Geçen mayısta Beşiktaş'ın eski yöneticilerinden sayın Hüsnü Güreli çok önemli bir çalışma gerçekleştirdi. Çalışması her ne kadar kitaplaştırılmadıysa da, Türk futbol kulüplerinin yapısal ve finansal sorunlarını saptamaya ve bunlara ilişkin çözüm önerilerini ele almaya çalıştığı "4 Büyük spor Kulübünün Yapısal ve Finansal karşılaştırmalı Analizi" başlıklı bu taslak çalışmasını inceleme ve değerlendirme fırsatı buldum. Her sayfası gerçekten de mesleki formasyonun getirdiği disiplin içinde kaleme alınmış bu çalışmada ilginç tespitler var. Bunlardan bazıları üzerinde bu hafta durmak istiyorum.
Sayın Güreli'nin Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor'un 2008 ve 2009 yıllarına ait hemen hemen birbirine yakın tarihli finansallarından konsolidasyon esasına göre hazırladığı mali tablo analizlerinde üzerinde durduğu en önemli konulardan birisini, bu dört kulübümüzün net 900 milyon TL borç yükü oluşturuyor.
Konuyu sıkıcı olmaktan kurtarmak için Güreli olayı sadece bir borç analizi olarak bırakmamış, aynı zamanda kulüplerin gelirlerini, giderlerini ve bunların Avrupalı kulüp ortalamalarıyla olan karşılaştırmalarını da yapmış. Gerçekten de önemli bir analiz.
4 büyük kulüp net borçlu
Aşağıdaki tablodan da görülebileceği üzere Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor'un mevcut mali tabloları konsolide olarak ele alındığında, toplam yıllık 195.3 milyon TL'lik alacaklarına karşılık, bu dört kulübün kısa ve uzun vadeli borçları toplamı 1 milyar 95 milyon 842 bin 948 TL'ne ulaşmış durumda. Buna göre dört büyük kulübün gelirleri toplamı 622 milyon TL , net borçları 900.5 milyon TL'dir. 622 Milyon TL tutarındaki gelirin 452.3 milyon TL'si futbol şubesi gelirlerinden, 169,9 milyon TL'si de futbol dışı gelirlerden oluşuyor.
Kısacası: Beşiktaş, Fenerbahçe, Galatasaray ve Trabzonspor'un 2008 ve 2009 yıllarına ait mali verilerine göre bu dört kulübün mevcutları ve alacakları, bu kulüplerin kısa ve uzun vadeli borçlarını karşılamakta yetersiz kalıyor. Buna göre 4 Büyük Kulübün 482.216.143 TL işletme sermayesi açığı bulunuyor.
Yine bu dört kulübün toplam 195.3 milyon TL tutarındaki dönen varlıkları, 677.5 milyon TL'ne ulaşan kısa vadeli borçlarını karşılamakta yetersiz kaldığı için faaliyetlerinin finansmanında işletme sermayesi ihtiyacı yoğun bir şekilde kısa vadeli borçlanmayla karşılanmış durumda. Bu durum ise bize, bu dört kulübün kısa süreli borçlarını ödeyebilme güçlerinin bulunmadığını, işletme sermayelerinin yeterli olmadığını gösteriyor. Bu durumu göstermekte kullanılan cari oran, (yani Dönen varlıkların/Kısa vadeli Borçlar) 0,36 seviyesinde olup, bu rasyo son derece yetersiz bir durumu ortaya koyuyor.
Bu tabloya göre 4 Büyük kulübün uzun vadeli borçlarını da dikkate aldığımızda tablo daha da vahimleşiyor. Bu kulüplerin net borçlulukları 905.5 milyon TL'ne ulaşıyor. (Burada tabi ki, uzun vadeli borçların karşılığında bilançoda duran varlık olarak gördüğümüz uzun vadeli assetlere de bakmak, daha sağlıklı olacaktır. Konsolide bilançolara bakıldığında 4 kulübün duran varlıkları toplamı 1.043.812.828 TL'ne ulaştığını görüyoruz. Bu tutarın yaklaşık yüzde 66'lık kısmı bina ve tesislerden, %28'i de bonservis bedellerinden geliyor. Kalan kısmı ise diğ. Varlıklar ve uzun vadeli alacaklar oluşturuyor.
4 büyük kulüp konsolide nrt borç tablosu (TL)
Nakit ve hazır değ. 18.149.393
Alacaklar 98.656.925
Stoklar 13.718.718
Yayın/sponsorluk gelir tahakkukları 64.793.815
Alacaklar toplamı 195.318.851
Kısa vadeli borçlar 677.534.994
Kredi borçları 171.775.015
Ticari borçlar 132.500.074
Yönetime borçlar 68.508.282
Vadesi geçmiş vergiler 36.508.636
Gelecek yıllara ait yay. ve sponsor gelir avansları 125.352.724
Bonservis/futbolcu ücret ve borçları 116.695.894
Diğer borçlar 26.194.369
Uzun vadeli borçlar 418.307.954
Kredi borçları 200.760.087
Ticari borçlar 22.230.778
Yönetime borçlar 145.354.036
Vadesi geçmiş vergiler 10.372.764
Gelecek yıllara ait yay. ve sponsor gelir avansları 20.949.005
Bonservis/futbolcu ücret ve borçları 15.434.587
Diğer borçlar 3.206.697
Borçlar toplamı 1.095.842.948
Net borç 900.524.097
Kaynak: "4 büyük spor kulübünün yapısal ve finansal karşılaştırmalı analizi"
Üçü bir arada
4 kulübün konsolide mali tabloları bize üç açığın bir arada olduğunu gösteriyor.
Kulüplerin dönen varlıkları, kısa vadeli borçlarını karşılamakta yetersiz kaldığı için işletme sermayesi açığı,
Kulüplerin faaliyetlerinin finansmanında kullandıkları özkaynaklar içinde yer alan şişirilmiş Değer Artış Fonu (mad. Duran varlık ve bonservis değerleme) bedellerimi çıkarttığımızda Özkaynak açığı,
Kulüplerin mevcut hazır değerleri içinde yer alan nakit ve benzeri likit değerleri dikkate aldığımızda ise bunların toplam değerinin kısa vadeli borçları karşılamakta yetersiz kalması nedeniyle Likidite açığı oluştuğu görülüyor.
Avrupalı ne durumda?
4 Büyük kulübün gider ve gelirlerine ilişkin yapılan rasyo değerlendirmelerine bakıldığında ise;
- Giderlerin gelirleri %121 oranında aştığını, (Avrupa'da %105 - UEFA bunun %100'ü aşmamasını istiyor)
- Futbol şubesi gelirlerinin %87'sinin futbolcu ücret ve transfer/bonservis bedellerine gittiğini, (Avrupa'da bu rasyo %64),
- Toplam borçların, gelirleri %179 aştığını (Avrupa'da bu rasyo %148) gözlemliyoruz.
4 büyük kulüp Avrupa kulüpleri
Giderler/gelirler 120,99% 105%
Futbolcu ücret ve transfer giderlerinin futbol şubesi gelirlerine oranı 87,08% 64%
Diğer faaliyet giderlerinin toplam gelire oranı 37,52% 38%
Faaliyet dışı gider/ toplam gelir 10,12% 3%
Transfer borçları / Futbol şubesi gelirleri 29,81% 22,80%
Toplam borç / gelirler 179% 148%
Kaynak: 4 büyük spor kulübünün yapısal ve finansal karşılaştırmalı Analizi
Nerden geldi? Nereye Gitti?
4 Kulübün,
- Toplam 622 milyon TL civarındaki gelirinin %73'ünün futbol şubesinden geldiğini,
- Buna karşın futbol şubesine harcanan giderlerin 196.6 milyon TL'ne ulaştığını, yani futbol şubesi gelirlerinin sadece %43'ünü oluşturduğu (demek ki, para başka yerlere gidiyor),
- Net borcun konsolide gelirlere oranının %190 yükseldiğini gözlemliyoruz.
Açığın temel nedeni: Yanlış transfer politikası ve kötü yönetim
Yukarıda söylenenlerin özeti bize şunu gösteriyor. Aslında Spor Toto Süper Lig yıllık 500 milyon euronun üzerinde bir gelir yaratmasına karşın, kaynakların verimli kullanılamaması, kulüplerimizi çok önemli mali sıkıntılara sevk ediyor. Bunun temel nedeni olarak ta karşımıza kulüplerin sportif ve mali anlamda kötü yönetilmeleri ile yanlış transfer politikaları çıkıyor.
Kötü sportif ve mali yönetim üzerinde çok durduğum için bu konuya değinmeyeceğim ama daha spesifik bir sonuçla yazımızı sonlandıracağım.
Hatalı transfer politikaları 4 büyükleri çıkmaz sokağa götürdü
Spor Toto Süper Lig'de son beş yılın transferine ilişkin hazırladığımız tablo aşağıda dikkatlerinize sunuluyor. Sözkonusu tabloya göre Spor Toto Süper Lig son beş yılda toplam 310 milyon 791 bin ueroluk transfer harcaması gerçekleştirmiş. Son beş yıllık süreçte en fazla transfer harcamasının yapıldığı sezon olarak karşımıza 2008/09 sezonu çıkıyor. Bu dönemde TSL ekipleri toplam 102 milyon 643 bin TL'lık transfer gideri yapmışlar ve bir rekora imza atmışlar. 2008 yılı futbol pastamızın büyüklüğü dikkate alındığında bu tutar, toplam büyüklüğün %21'ine karşılık geliyor.
Yine aynı tablo bize son beş yıllık süre içinde TSL ekiplerinin yapmış oldukları toplam 310 milyon 791 bin euroluk transfer harcaması karşılığında, oyuncu satımından sadece 84 milyon euroluk bir transfer geliri elde ettiklerini; buna göre net 226 milyon 715 bin euro cari transfer açığına yer verdiklerini; TSL'nin ithal ettiği oyuncuların dışsatımından para kazanamadığını (yani net borçlanmak durumunda kaldığını) gösteriyor.
Bu süreçte yabancı oyuncu transferine giden toplam tutar 178 milyon euroya ulaşmış durumda. Bu tutar ise transfer açığımızın yüzde 79'unu oluşturuyor.
Turkcell Süper Lig ekiplerinin son beş yıllık transfer harcamaları ve gelirleri konsolide açık tablosu (Bin Euro)
2009/10 2008/09 2007/08 2007/06 2006/05 Son Beş yıl
Gelir Gider Gelir Gider Gelir Gider Gelir Gider Gelir Gider Gelir toplamı Gider toplamı
4.681 -31.447 9.165 -102.643 24.628 -51.386 31.280 -77.872 14.322 -47.443 84.076 -310.791
Net açık -26.766 -93.478 -26.758 -46.592 -33.121 -226.715
Yukarıdaki tablodan çıkan genel sonuçlar:
1. TSL transferde net borçlu bir lig. Yani transfer gelirleri, transfer giderlerini karşılamakta yetersiz kalıyor.
2. Transferde ithalatçı bir yapımız var. Oyuncu dışsatım gelirlerimiz, giderlerimizin sadece üçte biri kadar(%27). Yani transfer bütçemizin üçte ikisini transfer harcamaları oluştururken; transfer gelirlerimiz bütçenin sadece üçte birine yakın bir kısmını oluşturuyor.
3. Transferde net borçlu olmak, kulüplerimizde önemli finansal sorunları beraberinde getiriyor. Transfer gelir ve gider dengesindeki, gider fazlası durumu, süreç içinde kulüplerin borçlanmalarını artırıyor.
4. Bu kapsamda kulüplerimizin son beş yılda transfer açıklarının 226.7 milyo euroya ulaşması, kulüplerimizin transfer finansmanında yabancı kaynağa yöneldiğini ortaya koyuyor.
5. Son beş yılda kulüplerimiz yabancı oyuncu transferine toplam 226,7 milyon euro para harcamış durumda.
6. Kulüplerimiz genelde transfer ettikleri yabancı oyuncuları tekrar nakde dönüştüremediklerinden, (son sahibi olduklarından) transfer gelir ve giderleri arasındaki farkın, giderler lehine daha da açılmasına neden oluyor.
7. Transferde net açığın yıllar itibariyle giderek büyümesi, kulüplerin finansman ihtiyaçlarının artmasına yol açıyor. (Bu dinamik kulüplerimizin sürdürebilecekleri bir durum değildir.)
8. Kulüplerimizin sağlıklı ve sürdürülebilir bir transfer bütçesi yönetimi sergilemediklerini, artan cari açıktan gözlemliyoruz.
9. Ülkemizde transfer ekonomisi, doğal olarak futbol pastasının büyümesine yol açmakla birlikte; futbol ekonomimizdeki toplam borçluluk oranının yükselmesine; net borçluluğun artmasına neden olmaktadır. Yani kulüplerin net borçlulukları giderek artmaktadır.
Sonuçta;
Hatalı transfer politikaları, yanlış yönetsel ve mali politikalarla birleşince ortaya bir felaket tablosu çıkıyor.
Bu yanlış politik süreçte, kulüplerimizin futbol gelirlerini ve kıt olan kaynaklarını verimli ve karlı kullanamadıklarını; bu nedenle iktisadi ve mali yapılarında transferin kendi ekonomilerine sağlayacağı marjinal katkının giderek azaldığını gözlemliyoruz. Bunun da makro anlamda futbol ekonomisine sağladığı toplam fayda, katlanılan toplam maliyetin altında kaldığından bu süreç, kulüplerin net borçluluğunu artırıcı bir etki yaratıyor. Bu durum ise, zaman içinde kulüplerin öz kaynak açıkları vermesine, transfer maliyetlerinin giderek artmasına, buna bağlı olarak ta, yıllar itibariyle kulüplerin likidite ve işletme sermayesi açıklarının büyümesine neden oluyor. Bu durum da zaman içinde kulüplerimizin kümüle zararlarını(açıkları)artırıp aktiflerini zayıflatacağı için rekabet güçlerini de geriletebilecek potansiyeli bünyesinde taşıyor.