Geçenlerde enflasyonla ilgili bir örnek vermiştik. Enflasyonu yüzde 50’den yüzde 10’a indirmek zordur, ama yüzde 10’dan yüzde 5’e indirmek çok daha zordur, demiştik. Ekonomi dışından bir örnek daha verelim. 100 metre yarışlarında süre hangi zaman diliminde ne kadar aşağı çekilebilmiştir dersiniz. Elektronik ölçüme göre 1964’te 10.06 saniye olan süre, 2009’da ancak 9.58’e geriletilebilmiş. Yani 45 yılda, bugün itibariyle düşünürsek yarım yüzyılı aşkın sürede kat edilebilen mesafeye bakar mısınız. Artık 9.58’in altına inmek çok daha zor olacak ve inilebildiği takdirde o düzeylerde çok daha uzun süre kalınacaktır. İnişin yavaşlaması kaçınılmazdır, hele hele sıfır noktasına yaklaşıldıkça daha da kaçınılmazdır. Son dönemde akaryakıt fiyatlarında yaşadığımız gibi...
Petrol fiyatlarındaki gerileme yüzde 60’a yaklaştı. Ama akaryakıt fiyatları aynı ölçüde düşmüyor. Düşmeyecek de... Aslında petrol fiyatlarındaki düşüş de hız kesecek. Kısa bir süre önce de yazdığımız gibi, 40 dolarlara doğru gerilemekte olan petrol fiyatlarının bir yüzde 50-60 daha, sonra aynı oranda bir daha düşeceğini bekleyecek halimiz yok ki. Nasıl ki 100 metre rekoru çok uzun zaman sabit kalacaksa, süre yeniden artmasa bile değişmeyecekse, petrolde fiyatların gerilemesi de duracak. Hatta petrolde tersine bir hareket de görülebilecek. Yeniden çıkış öyle pek hızlı olmazsa da, en azından düşüş bir süre sonra çok yavaşlayacak.
Akaryakıta yansıma niye az?
Petrol fiyatları 40 dolara doğru geriliyor. Düşüşün oranı yüzde 60’ı buldu. Buna karşılık akaryakıt fiyatlarında yaşanan düşüş çok daha sınırlı kaldı. TÜİK verilerinden yola çıkarak 2014’ün resmi rakamlarını aktaralım. 2013’ün aralık ayından 2014’ün aralık ayına kadar olan bir yılda benzin yüzde 11.01, LPG yüzde 22.86, motorin yüzde 14.30 ucuzlamış. Kaldı ki, benzin ve motorindeki bu ucuzluğun yarıdan fazlası aralık ayındaki indirimlerle sağlanmış. Yani yılın tümüne yayılan bir indirimden söz etmek mümkün değil. Aslında bu da normal sayılır, petroldeki ucuzlama da yılın son aylarında yoğunlaşmıştı. Petrol ürünlerindeki indirim ocak ayında da devam ediyor. Ancak yine de, indirim yüzde 20’ler dolayında seyrediyor. Petroldeki ucuzlamanın ancak üçte biri kadar bir indirim söz konusu. Vatandaş istiyor ve bekliyor ki, petroldeki ucuzlama akaryakıta da aynı oranda yansısın. Ama bunun gerçekleşmesinin önünde iki engel var. Birincisi; ham petrol ucuzlamakla birlikte TL değer yitiriyor. Bu yüzden petrolün maliyeti, dolar bazındaki ucuzlama kadar olamıyor.
İkincisi ve daha önemlisi ise vergilendirme sistemimiz. Bizde akaryakıt üstündeki vergiler nispi değil, maktu. Dolayısıyla, bir litre benzinden örneğin 3 lira vergi alınıyorsa, maliyet ne olursa olsun bu tutar tahsil edilmeye devam ediliyor. Bu yüzden de petroldeki ucuzlama pompa fiyatlarına aynı ölçüde yansımıyor. Akaryakıttaki vergilendirme nispi olarak yapılsa, bu sefer ürün fiyatlarında petrolle paralel bir ucuzlama olacak, ama bu sefer de Maliye büyük bir vergi kaybıyla yüz yüze kalacak.
“Musluktan aksa...”
Petrol Ürünleri İşverenler Sendikası (PÜİS) Başkanı Muhsin Alkan, bir süre önce yaptığı açıklamada akaryakıttaki vergilendirme uygulamasının olumsuzluklarını çok çarpıcı bir benzetmeyle ortaya koymuş ve “Petrol evimizdeki musluktan bedava da aksa, yani rafineri, dağıtıcı ve bayi ortadan da kaldırılsa, vergiler nedeniyle benzini 2.57, motorini 1.88 liradan daha ucuza kullanamayız” demişti.
Alkan, Türkiye’de akaryakıt üzerinden alınan vergilerin oldukça yüksek ve bu vergilerin sabit olduğuna dikkat çekerek şunları söylemişti:
“Petroldeki değişimlerin bire bir pompa fiyatlarına yansıması bekleniyorsa, o zaman akaryakıt üzerinden alınan vergiler maktu olmaktan çıkarılıp, oransal hale getirilir. Ayrıca akaryakıtta tüketiciyi tatmin edici bir indirimin olması isteniyorsa da, vergiler makul seviyelere düşürülmelidir. Bu adımlar atılmadığı müddetçe ‘ham petrol fiyatlarındaki düşüş pompaya niye yansımıyor’ şeklindeki tartışmalar sürer ve vatandaşlarımız da pahalı akaryakıt kullanmaya devam ederler.”