Cari açık, temelde dış ticaret açığına dayanıyor.
Dış ticaret açığı ihracat geliri ile ithalat gideri arasındaki farktan oluşuyor..
Eğer ihracat ve ithalat hesabı yanlış ise dış ticaret açığı da yanlıştır. Cari açık rakamı da yanlıştır.
Dış ticaret açığının yanlışlığını izlemek zor. Ama cari açık hesabı yanlış ise aradaki fark "Net Hata Noksan" veya "Nereden Geldiği Belli Olmayan Döviz" rakamına yansıyor. Bu rakamı büyütüyor.
Okuyucularımızdan Gümrük Müşaviri Sayın Akif Parlatan (www.akifparlatan@orgtr.org) yanlış hesaplamayı sergileyen geniş bir çalışma yapmış.
Sayın Akif Parlatan'ın bu çalışmasından çok şey öğrendim. Okuyucularıma da bu bilgileri aktarmak istiyorum. Sayın Akif Parlatan diyor ki;
- Dış ticaret gelir ve gideri hesaplanırken ihracatta FOB kıymet İthalatta ise CIF kıymet baz alınmaktadır. İhracat gelirlerinin hesaplanmasında FOB kıymetin baz alınması ihracatımızın olduğundan daha düşük değerde açıklanmasına neden olurken (Yurtdışına yapılan satışların bedelleri FOB kıymet üzerinden değil, teslim bedeli üzerinden gelmektedir). İthalatta da CIF kıymetin baz alınması ise aşağıdaki belirtilen nedenlerden dolayı olduğundan çok daha yüksek değerde çıkmaktadır.
- İthalatta, vergi kaybını önlemek ve yerli sanayimizi korumak amacıyla, referans fiyat, gözetim, kayıt formu gibi tarife dışı engeller uygulanmaktadır.
Bu uygulamalar nedeniyle gümrük beyannamesinde verginin hesaplanmasında baz alınan CIF kıymet birçok defa gerçek değerin çok üzerine çıkmaktadır.
Vergi kaybını önlemek, ithalatı zorlaştırıp yerli sanayi korumak açısından bu uygulama doğrudur. Yanlışlık, Türkiye İstatistik Kurumu'nun, gerçek mal bedeli yerine ithalat değerinin çok üstünde olan CIF kıymeti cari açık hesaplamasında baz almasından kaynaklanmaktadır.
1- Gözetime tabi bazı mallarda da referans fiyat uygulaması olduğundan ithalatçılar gözetim belgesi alabilmek için gerçek değerden değil referans fiyattan fatura kestirmektedirler.
(İthalatçıların fazla vergi ödeyeceklerini bile bile mal değerinden yüksek fatura kestirmelerinin nedeni gözetim belgesi alamama riskinin yanında gözetim belgesi alabilmek için, noter, yeminli mali müşavir, gümrükçü masrafı ve zaman kaybının önüne geçmek istemelerinden kaynaklanmaktadır.)
2- Cari açık rakamlarının yüksek çıkmasına etki eden bir diğer nedende FOB gelen mallarla, CIF, CIP vb. gelip de sigorta poliçesi veya navlun faturası ibraz edilmemesi durumunda sigorta için mal kıymetinin %3'ü navlun içinde %10'u kadar bedel eklenmesidir.
(Yani navlun ve sigorta için toplamda mal bedelinin %13'ü ithalat bedeline ekleniyor. Kısaca bu tür işlem uygulanan mallarda ithalat değeri gerçekte yurtdışına ödenen ithalat dövizinden %13 daha yüksek çıkmaktadır.)
3- Serbest bölgelerde de FOB giren mallar CIF/CIP vb. teslim şekliyle satılacaksa navlun için mal bedelinin%10'u, sigorta içinde %3'ü kadar bedel eklenmektedir.
(Serbest bölgelere FOB girip CIF/CIP vb. teslim şekilleri ile Türkiye'ye satılan mallardaki ithalat rakamı gerçek değerden %13 daha yüksek olmaktadır.)
4- Bunun yanında ihracat gelirlerinde sadece mal bedeli (FOB) kıymet esas alınmakta, oysa CIF, CIP, CPT vb. teslim şekilleri ile yapılan satışlarda navlun ve sigorta bedeli de yurt dışından döviz olarak gelmekte ve ülkemizde kalmaktadır.
(Satış bedelinin değil de sadece FOB kıymetin esas alınması da ihracat gelirlerinin düşük gözükmesine neden olmaktadır.)
5- Serbest dolaşıma giriş rejimine tabi tutulacak tekstil ürünlerinde "kayıt belgesi" alınmakta ve bu belge alınırken kumaş elyaf detay formuna göre fiyatlandırma yapılmakta bazen malın kıymeti %100 artmaktadır.
(Serbest Dolaşıma Giriş Rejimi'ne tabi tutulan tekstil ürünlerinde kayıt formu alırken kumaş elyaf detay formuna göre yapılan fiyatlandırma da ithalat giderlerinin yüksek çıkmasının nedenleri arasındadır.)
6- Hava yolu ile gelen mallarda kitap fiyatı uygulanmakta, yani sizin ödediniz navlun düşük bulunmakta ve navlunu ödenmiş bedel üzerine navlun farkı adı altında tekrar bir bedel eklenmektedir.
(Hava yoluyla bir yıl içinde 300 binin üzerinde mal geldiği düşünülürse ciddi rakam farklılıkları ortaya çıkacaktır.)
7- Referans fiyat uygulamalarını ve eklenen diğer giderleri de hesaba katarak bu örnekleri çoğaltabiliriz. Çözüm olarak, cari açık hesaplanırken ihracatta da ithalatta da satış bedelinin esas alınması bile yanlışlığın büyük kısmını ortadan kaldıracaktır.
Sayın Akif Parlatan gerçeği araştırma ve tartışma arayışında hazırladığı çalışmasını ilgili tüm resmi kurumlara iletmiş ilgili kurumlardan cevap alamamış. Türkiye İstatistik Kurumu, verileri başka kurumlardan aldığını belirtmekle yetinmiş.
Ben de anlatılanların önemine inanıyorum. Bu konu ciddi olarak tartışılmalıdır. Çünkü cari açığın yanlışlıkla büyük hesaplanması ekonominin geleceğini olumsuz etkiliyor.