Yeni teşvikler bölgeler arası eşitsizliği gideremedi

Naki BAKIR

ANKARA - Hükümetin teşvik sistemi üzerindeki çalışmalarında son aşamaya gelinirken, bölgesel gelişmişlik farklarını en aza indirmek için yatırımları az gelişmiş bölgelere yönlendirme amacıyla 2009'da başlattığı bir önceki "yeni" teşvik sisteminin başarısının oldukça sınırlı kaldığı belirlendi. Bu dönemde verilen teşvik unsurlarının, asıl hedef olan yatırımları geri kalmış bölgelere kaydırmaya yetmediği gözlendi.

Bölgesel esaslı teşvik sisteminin 28 aylık uygulamasında yatırımlardan alınan pay dikkate alındığında sadece, en gelişmiş 14 ili kapsayan I.Bölge'den gelişmiş II. Bölge'ye doğru bir kayma yaşandığı, orta gelişmişlikteki illeri kapsayan III. Bölge'nin payı daha da geriledi. Çoğu doğu ve güneydoğudakilerden oluşan en yoksul 30 il ile Çanakkale'nin 2 ilçesinin yer aldığı IV. Bölge'nin payının ise en fazla teşviğin bunlara verilmesine rağmen değişmediği dikkati çekti.

28 ayda 136.3 milyarlık teşvik

Söz konusu yeni teşvik sisteminde, yatırımlarda genel artış hızı devam etmekle birlikte, alınan payda gelişmiş-geri kalmış bölgeler arasındaki dengesizliği gidermedi. Bölgesel esaslı yeni teşvik sisteminin geçerli olduğu Ağustos 2009-Kasım 20011'i kapsayan 28 aylık dönemde teşvik belgesine bağlanan toplam yatırım tutarı,  önceki eş döneme göre yüzde 64 artarak 136.3 milyar lira düzeyinde gerçekleşti. Bunun da 58.3 milyar lirasının İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli olmak üzere sosyo ekonomik gelişmişlik endeksi en yüksek 14 ilin yer aldığı I. Bölge'ye yönelik olduğu belirlendi.

Bu dönemde gelişmişlik düzeyinde I. Bölge'yi izleyen Adana, Mersin, Aydın, Denizli, Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Balıkesir ve Çanakkale'nin yer aldığı II. Bölge'ye yönelik 34.1 milyar, Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak, Konya, Karaman, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye, Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Sivas, Yozgat, Zonguldak, Karabük, Bartın, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis'i kapsayan III. Bölge için de 27.7 milyar liralık yatırım için teşvik belgesi alındı. Türkiye'nin sosyo ekonomik gelişmişlik düzeyi en düşük 30 ile ile Çanakkale'nin Bozcaada ve Gökçeada ilçelerini kapsayan IV. Bölge'ye yönelik olarak teşvik belgesi alınan toplam yatırım tutarı ise bu dönemde 16.2 milyar lirada kaldı.

Karşılaştırma için baz alınan ve yaklaşık olarak bir önceki eş dönemi oluşturan Ocak 2007-Temmuz 2009 arasına göre yatırım tutarı en hızlı artışı yüzde 180.1'le II. Bölge'de kaydetti. I. Bölge'deki artış yüzde 34.1'le en düşük düzeyde gerçekleşirken, III. Bölge'de yüzde 56.1, IV. Bölge'de de yüzde 66.7 artış yaşandı.

En gelişmişten gelişmişe kayma

Bölgesel esaslı teşvik sisteminin uygulamasında, gelişmişlikte en üst ve ikinci kategoride yer alan iller arasında kısmı bir düzelme yaşandı, az gelişmiş ya da yoksul illerin payında ise öngörülen artış yaşanmadı. Toplam teşvikli yatırımlarda I. Bölge'nin önceki eş dönemde yüzde 52.3 olan payı, 10 puana yakın düşüşle yüzde 42.8'e gerilerken, II. Bölge'nin payı 10 puandan fazla artarak yüzde 25'e yükseldi. Anılan dönemlerin karşılaştırmasına göre, orta ya da az gelişmiş illerin yer aldığı III. Bölge'nin payı 21.3'ten yüzde 20.3'e geriledi, en yoksul illeri kapsayan IV. Bölge'nin payı ise en fazla teşvik verilmesine rağmen yüzde 11.9'la neredeyse aynı kaldı. Buna göre teşvikli yatırımlarda gelişmiş I. ve II. Bölge'deki 24 ilin toplam payı daha da büyüyerek yüzde 67.8'e ulaştı.

Yeni sistem de netleşiyor

Bu arada Ekonomi Bakanlığı, Kalkınma Bakanlığı, Maliye Bakanlığı ve Hazine Bakanlığı'nın ortak çalışmasıyla yürütülen yeni teşvik paketinin ayrıntıları da netleşiyor. 2001 ve 2002 bazlı sosyo ekonomik gelişmişlik endekslerine göre dört bölge bazında oluşturulan teşvik sisteminde, aradan geçen sürede illerin gelişmişlik endekslerinde yaşanan değişmeler dikkate alınarak, bölgelerin kapsayacağı illerin dağılımının değişeceği, bölge sayısının da 5'e çıkarılacağı söyleniyor. Oluşturulması planlanan 5. Bölge'ye terör nedeniyle gelişmişlik düzeyi düşük kalmış illerin alınması planlanıyor. Mevcut bölge dağılımında olduğu gibi Trabzon ile Hakkari'nin aynı Bölge'de yer almayacağı belirtiliyor. Yeni teşvik sisteminde 5. Bölge'de yer alan illere "süper teşvikler" öngörülüyor. Ancak, bu bölge ile ilgili son karar Ekonomik Koordinasyon Kurulu verecek.

Cari açıkla mücadele kriteri

Yeni teşvik paketi hazırlıkları sırasında, sektörler tek tek mercek altına alınarak, daha fazla desteklenmesi gereken sektörlere yönelik de çalışma yapıldı. Bu doğrultuda, cari açığı azaltacak ürünlere daha fazla teşvik verilmesi kararlaştırıldı. Bunun için de, "odak ürün teşviği sistemi" getirileceği bildirildi. Yerli otomobil, savunma sanayi ürünleri bu kapsamda yer alacak. Bu statüdeki ürünlere ilave teşvikler verilecek.