Artık TL aşırı değerli değil son bir yılda değerlenme %8.5

Neredeyse dalgalı kur uygulamasına geçilen 2001 yılından beri bir türlü bitmeyen bir tartışma var; Türk Lirası'nın gerçek değerinde olup olmadığı. Aslında bu tartışmalar da daha çok "TL değerli mi, değil mi" noktasında değil de, "TL ne kadar değerli" noktasında yoğunlaşıyor.

"Türk Lirası değerli mi, değil mi" ya da "oran nedir" sorusuna tek bir yanıt verilemiyor. Bu soruların tek bir yanıtı olmamasının da bir dizi nedeni var.   

En önemli soru şu: "TL'nin gerçek değerine ilişkin hesaplama yaparken, hangi tarihi baz almalı?" Öyle ya, baz alınan tarihe göre çok farklı oranlar bulunabiliyor. Hangi yıl ya da aydaki değer gerçeği tam gösteriyor ki, onu baz alalım. Birinci tartışma noktası bu, yani baz alınacak tarihin ne olması gerektiği.

İkincisi, hangi dövizi esas alırsak sağlıklı bir sonuca ulaşırız? Dolara göre mi hesap yapmalı mı, euroya göre mi, yoksa bir sepet mi oluşturmalı?

İşte bütün bu soruların yanıtlarını vererek Türk Lirası'nın reel durumunu ortaya koyan bir çalışma var; Merkez Bankası'nın oluşturduğu reel efektif döviz kuru endeksi.

Bu hesaplama birkaç dövize göre değil, tam on dokuz ülkenin ağırlıklarına ve parasına göre yapılıyor. Ancak tabii ki dikkate alınan para on dokuz değil. Bu ülkelerin dokuzu AB üyesi ve dolayısıyla bu dokuz ülke için yalnızca euro esas alınıyor. Reel efektif döviz hesaplanırken bu on dokuz ülkenin IMF tarafından belirlenen ağırlıklarından yola çıkılıyor. IMF, ülke ağırlıklarını hesaplarken, imalat sanayi ürünlerinin ve birincil malların ticareti ile turizm hizmetlerine ilişkin verileri kullanıyor.

TÜFE'ye dayanan reel efektif döviz kurunun hesaplanmasında Almanya, ABD, İtalya, Fransa, İngiltere, Japonya, Hollanda, Belçika, İsviçre, Avusturya, İspanya, Kanada, Kore, İsveç, Tayvan, İran, Brezilya, Çin ve Yunanistan'ın ağırlıkları kullanılıyor.

Farklı oranlar var

Yukarıda da vurguladık; özellikle baz alınan tarihe göre çok farklı oranlara erişmek mümkün. Hatta öyle ki, Türk parasının reel olarak çok değerli olduğu sonucuna da varılabilir, TL'nin reel anlamda değer yitirmiş olduğu sonucuna da.

Merkez Bankası, reel efektif döviz kuru endeksini 1995 yılını 100 kabul ederek hesaplıyor. Ancak bu demek değil ki 1995 yılına bağlı kalmak zorundayız. Elimizde bir endeks var ve bundan yola çıkarak farklı hesaplamalar yapma olanağına sahibiz.

Merkez Bankası, 1994'te yaşanan ekonomik krizden sonra döviz kurunda bir düzeltme gerçekleştiği varsayımına dayanarak 1995 yılını baz yılı seçmiş durumda. 1995 yılında 100 olan reel efektif döviz kuru endeksi, 2009 yılının ortalamasında 167.1 olarak gerçekleşti. Yani, 1995-2009 dönemini esas alırsak TL reel olarak yüzde 67.1 değerli.

2001 krizi öncesinde 1999 ve 2000 yıllarında değer kazanan TL'yi esas alırsak, 2009'a gelinceye kadarki dönemde reel değer kazanımına ilişkin oran çok daha düşük. 1999'dan 2009'a yüzde 35.7'lik, 2000'den 2009'a ise yüzde 22.4'lük bir reel değer artışı söz konusu.

Son beş yılda eğilim değişti

TL'de son beş yılın ortalaması üzerinden yapılan hesaplamalar ise reel değerlenmenin çok azaldığını, hatta son iki yılda reel anlamda bir değer kazanımının değil, tam tersine değer kaybının söz konusu olduğunu gösteriyor. 2005 yılının ortalaması 100 kabul edilerek oluşturulan endeks, 2009 yılında 104.4'e çıktı, yani yalnızca yüzde 4.4'lük reel artış var. 2006-2009 dönemindeki reel artış ise yüzde 4 düzeyinde.

2007 ve 2008 yıllarına göre olan değişimde tablo tümüyle değişiyor. Artık TL'de reel anlamda bir değerlenme yok, tersine TL reel olarak değer yitirmiş durumda. TL, 2009 ortalamasında 2007'ye göre yüzde 5, 2008'e göre ise yüzde 7.3 değer yitirmiş durumda bulunuyor.

Yıllık değerlenme yüzde 8.5

Merkez Bankası ocak ayının reel efektif döviz kuru endeksini de açıkladı. Endeks, ocak ayında 180.6 düzeyinde. Geçen yılın aynı ayında 166.5 olan endekse göre yüzde 8.5'lik reel değerlenme söz konusu.

Günah keçisi aramaya gerek yok

İhracatçılar ve zaman zaman da bazı hükümet üyelerinin yıllar yılı yoğun eleştirilerine hedef olan Merkez Bankası, kurun düşük kalmasına yol açan politikalar izlemekle suçlandı. Merkez Bankası'na yöneltilen eleştirilen başında da faizi yüksek tuttuğu suçlaması geliyordu. Banka'yı artık bu gerekçeyle eleştirmek söz konusu bile olamaz. Faiz, görülmedik ölçüde düşmüş durumda. Ama TL yine de öyle çok fazla değer yitirmiyor. Hatta ocak ayları kıyaslamasına göre yüzde 8.5'lik bir değerlenme var. Demek ki Türk parasının değerinin oluşmasında faiz ne tek belirleyici, ne en önemli belirleyici. Eğer düşük faizle Türk parası ciddi bir değer kaybına uğrayacak olsaydı, herhalde bugünlerden daha iyi bir dönem olamazdı.