Genel Düzenlemeler
Mükellefler,1.1.2004 tarihinden önceki Vergi Usul Kanunu hükümlerine göre, amortismana tabi iktisadi kıymetlerinin değerini,%20 nispetinden fazla olmamak üzere, serbestçe tespit ettikleri nispetler üzerinden yok edebiliyorlardı.
Ancak arazi ve binalar ile %20 nispetinden daha yüksek bir nispette amortismana tabi tutulacak iktisadi kıymetlerin değeri, Maliye Bakanlığı'nca tespit ve ilan olunan nispetler üzerinden yok edilmekteydi.
Vergi Usul Kanunu'nun amortismanlarla ilgili hükümlerinde 5024 Sayılı Kanun'la yapılan değişiklikler sonrasında , mükellefler 31.12.2003 ten sonra satın aldıkları amortismana tabi iktisadi kıymetlerini Maliye Bakanlığı'nın tespit ve ilan edeceği oranlar üzerinden itfa edecekleri hüküm altına alınmıştır.İlan edilecek oranların tespitinde iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerinin dikkate alınacağı da hükme bağlanmıştır.
31/12/2003 tarihinden sonra satın alma veye işletmede imal etme yoluyla iktisap edilen amortismana tabi iktisadi kıymetler için Vergi Usul Kanunu'nun 5024 sayılı Kanunla değişen hükümlerine göre,daha önce iktisabedilen sabit kıymetler ise değişiklikten önceki esaslara göre amortisman ayrılacaktır.
Yetki hükmüne istinaden Maliye Bakanlığı'nca belirlenen oranlar,iktisadi kıymetlerin kullanıldıkları yerler itibariyle ,ilk olarak,333 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği ekinde yer almıştır. Mükellefler , iktisap edecekleri amortismana tabi kıymetlerin amortisman oranını Genel Tebliğe ekli listeden bularak uygulayacaklardır.
Ekli listenin 1-6 bölümleri arasında genel sınıflamalar yapılmış ve amortismana tabi iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri ve amortisman oranları tespit edilmiştir .Listenin diğer bölümlerinde ise sektörler itibarı ile kullanılan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin faydalı ömürleri ve amortisman oranları belirlenmiştir.Mükellefler uygun amortisman oranlarını tespit ederken öncelikle, sektörel bazda tespit edilen amortisman oranlarını dikkate alacaklar,bu ayrımlarda bulunmayan amortismana tabi iktisadi kıymetler için uygulanacak oranları, genel sınıflamada yer verilen oranlara göre tespit edeceklerdir.Listede herhangi bir sınıflamada yer almayan amortismana tabi iktisadi kıymetlere uygulanacak amortisman oranları için mükelleflerin müracaatları üzerine Maliye Bakanlığı'nca belirlenecek süre ve oranlar üzerinden amortisman ayrılabilecektir.
Yeni Düzenlemeler
213 Sayılı Vergi Usul Kanununun 315 inci maddesine istinaden Maliye Bakanlığı'nca amortismana tabi iktisadi kıymetlere ilişkin faydalı ömür sürelerinin tespit ve ilan edildiği 333 , 339, 365 ,389 Sıra Numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğlerinin uygulanmasına ilişkin yeni düzenlemeler 8.7.2010 tarihli resmi gazetede yayınlanan 399 Sıra No.lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde yer almıştır.
Amortisman Listesine Yeni Eklenen İktisadi Kıymetlere İlişkin Uygulama Usul ve Esasları
VUK 315inci madde bu hükme istinaden belirlenen oranlar, iktisadi kıymetlerin kullanıldıkları yerler itibariyle 333,339,365,389 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri ekindeki listelerde gösterilmiş ve uygulama ile ilgili gerekli açıklamalara yer verilmiştir. Ancak söz konusu listelerde yer almayan iktisadi kıymetlere ilişkin olarak ,uygulama birliğini sağlamak amacıyla aşağıdaki açıklamaları yapılmasına gerek duyulmuştur.
Listeye Yeni Eklenen İktisadi Kıymetlere İlişkin Uygulama Esasları
Mükelleflerce 1.1.2004tarihinden itibaren aktife alınan amortismana tabi iktisadi kıymetler 339, 365 , 389 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğleri ile değişik 333 sıra numaralı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ekinde yer alan listede ( amortisman listesi ) belirtilen faydalı ömürleri dikkate alınmak suretiyle amortismana tabi tutulmaktadır.Listedeki herhangi bir sınıflandırmada yer almayan amortismana tabi iktisadi kıymetlerin faydalı ömür süreleri ve amortisman oranları ,mükelleflerce yapılan başvurular üzerine ,Vergi Usul Kanunun 5024 sayılı kanunla değişik 315. Maddesinin verdiği yetkiye istinaden Bakanlık'ca , belirlenen süre ve oranlar dikkate alınarak amortisman ayırabilecekleri, başvuruda bulunan mükelleflere yazı ile duyurulmaktadır .
Yukarıda açıklanan şekilde Bakanlıkça bu Tebliğ ile belirlenen süre ve oranlar ,Amortisman Listesi'nin ilgili bölümlerine yerleştirilmek üzere bu Tebliğ ekinde liste olarak yayınlanmaktadır.
Ayrıca , bu 399 No.lu Genel Tebliğ ekindeki liste ile333 Sıra No.lu Genel Tebliğ eki Amortisman Listesinde yer alan bazı sınıfların isimleri değiştirilmiştir.Ancak bu sınıflara dahil iktisadi kıymetlerin faydalı ömürlerinde bir değişiklik yapılmamıştır.Buna göre, söz konusu listenin ,
-Buzdolaplarına ilişkin ' 3.10.4.1 ' numaralı ' Teşhir amacıyla kullanılanlar ' sınıfının ismi , ' ürünlerin teşhir ve muhafazası amacıyla kullanılanlar' ,
- '10. İnşaat işleri : kamu binaları, özel ticaret binaları , limanlar ,işletme ve yönetim binaları , gayri menkuller ve eklentileri , kara yolları ve demir yollarının yapımında kullanılan iktisadi kıymetler (iş makineleri ve benzerleri )' başlıklı sınıfının parantez içi ' iş makineleri ve benzerleri ' ibaresi ' (aşağıdaki sınıflarda sayılanlar hariç)' ,
-' 61.3.' numaralı ' salma ağları' sınıfı ' salma ağları ( balıkçılıkta avlanma amaçlı kullanılanlar) ',
olarak değiştirilmiştir.
Ayrıca, ' 10. İnşaat işleri ' başlıklı sınıftan çıkarılan parantez içi ' iş makineleri ve benzerleri ' kapsamında kıymetler için ' 10.4. inşaat işlerinde kullanılan iş makinesi ve benzeri araçlar ( boru döşeyici , ekskavatör ve lastik tekerlekli yükleyici gibi) ' sınıfı ihdas edilmiş ve bu kıymetlerinde faydalı ömür süresi 6 yıl olarak muhafaza edilmiştir.
Öte yandan konu ile ilgili olarak yayınlanmış önceki Genel Tebliğlerde , amortismana tabi iktisadi kıymetlere ait faydalı ömür süresi ile amortisman oranlarının geçerlilik tarihi ve uygulamaya ilişkin esaslar hakkında yapılan açıklamalar ,bu Genel Tebliğ ekinde yer alan iktisadi kıymetler hakkında da geçerli olacaktır.
Özel Hesap Dönemine Sahip Mükelleflerde Değişikliğin Etkisi
Kendisine özel hesap dönemi tayin edilmiş mükelleflerin , aktiflerinde yer alan iktisadi kıymetlere ilişkin olarak bu Tebliğ ile ilan edilen yeni amortisman sürelerini Tebliğ yayınlandığı tarihten sonraki ilk geçici vergi döneminden itibaren dikkate almaları gerekmektedir.Sözü edilen iktisadi kıymetler için geçmiş hesap dönemlerinde ve içinde bulunulan hesap dönemine ilişkin olarak önceki geçici vergi dönemlerinde ayrılmış olan amortisman tutarları herhangi bir düzeltme işlemine tabi tutulmayacaktır.
Amortismanların İşletmeler Açısından Önemi
İşletmeler sahip oldukları maddi ve gayri maddi sabit değerler üzerinden yukarıda belirtilen esaslara göre amortisman ayırırlar ve bunları dönem karının (vergi matrahlarının) tespitinde gider olarak indirirler.Bu suretle daha az vergi ödeme imkanı doğar.
Bu yönü ile bakıldığında işletme finansmanı bakımından , amortisman bir para kaynağı değildir.Ancak bir vergi kalkanıdır ve dolaylı da olsa , işletmenin net para girişinin artmasına neden olur.Amortisman gideri arttıkça net para girişi artmış gibi etki yapmaktadır.
Başka bir deyişle, amortisman ayrılması yoluyla maddi ve gayri maddi sabit değerlerin zamanla işletme sermayesine dönüşmesi söz konusudur. Böylece işletme sermayesi artar.
Amortisman Ayırma veya Ayırmama Durumu
İşletmeler ( yada mükellefler) vergi dönemlerinde , dönem karını daha yüksek gösterme isteği gibi bir takım nedenlerden dolayı amortisman ayırmamaktadırlar. Bazı işletmeler ise kısmen (eksik) amortisman ayırmaktadırlar.Vergi Usul Kanunu 320.madde hükmü amortisman ayrılmamasına yada kısmen ayrılmasına imkan vermektedir.
Bununla birlikte hazinenin kayba uğratılmaması önemli ise de mükelleflerin Kanunda yer alan ve Tek Düzen Hesap Planında öngörülen uygulama yönü ile amortisman konusunda gerekli hassasiyeti göstererek sistemli ve oranlara uygun olarak her yıl amortisman ayırmaya devam etmeleri daha doğru olur.
Yukarıda belirtilen 320. Madde amortisman ayrılmamasına imkan veriyor.Ancak,maddeye göre ayrılmayan amortisman tutarları sonraki yıllarda ayrılarak gider yazılamaz .Dolayısı ile bunların gider yazılma imkanı kalmaz.İşletme ödemesi gerekenden daha çok vergi ödemek durumunda kalır.
Öte yandan , genel muhasebe kurallarına göre ayrılması gereken amortismanın ayrılmaması suretiyle işletme ticari karı gerçekte olduğunda daha yüksek gösterilir.Böylece işletme hakkında verilen bilgiler yanıltıcı hale gelir.İşletmeye kredi verenler, işletmenin hisselerini satın almak isteyenler yanıltılır.Firma ortaklarının yanılması dahi mümkündür.Sonuçta hazırlanan tablolar esas alınarak verilen kararlar hatalı olur.
Amortismanın bir yıl hiç ayrılmaması yanında Maliye Bakanlığı'nca belirlenen orandan daha düşük oranda ayrılması da mümkündür. Ancak düşük oranda amortisman ayrılması söz konusu sabit kıymetler için amortisman ayrılabilecek süreyi uzatmaz.
Amortisman Ayrılması ve Özel Durumlar
Amortisman ayrılması ile ilgili hususlar, genel hatları ile yukarıda açıklanmıştır. Amortisman uygulamaları ile ilgili olarak işletmelerde yapısal değişiklikler,hesap dönemi değişiklikleri, sabit kıymetlerin satılması , şerefiyeler, işletme hakkı bedelleri,sanat eserleri,özel maliyetler gibi birçok konuda amortisman ayrılması farklı özellikler gösterir .Uygulama farklılıklarına dikkat etmek gerekir.Özel durumlarla ilgili konuları gelecek yazılarımızda ele almaya çalışacağız.