Yeni teşvik sistemi amacına ulaştı

ANKARA - Yeni teşvik sistemiyle, önceki döneme kıyasla teşvik belgesi sayısında yüzde 43, sabit yatırım tutarında yüzde 94 ve öngörülen istihdamda yüzde 53 artış gözlendiği bildirildi.

Hazinenin raporunda, yeni yatırımların 3. ve 4. bölgelerde yoğunlaştığı kaydedilerek, bunun "yeni teşvik sisteminin amacına ulaştığının bir sonucu olarak kabul edilebileceği" kaydedildi.

Hazine Müsteşarlığı, 2009 yılı Ağustos ayı başında uygulamaya konulan Yeni Yatırım Teşvik Sisteminin 1. Yıl Uygulama Sonuçlarını yayımladı.

Buna göre, yeni kararın uygulandığı bir yıllık dönemde (1 Ağustos 2009-31 Temmuz 2010), yabancı sermayeli yatırımlar dahil genel ve bölgesel teşvik sistemi ile büyük ölçekli yatırımlar için düzenlenen teşvik belgesi sayısı, sadece genel teşvik sisteminin uygulandığı Ağustos 2009 öncesi bir yıllık döneme göre yüzde 43 artarak 3 bin 848'e yükseldi.

Sabit yatırım tutarı da bir önceki döneme göre yüzde 94 artışla yaklaşık 59 milyar liraya ulaştı. Teşvik belgeli yatırımlar kapsamında öngörülen istihdam ise yüzde 53 artarak, 139 bin kişiye çıktı.

Bu artışların "dikkate değer" olduğu kaydedilen raporda, "Söz konusu artışların sağlanmasında, yeni teşvik sisteminde seçicilik unsurunun öne çıkarılması, bölgesel ve sektörel önceliklerin dikkate alınarak destekleme sisteminin oluşturulması, uygulanan destek unsurlarının çeşitliliği ve doğrudan maliyetlerde indirim sağlayıcı etkileri, Türkiye ekonomisinin dünya ekonomisinde yaşanan dalgalanmalardan en az oranda etkilenmesi nedeniyle ekonomik güven ve istikrar ortamının sürdürülmesi gibi faktörler önemli rol oynamaktadır" değerlendirmesine yer verildi.

Yerli yatırımlar ağırlıkta

Rapora göre, bu dönemde düzenlenen 3 bin 848 yatırım teşvik belgesinin 3 bin 637 adedi yerli firmalar, 211 adedi de yabancı sermayeli firmalar tarafından alındı. Yerli firmaların öngörülen sabit yatırım tutarı 47 milyar lira, yabancı sermayeli firmaların sabit yatırım tutarı da 11,7 milyar lira oldu. Bu noktada, yabancı sermayeli yatırımların sayıca az, ancak yüksek sermaye gerektiren yatırımlar olduğuna işaret edildi.

Teşvik belgelerinin bölgesel ve sektörel dağılımına bakıldığında, sermaye yoğun yabancı sermayeli yatırımların, özellikle yatırım eğiliminin yüksek olduğu 1. ve 2. bölgede yoğunlaştığı görüldü.

En çok yatırım teşvik belgesi 1.278 adetle 3. bölgeye düzenlendi. Yatırım tutarı bazında bakıldığında ise yaklaşık 24 milyar liralık yatırımla 2. bölge birinci sırayı aldı. Ancak, Adana–Yumurtalıkta yapılması planlanan 14,8 milyar lira tutarındaki rafineri yatırımı kapsam dışında tutulduğunda toplam 20 milyar lira yatırımla 1. bölge ilk sıraya yükseldi.

Gelişmişlik endeksi en yüksek illerin oluşturduğu 1. ve 2. Bölgelerde daha çok sermaye yoğun yatırımlar, 3. ve 4. bölgelerde ise daha emek yoğun yatırımların gerçekleştirilmesi planlanıyor.

En fazla belge İstanbul'da düzenlendi

Teşvik belgeleri il bazında değerlendirildiğinde, toplam belge sayılarına göre en çok belge 345 adetle İstanbul ilinde düzenlendi. Bunu, Konya, Bursa, Gaziantep ve İzmir illeri izledi. İlk 15 ilde yaklaşık tüm ülke çapındaki belgelerin yüzde 53'ü düzenlendi.

Toplam sabit yatırım tutarı açısından ise Adana, rafineri yatırımının etkisiyle en üst sırada yer aldı. Adana'yı, İstanbul, Bursa ve Ankara takip etti. Öngörülen sabit yatırım tutarları açısından en çok yatırımın yapıldığı ilk 15 ilde düzenlenen belgelerdeki yatırım tutarı, ülke geneli toplamının yüzde 76'sını oluşturdu.

Bölgeler bazında, iller açısından belge adedine bakıldığında 1. bölgede İstanbul, 2. bölgede Antalya, 3. bölgede Konya ve 4. bölgede Diyarbakır başı çekti.

Sabit yatırım tutarı açısından da 1. bölgede İstanbul, 2. bölgede Adana, 3. bölgede Gaziantep ve 4. bölgede Çankırı ilk sırayı aldı.

Komple yatırımlar ağırlıkta

Düzenlenen teşvik belgelerine yatırım cinsleri açısından bakıldığında en çok belgenin komple yeni yatırım cinsinde düzenlendiği, bunu tevsi ve diğer yatırımların izlediği görüldü. 3. bölgede 823 adet komple yeni yatırım cinsinde belge düzenlendi, bunu 721 adetle 4. bölge takip etti.

2009-2010 döneminde komple yeni yatırım cinsinde düzenlenen belge sayısı, öngörülen sabit yatırım tutarı ve istihdam değerleri bir önceki dönemle kıyaslandığında, 3. ve 4. bölgede komple yeni yatırımların arttığı gözlemlendi. 1. bölgede ise tevsi yatırımı cinsindeki yatırımların yoğunluğu dikkati çekti.

Raporda, şu değerlendirmelere yer verildi:

"Yeni yatırımların bölgesel gelişmeye ve kalkınmaya diğer yatırım cinslerine göre daha fazla etkisi olduğu ve devlet yardımlarının ana amaçlarından birinin yatırımları az gelişmiş bölgelere yönlendirmek olduğu göz önüne alındığında yeni yatırımların 3. ve 4. bölgelerde yoğunlaşması, yeni teşvik sisteminin amacına ulaştığının bir sonucu olarak kabul edilebilir.

Komple yeni yatırım cinsinde düzenlenen teşvik belgeli yatırımların 42,751 milyar TL ile toplam yatırımların sabit yatırım tutarlarının yaklaşık olarak yüzde 73'ünü oluşturduğu göz önüne alındığında, 2009 yılının ağustos ayından itibaren uygulamaya konulan yeni sistemin etkili olduğu görülmektedir.

Bununla birlikte, yatırımların ortalama olarak 3 yıl sürdüğü göz önüne alındığında daha sağlıklı sonuçlara ileriki yıllarda ulaşılabileceği düşünülmektedir."

En fazla teşvik belgesi gıda-içki sektörü için

Yeni teşvik sisteminde düzenlenen teşvik belgelerinin alt sektörler itibarıyla dağılımına bakıldığında, en fazla belge, 565 adetle gıda-içki sektörü için düzenlendi. Bunu sırasıyla dokuma-giyim ve turizm sektörleri izledi.

Sabit yatırım tutarında ise kimya sektörü 14,8 milyar lira tutarındaki rafineri yatırımıyla öne çıktı. Enerji, taşıt araçları, turizm alt sektörleri de dikkati çekti. İlk 15 sektör belge sayısı olarak toplam belgelerin yüzde 86'sını, toplam sabit yatırım tutarının ise yaklaşık olarak yüzde 91'ini meydana getirdi.

Bölgeler bazında düzenlenen belge adedi açısından sektörlere bakıldığında, 1. bölgede dokuma ve giyim, 2. bölgede turizm, 3. ve 4. bölgede ise gıda ve içki sektörleri başı çekti.

Sabit yatırım tutarı açısından sektörler incelendiğinde ise 1. bölgede taşıt araçları, 2. bölgede kimya, 3. ve 4. bölgeler ise enerji sektöründe öngörülen sabit yatırım tutarı ilk sırada yer aldı.

Genel teşvik ve büyük ölçekli yatırımlara teşvik

50 milyon liranın üzerindeki yatırımlar "büyük ölçekli yatırımlar" olarak kabul ediliyor ve bütün bölgelerde teşvik ediliyor. Büyük proje yatırımlarının teşvikiyle Türkiye'nin teknoloji ve Ar-Ge kapasitesini artıracak ve rekabet üstünlüğü sağlayacak, büyük ölçekli yatırımlara yönelik bir teşvik sisteminin oluşturulması amaçlanıyor.

Rapora göre, büyük ölçekli yatırımlar 1 ve 2. bölgelerde yoğunlaştı. 1. bölgede sabit yatırım tutarı yaklaşık 5 milyar lira olan 20 belge, 2. bölgede sabit yatırım tutarı 15 milyar TL olan 2 belge ve 3. bölgede sabit yatırım tutarı 613 milyon lira olan 4 adet belge düzenlendi.

Genel teşvik sistemine göre düzenlenen belgeler incelendiğinde ise 1. Bölgede gerçekleştirilen yatırımların hem belge sayısı hem yatırım tutarları hem de istihdam rakamları açısından diğer bölgelere oranla önde olduğu anlaşıldır. 1. bölgede genel sistemde düzenlenen belgeler, bölgesel sistemde düzenlenen belgelere göre öne çıktı. 4. bölgede bölgesel ve sektörel sistemde düzenlenen belgeler genel sistemde düzenlenenlere göre ağırlık kazandı.

Güncel veriler

Raporun sonunda, uygulamaya ilişkin güncel verilere de yer verildi.

Buna göre, 31 Ekim 2010 tarihi itibariye düzenlenen teşvik belgesi sayısı 4 bin 747'ye ulaştı. Sabit yatırım tutarı 65,7 milyar liraya, öngörülen istihdam da 164 bin 432 kişiye çıktı.

Raporda, teşvik belgesi talebindeki artışın 2010 yılı sonuna kadar devam etmesinin beklendiği de kaydedildi.

Rapora göre, 16 Temmuz 2009-31 Ekim 2010 tarihleri arasında düzenlenen teşvik belgelerinin bölgelere göre dağılımı şöyle:

                Belge Sayısı         Sabit Yatırım (TL)    İstihdam (Kişi)

                ------------         ------------------    ---------------

1. Bölge         1.378               21.920.720.315             61.638

2. Bölge           711               24.901.883.101             24.800

3. Bölge         1.591               12.224.263.927             45.280

4. Bölge         1.067                6.628.853.996             32.714

TOPLAM           4.747               65.675.721.339            164.432

Bölgesel veriler

"Bölgesel–Sektörel Teşvik Sistemi", "Büyük Proje Teşvik Sistemi"  ve "Genel Teşvik Sistemi" olmak üzere 3 ana bileşenden oluşan yeni teşvik sisteminde, gelişmişlik endeksine göre oluşturulmuş bölgeler ve kapsamındaki iller şöyle:

1. Bölge: İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli

2. Bölge: Adana, Mersin, Aydın, Denizli, Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Balıkesir, Çanakkale (Bozcaada, Gökçeada hariç)

3. Bölge: Zonguldak, Karabük, Bartın, Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak, Konya, Karaman, Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye, Kayseri, Sivas, Yozgat, Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya.

4. Bölge: Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane, Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak, Siirt, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan, Van, Muş, Bitlis, Hakkari, Çanakkale İli Bozcaada, Gökçeada İlçeleri."