde bulunduğu finans krizine karşı bir önlem olarak değerlendiriliyor. Romanya kamu harcamalarını azaltmaya çalışırken, bir süre önce IMF ve AB ile 20 milyar euroluk kurtarma paketi üzerine anlaştı.
Rusya'nın hedefi büyük: 50 milyar dolar
Bu arada özelleştirmelerin sadece yüksek kamu borçlarını ödemek ya da finans krizi ile mücadele etmek için gerçekleştirilmediğini de belirtmekte fayda var. En kapsamlı özelleştirme programına imza atan Rusya bunun en somut örneği. Rusya hükümeti, başta petrol şirketi Rosneft, hidroelektrik enerji şirketi RusHydro ve ülkenin en büyük bankası Sberbank başta olmak üzere, özelleştirmelerden 2016 yılına kadar 50 milyar dolar gelir elde etmeyi hedefliyor. Bu arada Rusya'nun mevcut özelleştirme programının yüzde 90'ını KOBİ'ler oluştururken, uluslararası yatırımcıların daha fazla ilgi gösterdiği büyük şirketler ise programın sadece yüzde 10'unu temsil ediyor.
Özelleştirme önündeki engeller
Dikkat çekilmesi gereken bir diğer konu da, özelleştirmelerin tamamının başarıya ulaşamadığı. Bu başarısızlık siyasi nedenlerden olduğu kadar, fiyatlandırma veya kamuoyunun olumsuz tepkisinden de kaynaklanabiliyor.
Siyasi gerçeklerin belirleyici olduğunu kaydeden David Parker, bir çok ülkede özelleştirmenin oy verenler tarafından olumsuz karşılanabildiğini ifae ediyor. Fransa ve İtalya gibi ülkelerde, özelleştirme ciddi bir muhalefete yol açabildiği gibi, milyonların sokaklara dökülmesi ile sonuçlanabiliyor.
Piyasanın satışa ilgi göstermemesi, özelleştirme sürecinde başarısızlığa yol açan bir diğer neden. İspanya'nın Milli Piyango İdaresi ve havaalanı özelleştirme girişimleri bunun örnekleri arasında. Geçtiğimiz Eylül ayında yüzde 30'u satışa çıkartılan Piyango İdaresi beklenen ilgiyi görmedi ve özelleştirme daha sonraya ertelendi. Aynı durum, 6 milyar euro gelir beklenen havaalanı özelleştirmesinde de yaşandı.
Sonuç itibariyle Avrupa'nın yeniden özelleştirmeye yönelmesi, gerek şirket satılmalar gerekse stratejik sanayilerde pay sahibi olamak açısından, iş dünyası için çok önemli fırsatlar sunuyor.
Hangi ülke ne satabilir?
Romanya
. Petrol şirketi Petrom
. Enerji şebeke operatörü Transeletrica
. Gaz şirketi Transgaz
. Hidroelektrik enerji operatörü Hidroelectrica
. Nükleer enerji operatörü Nuclearelectrica
Portekiz
. Ulusal şebeke operatörü Redes Energeticas Nacionais
. Ulusal Havayolu Otoritesi Transportes Aereos Portugueses
. Ulusal Havayolu TAP
Yunanistan
. Hellenik Telekomünikasyon Organizasyonu
. Atina Havaalanı
. Spor sahası Sports stadia
. Hellenik At Yarışı Kurumu
. Kamu Enerji Kurumu
Rusya
. Federal şebeke şirketi Transneft
. Devlet petrol şirketi Rosneft
. Hidroelektrik şirketi RusHydro
Çek Cumhuriyeti
. Ulusal Havayolu CSA
. Ruzyne Havaalanı
Letonya
. Latvia Mobilias Telefons
. Telecomms Lattelecom
Fransa
. Savunma teknolojisi şirketi Nexter