Türkiye, makro verilere ilişkin hedef belirlemede sabıkalı bir ülke. Hele hele, ekonomideki dalgalanmanın çok yoğun olduğu yıllarda, neredeyse hiçbir hedefimizi yakalayamadık. Ancak, makro verilerde hedef sapmasının pek de yaptırımı olmadığı için bir sonraki yılın hedeflerini belirlerken geçmişten hiç ders almadık.
2009'un bu anlamda hoş görülebilir bir yanı var. 2009 yılı makro hedeflerinin belirlendiği 2008'in eylül-ekim aylarında küresel krizin ayak sesleri duyuluyor, ancak boyutunun böylesine büyük olacağı kimse tarafından tahmin edilemiyordu. Bizde hedefleri belirleyenler biraz daha iyimser yaklaştılar ve 2009 için ortaya adeta "belli belirsiz bir sıkıntı yaşanacağı" varsayımına dayalı hedefler serisi çıktı.
2009 yılında yüzde 4 büyüyecektik, önceki yılların altında kalmakla birlikte görece büyük sayılabilecek bu büyümenin yaratacağı yüklü ithalat ve bundan kaynaklanan ticaret açığıyla 50 milyar doların üstünde cari açık verecektik. Bütçe açığını da 10.4 milyarda tutacaktık. Bu hedeflerde kriz öngörüsü neredeyse hiç yoktu. Yalnızca, büyüme hedefi önceki yıllardaki hedef ve gerçekleşmeye göre biraz ılımlı tutulmuştu, hepsi bu.
Ama henüz 2008 tamamlanmadan, yani 2009'a ilişkin hiçbir gerçekleşme ortaya çıkmadan, 2009 hedeflerine ulaşmanın çok zor olacağı anlaşılmaya başladı. Kapasite kullanımı ve sanayi üretimine ilişkin veriler, 2008'in yüksek gerçekleşmesinin yol açtığı baz etkisinin de etkisiyle yılın ilk aylarında dramatik düşüşler gösteriyordu. GSYH'nin dörtte birini oluşturan sanayi üretiminde ortaya çıkan yüzde 25'ler dolayındaki gerileme, GSYH'de rekor daralmanın habercisiydi. Oysa Türkiye, hala 2009 için yüzde 4 büyüme öngörmekteydi.
GSYH'ye ilişkin ilk revizyonla yüzde 4 olan büyüme hedefi, yüzde 3.6 küçülme olarak değiştirildi. Ama yüzde 3.6'da kalmak mümkün olabilecek miydi? Gidişat, yüzde 3.6'nın bile çok iyimser bir hedef olduğunu gösteriyordu, daralma daha büyük oranlara ulaşacaktı. Nihayet, orta vadeli program kapsamında küçülme hedefi bir kez daha revize edildi; artık yeni hedef yüzde 6 küçülmeydi. Verilerin yüzde 6'nın üstünde bir küçülmeye işaret ettiğini, yüzde 6.5 dolayında bir gerçekleşmenin şaşırtıcı olmayacağını da belirtelim.
Ekonomideki daralma, ithalatın çok hızlı bir şekilde küçülmesine yol açtı. Başlangıçta 232 milyar dolar olarak öngörülen CIF ithalatın 134 milyarda kalması bekleniyor. İthalat kadar olmasa da ihracatta da bir düşüş var. Bavul ticareti hariç FOB ihracatın, 149 milyar dolarlık öngörüye karşılık 98.5 milyarda kalacağı tahmin ediliyor.
Cari işlemler dengesindeki açığın 50 milyar doları aşacağı kaygısı vardı. Ancak, açık için beklenti artık yalnızca 11 milyar dolar. Türkiye, küresel kriz ve ekonomideki daralmayla birlikte, yıllarca en büyük sorun olarak görülen cari açık konusunu adeta unutuverdi.
2009 yılında en büyük sapmanın görüldüğü verilerden biri de merkezi yönetim bütçesi. Bütçede başta yalnızca 10 milyar lira açık öngörülmüşken, orta vadeli program kapsamında bu rakam 62.8 milyar liraya revize edildi. Bütçede ortaya çıkan bu olağandışı sapma; bir yandan vergi gelirlerindeki gerileme yüzünden gelir hedefine ulaşılamaması, bir yandan da harcamaların öngörüleni aşmasından kaynaklandı.
Ekonomik aktivitedeki yavaşlama, enflasyonun da öngörülenin altında gerçekleşmesi sonucunu doğuracak. 2009 yılının enflasyon hedefi yüzde 7.5. Merkez Bankası, hedefte bir değişikliğe gitmiyor, ancak dönem dönem gerçekleşme tahminini yeniliyor. Buna göre, Merkez Bankası'nın 2009'a ilişkin TÜFE gerçekleşme tahmini yüzde 5.5 düzeyinde bulunuyor.
Başlıca Büyüklüklerdeki Gelişmeler
2009 2010
Hedef Revize Ger. Tahmini Hedef
GSYH
Büyüme Hızı (%) 4,0 -6,0 -6,5 3,5
Cari Fiyatlarla (Milyar $) 788,0 608,0 550,0 641,0
BÜTÇE
Gelir (Milyar TL) 248,8 203,9 203,9 236,8
Gider (Milyar TL) 259,2 266,8 266,8 287,0
Açık (Milyar TL) -10,4 -62,8 -62,3 -50,2
ENFLASYON
TÜFE (%) 7,5 7,5 5,5 5,4
ÖDEMELER DENGESİ
Cari Açık (Milyar $) 50,4 11,0 11,0 18,0
İhracat (Milyar $) 149,0 98,5 98,5 113,7
İthalat (Milyar $) 232,0 134,0 134,0 153,0
Dış Ticaret Açığı (Milyar $) -83,0 -35,5 -35,5 -39,3