Finansal kesim dışında kalan kuruluşların, yani reel sektör olarak tanımlanan işletmelerin dövizdeki açık pozisyonu geçen yıl sonunda 183.6 milyar dolara çıkarak rekor kırdı. Bu öylesine bir yük ki, dolar kuru 1 kuruş, evet yalnızca 1 kuruş arttığında reel sektöre 1.8 milyar liralık bir yük biniyor. Aynı şekilde kur 1 kuruş düştüğünde de reel sektörün yükü bu ölçüde hafifliyor.
Geçen yılın sonunda dolar kuru 2.91 düzeyinde bulunuyordu. Kur dün ise 2.88 dolayında salınmaktaydı. Yani bu 3 kuruşluk düşüş, reel sektörün sırtındaki yükün 5.5 milyar lira hafiflemesi demek.
Kuruşların bile yol açabileceği yük değişimini örnek vermeyi özellikle tercih ettik; çünkü reel sektör için döviz varlık ve yükümlülüğü arasındaki farkı gösteren net döviz pozisyon açığı önemli bir düzeyde ve dolayısıyla kurdan kaynaklanan yük de önemli bir sıkıntı kaynağı.
Hani hep, "Faizin yüksek olması reel sektörün yatırım arzusunu törpülüyor" görüşü ileri sürülür ya... Hani hep döviz kurunun artışına yol açacak şekilde faizi düşük tutmaya dönük adımlar atılması adeta hiç önemsenmiyor ya... İşte rakamlar ortada... Dolar bir kuruş arttı mı, reel sektöre 1.8 milyar lira yük biniyor. Doların 10 kuruş arttığını düşünün, alın size 18.3 milyarlık bir yük.
Daha geniş bir zaman diliminden bir örnek verelim. 2014 sonunda dolar kuru 2.32, o tarihteki açık pozisyon 180 milyar dolardı. 2015 sonunda açık pozisyon hiç artmasa ve 180 milyar dolar olarak kalmış olsaydı bile, dolar 2.32'den 2.91'e çıktığı için, 59 kuruşluk farkın özel sektöre getirdiği yük tam 106 milyar lira oldu. Bu, varsayıma dayalı bir rakam da değil üstelik, gerçek bir rakam.
İşte ıskaladığımız ekonomik gerçek bu! Faize odaklandığımızda gözden kaçırdığımız ya da kaçırmayı tercih ettiğimiz yük bu!
Aralıkta 9 milyar arttı
Reel sektörün döviz varlığı aralık ayında 2.9 milyar dolar azalarak 107.3 milyar dolara indi. Varlık azalırken, yükümlülükte ise artış oldu. Döviz yükümlülüğü 6.1 milyar dolarlık artışla 284.8 milyar dolardan 290.9 milyar dolara çıktı. Bunun sonucunda kasım ayında 174.6 milyar dolar olan açık pozisyon, aralık sonunda 183.6 milyar dolara yükseldi.
Aralık sonunda oluşan 183.6 milyar dolarlık düzeyin, şimdiye kadarki en yüksek açık pozisyona işaret ettiğini de belirtelim.
Kısa vadeli pozisyon artıda
Reel sektörün açık pozisyonuna ilişkin veri setinde bardağın boş tarafı döviz açığının özellikle son ay hızla büyümüş ve rekor düzeye ulaşmış olması. Ama bardağın dolu tarafı da var. Sanılmasın ki reel sektör yaklaşık 184 milyar dolarlık pozisyon açığını öyle çok kısa sürede kapatmak durumunda ve bu yüzden dövize hücum etmek zorunda kalacak.
Reel sektörün net döviz pozisyonuna ilişkin bir veri de kısa vadeli net döviz pozisyonu. Dikkat ederseniz, "pozisyon açığı" tanımlamasını kullanmıyoruz. Çünkü kısa vadelide bir açık değil, fazla var.
Kısa vadeli net döviz pozisyonu zaten genellikle pozitif seyrediyor. Yani varlık yükümlülükten daha fazla. Geçen yılın sonunda da bu fazla 4.3 milyar dolar düzeyinde gerçekleşmiş bulunuyor.
Ocak ayındaki borç
Bu arada Merkez Bankası özel sektörün (finansal ve finansal olmayan) ocak ayı itibariyle yurtdışından sağladığı kredi borcuna ilişkin verileri de açıkladı. Buna göre, özel sektörün yurtdışından sağladığı uzun vadeli kredi borcu ocak ayında 86.6 milyon dolar azalarak 195.6 milyar dolara indi. Ama bu azalma tümüyle kur farkından kaynaklandı. Kur farkı, uzun vadeli dış borcu ocak ayında 381.4 milyon dolar aşağı çekecek yönde etki yaptı. Yani aslında ocak ayında uzun vadeli borç arttı. Borç aynı düzeyde kalsaydı, yalnızca kur farkı etkisiyle 381.4 milyon dolarlık bir gerileme olacaktı. Uzun vadeli borç ocak ayında gerçekte, yani kur etkisi dikkate alınmazsa yaklaşık 295 milyon dolar artış göstermiş durumda.
Özel sektörün yurtdışından sağladığı ticari krediler hariç borç 107.8 milyon dolar azalarak 20.8 milyar dolardan 20.7 milyar dolara geriledi. Bu gerileme büyük ölçüde kur farkından kaynaklandı. Söz konusu kredilere kur farkı 101.4 milyon dolar düşürücü yönde etki yaptı. Yani 107.8 milyonluk azalmanın 101.4 milyonu kur farkından kaynaklandı; 6.4 milyon ise gerçek azalmayı gösteriyor.
Bu arada özel sektörün yurtdışından sağladığı kısa vadeli ticari kredilerde ocak ayında 834 milyon dolarlık bir azalma oldu. Ticari krediler 33.1 milyar dolardan 32.3 milyar dolara indi.