UEFA 2008 yılının finansal raporlarını baz alarak Avrupa Kulüp Futbolunun genel görünümüne ilişkin 2009 yılında "The European Club Footballing Landscape" isimli bir rapor yayımladı.
UEFA kulüp lisanslama kriterlerinin benchmark olarak alındığı ve Avrupa'nın üst liglerinde top koşturan 732 kulüpten gelen finansal tablolar ışığında oluşturulan rapor beş bölümden oluşuyor.
İlk bölüm tamamıyla kulüp lisanslamaya ayrılmış ve kulüplerin lisanslama karşısındaki son durumlarını inceliyor. İkinci bölüm Avrupa Kulüp futbolunun ulusal bazda liglerin yapısını, kulüplerin genel görünümlerini, stat durumlarını, kulüplerin mülkiyet durumlarını, ortalama seyirci sayılarını ve son yıllardaki seyircinin eğilimlerini irdeliyor. Üçüncü bölüm ise kulüplerin 2008 verilerine göre finansal profillerini ele alıyor. Kulüplerin gelirlerinin dağılımları ve bu gelirlerin kaynaklarını sorguluyor. Yine Avrupa'da kulüp futbolunun yarattığı parasal gelirlerin Avrupa'nın en üst düzey kulüpleri ile diğer büyük, orta, küçük ve daha küçük kulüpler arasındaki dağılımlarını eş düzeylerde analize tabi tutuyor. Dördüncü bölümde de Avrupa Kulüp futbolunun 2008 yılında oluşan maliyetleri ve karlılıkları mukayeseli analiz ediliyor ve Avrupa'da kulüplerin genel maliyetleri ve operasyonel karlılıkları masaya yatırılıyor. Son bölümde ele alınan konu ise Avrupalı kulüplerin sahip oldukları varlıkları ile borç ve yükümlülüklerinin (assets and liabilities) değerlendirilmesi. Kulüplerin kendilerini nasıl fonladıkları ve özkaynak yapıları bu bölümün ana konusunu oluşturuyor.
Şimdi biz özetle raporun ele aldığı konulardan önemli olanların ana başlıklarına bir göz atalım.
1. Kulüp lisanslama
· 2009 yılında UEFA'dan lisans alan kulüp sayısı 1300.
· 2004-2009 arasında 53 lokal federasyon, kendilerine yapılan başvuruların %81'ini uygun bulmadı.
· 2009 yılında UEFA Avrupa Kupası'nda mücadele etmeye hak kazanan ancak UEFA Kulüp Lisanslama Sistemi'ne uygun kriterlere sahip olamadıkları için bu kupada mücadele edemeyen kulüp sayısı 6.
2. Stadyumların mülkiyetleri
· Statların %65'i belediye ve ya devlete ait olup, kulüplere kiralanıyor.
· Kulüplerin sahip oldukları toplam stat sayısı 608'e ulaşırken; mevcut statların sadece %17'sinin kulüplerin mülkiyetinde olduğu görülüyor. Yani statların %83'ü kulüplerin mülkiyetlerinin dışında yer alıyor.
3. Genel finansal sonuçlar
· 654 kulüp tüm istenilen finansalları gönderdi.
· Rapora konu 732 kulübün 2008'teki toplam gelirleri 11,5 milyar Euro'ya ulaştı.
· Bu tutar bir önceki yıla %10,6'lık bir artışı ifade ediyor.
· 732 kulübün toplam maliyetleri 12,1 milyar Euro'ya ulaşmış durumda.
· 2007-2008 arasında pariteden dolayı kulüplerin maliyetlerindeki artış oranı %11.1
· 732 kulübün 2008'te toplam zararları 578 milyon Euro olup 600 milyon Euro'ya ulaşıyor.
· Kulüplerin 388'inin (%53'ü) geliri giderlerinden büyükken; %22'sini oluşturan 161 kulübün gelirleri ise giderlerinden küçük. Kalan 183 kulübün (%25) ise gelir ve giderleri birbirine eşit.
4. Rekabetçi denge
· En yüksek gelire sahip on kulübün ortalama transfer ve ücret harcamaları toplam gelirlerinin %99'una karşılık geliyor.
· Avrupa'da yaratılan naklen yayın gelir pastasının %88'i Beş Büyük Lig'e gidiyor.
· Lokal liglerde en yüksek gelire sahip kulüplerin ücret ve maaş maliyetleri, gelirlerinin yarısına karşılık geliyor.
5. Ücret ve maaşlar
· 732 Avrupalı kulübün 2008'teki toplam ücret ve maaş maliyetleri 7,1 milyar Euro'ya ulaşıyor.
· Paritedeki değişim oyuncu ücret ve maaşlarının kulüplere olan maliyetlerini %18.1 artırdı.
· Gelirlerinin üzerinde maaş ve ücret harcaması yapan kulüp sayısı 57.
6. Genel olarak finansal pozisyon
· Rapora giren 732 kulübün toplam aktifleri 2008'te 20 milyar Euro'ya ulaşmış durumda.
· Söz konusu 732 kulübün toplam pasifleri ise 18.2 milyar Euro civarında.
· Rapordaki 732 kulübün bankalara olan ticari borçları toplamı 5.5 milyar Euro düzeyinde. Bu borcun %54'ü 20 kulübe ait.
· Kulüplerin sahip oldukları aktifler içinde stadyumlar ve diğer sabit varlıkların toplamı 5.2 milyar Euro'ya ulaşıyor. Bu tutarın %64'ü 20 büyük kulübe ait görünüyor.
· Rapordaki 732 kulübün %35'inin özkaynak açığı bulunuyor. Yani bu kulüplerin mevcut varlıkları borçlarını karşılayamıyor.
· Bir önceki yıla (2007'ye) göre, özkaynak açığı artan kulüp sayısında %44'lük bir artış söz konusu.
· Kulüplerin toplam özkaynakları 1.8 milyar Euro'ya ulaşıyor.
7. Transfer ücretleri
· Geçen yıla göre transfer edilen oyuncuların kulüpleriyle olan sözleşmelerinden kaynaklanan ücret artışları %35 civarında olup, bu kontratlar tutarı 550 milyon Euro.
· Bu net tutarın 530 milyon Euro'luk kısmı 10 büyük kulübe ait.
· 2008'te İngiliz ve İspanyol kulüplerinin transfer hareketlerinden kaynaklanan toplam maliyetleri 385 milyon Euro civarında.
· 2008'te Fransız ve Hollandalı kulüpler net 185 milyon Euro transfer geliri elde ettiler.
8. Kulüplerin mülkiyetleri
· Raporda yer alan 732 kulüpten %42'sini oluşturan 307 kulübün dernek statüsünde örgütlendiği; Şirket şeklinde kurulmuş ve ortağı bulunan kulüp sayısının ise 278'e ulaştığı (%38) görülüyor.
· Söz konusu kulüplerin mülkiyet yapılarına bakıldığında, bu kulüplerden %54'ünün belirli grup veya ortak tarafından kontrol edildiği; %46'lık kalan kısımda ise kulüp kontrolünde çoğunluk hissesi bulunmadığı anlaşılıyor.
Geçen yıl gelirlerin liglere dağılımı nasıl gelişti?
2008 finansal verilerine göre Avrupa'da üst liglerde yer alan 732 kulübün toplam gelirleri geçen yıla göre %4.5 civarında artarak yaklaşık 11.5 milyar Euro civarında gerçekleşti. Bu gelirlerin ana kaynaklarına bakıldığında toplam gelirin %36'sının naklen yayın gelirlerinden; %25'inin reklam ve sponsorluk gelirlerinden; %22'sinin maç günü gelirlerinden ve %17'lik kısmının da ticari ve diğer gelirlerden oluştuğunu görüyoruz.
Avrupa'da 2008 futbol gelirleri bileşimi
Toplam
gelir içindeki
Gelirler Milyar Euro Payı (%)
Naklen yayın gelirleri 4.1 36
Reklam ve sponsorluk gelirleri 2.8 24
Maç günü gelirleri 2.6 23
Ticari ve diğer gelirler 2 17
Toplam 11.5 100
Avrupa futbol liglerinde gelir akışlarının yapısına bakıldığında ise Avrupa futbol pastasının önemli bir kısmının beş büyük lige gittiği görülüyor. Lig yapılanmalarına göre oluşan gelirlerin dağılımı aşağıdaki tablo ile dikkatlerinize sunuluyor.
Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere, toplam naklen yayın gelirlerinin %88.1'lik kısmı beş büyük lige giderken; %11.3'lük bölümü de Türkiye'nin de içinde bulunduğu büyük liglere gidiyor. Yine sponsorluk ve reklam gelirlerinden oluşan pastanın %61.5'lik kısmını en büyük ligler (beş büyük lig) alırken; diğer büyük ligler ise bu gelir kaleminin %32.5'lik bölümünü kendi aralarında paylaşıyorlar. Kapı girişleri ve maç günü gelirlerinin ise %70'lik bölümü beş büyük lige; %27.6'lık kısmı da diğer büyük liglere gidiyor. Ticari ve diğer gelirlerin ise %35'i beş büyük lige giderken; diğer büyük ligler bu pastanın %51.6'lık kısmını kendi aralarında paylaşıyorlar. Toplamda tüm oluşan futbol gelirlerinin %68.5'lik kısmı en büyük liglere (beş büyük lige) giderken; %27.1'lik bölümü büyük liglere; %3.5'lik kısmı orta büyüklükteki liglere; binde sekizlik bölümü küçük liglere; kalan binde 2'lik kısmı da çok Küçük liglere gidiyor.
Avrupa futbol gelirlerinin lig gruplarına göre dağılımı
Naklen yayın Sponsorluk Stat Ticari ve Toplam
Ligler Gelirleri (%) reklam gelirleri (%) Gelirleri(%) Diğer Gelirler (%) Gelirler(%)
En Büyük Ligler 88.1 61.5 70.4 35 68.5
Büyük Ligler 11.3 32.5 27.6 51.6 27.1
Orta Büyüklükteki Ligler 0.5 4.7 1.7 10.1 3.5
Küçük Ligler 0.1 1.1 0.3 2.6 0.8
Çok Küçük Ligler 0.0 0.2 0.1 0.7 0.2
Toplam 100 100 100.1 100 100.1
Yukarıdaki tablodan da görüleceği üzere, Avrupa'da futbol gelirlerinin %68.5'lik kısmı İngiltere, Almanya, Fransa, İspanya ve İtalya gibi en büyük liglerde (Beş Büyük Lig'de) yaratılıyor. İçinde bizim de bulunduğumuz büyük liglerde üretilen futbol gelirleri ise, toplam Avrupa futbol gelirlerinin %27.1'lik kısmını oluşturuyor.
Avrupalı kulüpler gelirlerinden daha fazla harcadılar
2008 yılında Avrupalı üst liglerde yer alan 732 kulüp 11.5 milyar Euro'luk gelirlerine karşın toplam 12.1 milyar Euro'luk bir harcama gerçekleştirdiler. Buna göre Avrupalı kulüpler gelirlerinden 105 daha fazla harcamada bulundular. Bu durumu aşağıdaki tablodan daha net olarak görebiliyoruz.
Avrupa'da 2008 futbol giderlerinin bileşimi
Gelir İçindeki
Maliyet Türleri Milyar Euro Payı (%)
Oyuncu ücret ve maaşları 7.1 62
Net transfer maliyetleri 0.3 3
Operasyonel giderler 4.4 38
Diğer giderler 0.3 2
Toplam 12.1 105%
Kulüpler 11.5 milyar euroluk gelirlerinin %62'lik kısmını oyuncu ücret ve maaşlarına harcarken; %38'lik bölüm de Operasyonel işlerde kullanılmış. Söz konusu rapora göre Ülkemizde ise toplam gelirin %51'lik kısmı oyuncu ücret ve maaşları için harcanmış durumda.
Kulüplerin 2008 sonu itibariyle konsolide bilançoları
2008 itibariyle 732 kulüpten 631'inin gönderdiği finansallarından hareketle oluşturulan aşağıdaki konsolide bilançoya göre kulüplerin toplam varlıklarının 20 milyar Euro'ya; özkaynaklarının da 1.8 milyar Euro'ya ulaştığı görülüyor.
Toplam aktifler içinde en önemli varlık kalemini 5.2 milyar Euro'luk değeri ve %26'lık payı ile statlar ve diğer tesisler gibi sabit varlıklardan meydana gelen sabit değerler oluştururken; ikinci sırayı kulüplerin en önemli varlıklarından birisi konumundaki 4.4 milyar Euro'luk değeri ve %22'lik payı ile oyuncu bonservis bedelleri alıyor. 5.2 milyar Euro'luk sabit değerlerin 22 kulüpte yoğunlaştığı ise raporda ifade ediliyor. Kulüplerin aynı zamanda 1.4 milyar Euro civarında da mevduat, fon vb. nakit değerleri bulunuyor.
Bilançonun borç ve yükümlülükler kısmını oluşturan Pasif tarafa bakıldığında ise en önemli pasifin 5.5 milyar Euro'luk ve %28'lik payı ile bankalara ve ticari kurumlara olan borçlar ve krediler olduğu görülüyor. Toplam banka borçlarının %69'luk kısmının 20 kulüpten geldiğini vurgulayan raporda; bu kulüplerden dokuzunun İngiltere'den, beşinin de İspanya'dan olduğu belirtiliyor. Banka borçlarını takip eden bir başka borç kalemini ise 4,2 milyar Euro'luk nominal değeri ve %22'lik payı ile kulübün başta oyunculara olan yükümlülüklerini ve diğer faaliyetlerinin gerçekleştirilmesi sürecinde borçlanılan kısa vadeli borçlar oluşturuyor. Pasifte yer alan bir diğer önemli borç kalemi de 2.2 milyar Euro ve %11'lik payı ile kulüp sahibi, ortağı ve yöneticilerine olan borçlar.
Avrupalı kulüplerin 31/12/2008 tarihli bilançoları
Kulüplerin varlıkları (Aktifleri) Milyar Euro Varlık içindeki payı (%)
Nakit değerler 1.4 7
Sabit değerler 5.2 26
Futbolcu bonservisleri 4.4 22
Diğer sabit varlıkları 3.7 19
Transferlerden alacaklar 1,1 6
Diğer uzun dönem varlıklar 3,2 16
Diğer 1 5
Toplam 20 100
Kulüplerin borç ve yükümlülükleri (Pasifleri) Milyar Euro Pasif içindeki payı (%)
Bankalara ve diğer ticari kurumlara borçlar 5,5 28
Grup ve ilgili taraflara olan borçlar 2,2 11
Diğer Kısa vadeli Borçlar 4,3 22
Diğer uzun vadeli Borçlar 2,2 11
Ödenecek vergi ve yasal yükümlülükler 1,4 7
Transferlerden borçlar 1,6 8
Diğer 1 5
Özkaynaklar toplamı 1,8 9
Toplam 20 100
Yukarıdaki tablo bize açıkça gösteriyor ki; kulüpler temel faaliyetlerini banka borçlarıyla finanse etme yoluna gitmişler. Banka borçlarının mevcut faaliyet giderlerini karşılamakta yetersiz kaldığı yerde ise, kulüp sahibi, ortak ve yöneticilerden de borç alınma yoluna gidilmiş.
Kaç kulüp özkaynak açığı veriyor?
Rapordaki verilere göre 224 kulübün özkaynakları negatife dönmüş durumda. Bu sayı raporda yer alan ve finansallarını gönderen kulüplerin %35'ine karşılık geliyor. Yani bu kulüplerin mevcut varlıkları borçlarını karşılayamıyor.
Ülkemizde de sadece yedi kulübün öz kaynakları artıda görünüyor. (Kulüp isimleri belirtilmemiştir.)
Bir önceki yıla(2007'ye) göreyse, özkaynak açığı artan kulüp sayısında %44'lük bir artış söz konusu. Aynı zamanda 155 kulüp de faaliyetlerinden operasyonel kar elde edemiyor.
Kulüplerin toplam özkaynakları ise 1.8 milyar Euro'ya ulaşıyor.
Sonuç
UEFA'nın 2008 yılının finansal raporlarını baz alarak Avrupa Kulüp Futbolunun genel görünümüne ilişkin 2009 yılında "The European Club Footballing Landscape" ismiyle yayınlamış olduğu rapor, kendi alanında bir ilki başarmış oluyor. Deloitte'un düzenlemiş olduğu gelir bazlı raporları tamamlayan bu rapor, gerçekten de çok kapsamlı bir çalışma olarak karşımızda duruyor. 732 futbol kulübünün yer aldığı ve bunlardan 631'inin finansal tablolarının temin edilerek, oluşturulan bu rapor aynı zamanda UEFA Lisanslama Sitemi'nin de ne ölçüde çalıştığını bize gösteriyor. Aslında rapordan da anlaşılıyor ki, Avrupalı kulüpler ciddi bir borç batağındalar ve bu bataklıktan kurtulmaları da o kadar kolay görünmüyor. Kulüplerin banka ve diğer borçlar toplamı 18.2 milyar euroya yaklaşıyor. Bu borçları karşılayacak yeterli aktif varmış gibi görünmekle birlikte; bu aktiflerin önemli bir kısmının sabit varlıklardan oluşması; toplam borçlanma karşısında takımların bonservis bedelleri üzerinden toplam tutarlarının ancak 4.4 milyar Euro civarına ulaşabilmesi, doğal olarak bu borçlanmanın nedenlerinin de sorgulanmasını gerektiriyor. Bu bağlamda olaya bakıldığında kulüplerin mevcut varlıklarını yeterince verimli kullanamadıkları ortaya çıkıyor. Yapılan harcamalar karşılığında üstelik bir de sportif performans yakalanamamışsa durum bir süre sonra felakete dönüşüyor. İşte bu anlamda UEFA'nın "finansal fairplay" yapılanmasının önemi bir kez daha kendiliğinden gündeme geliyor. Ancak bu konuda hala gidilecek çok yol var ve biz ülke olarak bu raporda Büyük Ligler kategorisinde yer alıyoruz. 1 milyar Euro'ya yaklaşan bir futbol pastasıyla hemen beş büyük ligin arkasından gelen Turkcell Süper Lig'de hala ortalama seyirci sayısının 14.058 adet civarında olması bizi bu kapsamda Avrupa'da sekizinciliğe geriletiyor. Futbol gelirleri hemen hemen bizim yarımız kadar olan Hollanda ve İskoçya'nın ortalama seyirci sayısında bizim önümüze geçmesi, bize ülkemiz futbol yapılanmasında bazı şeylerin yolunda gitmediğini gösteriyor olması bakımından önemlidir. Yine ülkemizde sadece yedi kulübümüzün özkaynak olarak artıda olması (Bunun diğer anlamı Süper Lig'deki diğer 11 takımın özkaynak açığının olması) bize, sportif rekabette geride kalmamak için mali ve iktisadi anlamda bir disiplin sağlanmasını zorunlu kılıyor.
Rapor'un diğer çarpıcı konuları ve bunlardan çıkarılacak derslere baktığımızda; Avrupalı kulüplerin gelirlerinin yüzde otuza yakın bir kısmının bankalara olan kredi borçlarına gittiğini görüyoruz. Bu borçlanmanın getireceği ilave finansman maliyeti ise görünmeyen bir maliyet olarak karşımızda duruyor. Bu bağlamda gelirlerin yüzde 36'lık kısmını oluşturan naklen yayın gelirlerinin neredeyse tamamının banka borçlarına gittiğini burada tekrarlayalım.
Yine Avrupa futbolunda giderek artan transfer maliyetleri kulüplerin kara geçmelerinin de önündeki en büyük engel… Bu bağlamda beş büyük lig net transfer borçlusu ligler olarak karşımıza çıkıyor. Türkcell Süper Lig de bu anlamda net borçlu liglerden birisi… Türk futbolu 2008 yılındaki transferler sonrası 15 milyon Euro zarara dönmüş bir lig olarak raporda kendisine yer buluyor.