Yatırımlar yeterince teşvik ediliyor mu? -2-

Hasan AKDOĞAN / Emekli Gümrük Başkontrolörü

Önceki makalemde, yatırım teşvik genel bilgisinin yanı sıra sağlanan kolaylıklardan bahsetmiştim. Bu makalemde ise; konuya kaldığımız yerden devam edelim.

Mahrece iade işlemleri

Teşvik belgesinin yatırım süresi içerisinde;

Evsafına uygun çıkmaması nedeniyle, yerine yenisi getirilmek kaydıyla, eşyanın serbest dolaşıma girişini müteakip garanti süresi içinde yurt dışı edilecek makine ve teçhizatın, herhangi bir şekilde tamir ve bakım veya diğer nedenlerle yurt dışına gönderilecek makine ve teçhizatın, mahrece iade işlemleri için doğrudan gümrük idaresine müracaat ediliyor.

Mahrece iade işlemine konu yatırım mallarının yurt dışı edilmesinden itibaren bir yıl içinde aynısı veya yenisinin yurda giriş işlemleri Hazine Müsteşarlığının herhangi bir iznine tabi olmaksızın gümrük vergisi muafiyeti ve katma değer vergisi istisnasından yararlandırılmak suretiyle doğrudan gümrük idarelerince sonuçlandırılıyor.

İthal makine ve teçhizatın evsafına uygun çıkmaması, herhangi bir nedenle arızalı çıkması veya verimli çalışmaması nedeniyle mahrece iade işleminden önce aynısının ithal edilmek istenilmesi hâlinde; İthali yapılacak makine ve teçhizata ait ithalatta alınacak vergileri kapsayacak teminat alınıyor. Arızalı çıkan ve verimli çalışmayan makine ve teçhizatın mahrece iade edilmemesi hâlinde tahakkuk edecek vergi ve cezaların ödeneceğine dair taahhütname alınıyor. Arızalı çıkan makine ve teçhizatın mahrecine iadesi sağlanıyor.

Kullanılmış makine ve teçhizat ithalatı

Teşvik belgesi kapsamında kullanılmış makine ve teçhizatın ithalinde;

a) Öncelikle teşvik belgesi ve teşvik belgesi eki yurtdışından temin edilecek makine ve teçhizat listesinde eşyanın "kullanılmış" olduğuna ilişkin meşruhat bulunması,

b) Teşvik belgesi kapsamında kullanılmış olarak ithali öngörülen eşyanın, İthalat Rejimi Kararı uyarınca yayımlanan yürürlükteki "Eski, Kullanılmış veya Yenileştirilmiş Olarak İthal Edilecek Maddelere İlişkin Tebliğ" eki listelerde yer alması ve belirtilen yaş sınırlarına uygun olması,

c) Teşvik belgesi kapsamında kullanılmış olarak ithali öngörülmekle birlikte "Eski, Kullanılmış veya Yenileştirilmiş Olarak İthal Edilecek Maddelere İlişkin Tebliğ" eki listede yer almayan münferit kullanılmış makine ve teçhizatın İthalat Rejimi Kararı uyarınca ithaline izin verildiğine dair Dış Ticaret Müsteşarlığından alınmış yazının ithalat sürecinde ibraz edilmesi,

d) Kullanılmış komple tesis ithalatında yurtdışından temin edilecek makine ve teçhizat listesinde model yılı belirtilmiş olması halinde ithal edilecek tesisin model yılının uygunluğunun aranması, farklı modelde ise Hazine Müsteşarlığınca model yılının düzeltilmesi,

Hâlinde gümrük vergisi aranmıyor.

Devir, satış, ihraç ve kiralama

Yatırım tamamlama vizesi yapılmış teşvik belgesi kapsamındaki makine ve teçhizatın, devir, satış, ihraç veya kiralanması, söz konusu yatırım mallarının teminini müteakip beş yılı doldurmuş olması hâlinde serbesttir. Ancak, söz konusu satışların işletmenin asgarî beş yıl süre ile faaliyette bulunmasını engelleyecek mahiyet taşımaması gerekiyor.

Ayrıca;

a) Tamamlama vizesi yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın beş yılını doldurmamış makine ve teçhizatın yatırımın bütünlüğünün bozulmaması kaydıyla veya bütünü ile birlikte, teşvik belgeli bir başka yatırım için devri, teşvik belgesi olmayan bir başka yatırımcıya satışı, ihracı, kiralanması,

b) Teşvik belgesi kapsamında temin edilen makine ve teçhizatın, üretilecek mal veya hizmetlerin teşvik belgesi sahibi yatırımcı tarafından satın alınması ve bu durumu belgeleyen sözleşmenin ibrazı koşuluyla diğer bir yatırımcıya bedelsiz olarak geçici bir süre için verilmesi veya kiralanması,

c) Finansal kiralama işlemine konu makine ve teçhizatın devir, satış ve ihraç işlemleri,

Hazine Müsteşarlığının iznine tabi işlemler oluyor.

Tamamlama vizesi yapılmamış veya tamamlama vizesi yapılmış olmakla birlikte beş yılını doldurmamış makine ve teçhizata satış izni verilebilmesi için yatırımın bütünlüğünün bozulmaması şartı aranır. Bu tür durumlarda satış izni verilen makine ve teçhizata uygulanan destek unsurları tahsil edilmez. Ancak yatırımcının teşvik belgesinin satış iznini müteakip diğer nedenlerle iptali hâlinde izin verilen makine ve teçhizata uygulanan destek unsurları ilgili mevzuatı çerçevesinde kısmen veya tamamen geri alınıyor.

Beş yıllık süreyi doldurmamış makine ve teçhizatın tamamlama vizesinin yapılıp yapılmadığına bakılmaksızın izinsiz satıldığının tespit edilmesi hâlinde satışı yapılan makine ve teçhizat ile ilgili tahsil edilmeyen gümrük vergisi ve katma değer vergisi tahsil ediliyor.

Teşvik belgesi kapsamı makine ve teçhizatın devir, satış, ihraç ve kiralama işlemlerinde gümrük idarelerince;

a) Hazine Müsteşarlığınca devir, satış, ihraç ve kiralama işlemlerine ilişkin verilen izinde, herhangi bir müeyyide ön görülüp görülmediğine dikkat ediliyor. Müeyyide ön görülmüş olması hâlinde Gümrük Kanunu ve teşvik mevzuatı uyarınca işlem yapılıyor.

b) Devir konusu makine ve teçhizata ait serbest dolaşıma giriş beyannamesi üzerine şerh düşülüp, devir alan firmadan, tüm yükümlülüklerin yerine getirileceğine dair taahhütname alınıyor.

c) Yatırımcı firma unvanı değişikliğinde, bu firmaya ait yatırım teşvik belgesi kapsamında yapılan ithalat işlemlerine ilişkin ithal belgeleri üzerine yeni firma unvanı işleniyor.

Gümrük işlemlerinin basitleştirilmesi için Kontrol Genel Müdürlüğünce bazı düzenlemeler yapılmıştır. Yatırım tamamlama vizesi yapılmış, ihracat taahhüdü kapatılmış, öngörülen yasal sürelerini doldurmuş araçların ruhsatnamesi üzerine konulan satılamaz şerhinin kaldırılması, Hazine Müsteşarlığınca doğrudan belge sahibine verilecek izin yazısı üzerine gümrük idaresince gerçekleştiriliyor. Yatırım teşvik belgesi kapsamında ithal edilen ve işlemin yapılacağı gümrük idaresi belli olan makine ve teçhizatın ihraç işlemleri Hazine Müsteşarlığının izin yazısının doğrudan gönderildiği gümrük idaresince gerçekleştiriliyor. Bunların dışındaki dışındaki devir, satış, ihraç ve kiralamaya ilişkin işlemlerde Gümrük Müsteşarlığı Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğü yetkili kılınmıştır.

Finansal kiralama

Teşvik belgesi konusu makine ve teçhizatın tamamının veya bir kısmının finansal kiralama yoluyla temini mümkündür.

Finansal kiralama şirketi, finansal kiralama işlemine konu makine ve teçhizatlar için, teşvik belgesi sahibi yatırımcı ile sözleşme yapması ve sözleşme kapsamı yatırım mallarını sözleşme yaptığı yatırımcıya kiralaması durumunda gümrük vergisi muafiyeti ve katma değer vergisi istisnası desteklerinden yararlanabiliyor.

Finansal kiralama şirketleri aracılığıyla gerçekleştirilecek yatırımlar için finansal kiralama şirketi adına ayrı bir teşvik belgesi düzenlenmeksizin yatırımcının teşvik belgesi dikkate alınarak ve teşvik belgesini düzenleyen mercice onaylanan finansal kiralama işlemine konu makine ve teçhizat listesi ile ithalat işlemleri yapılabiliyor. Bu işlemlerde yatırımcı ile finansal kiralama şirketleri müteselsilen sorumlu oluyor.

Finansal kiralama işlemine konu makine ve teçhizatın devir, satış ve ihraç işlemleri, finansal kiralama şirketi ve yatırımcının birlikte müracaat etmeleri hâlinde değerlendirilebiliyor.

Finansal kiralamaya konu makine ve teçhizatın yatırımcıya teslim tarihinden itibaren 5 yıllık süre dolmadan devredilmesi durumunda her türlü yükümlülük finansal kiralama şirketine ait oluyor. İflas veya sözleşmenin feshi veya yatırımın gerçekleşmemesi durumunda, beş yıllık süreyi doldurmamış makine ve teçhizat içeren teşvik belgeleri kapsamında yararlanılan destek unsurları ilgili mevzuatı çerçevesinde finansal kiralama şirketinden tahsil olunuyor. Ancak, makine ve teçhizatın beş yıllık süreyi doldurması halinde teslim tarihinden sonraki işlemlerde 474 sayılı ve 3065 sayılı Kanunlar ile Gelir Vergisi Kanununun ilgili hükümleri saklı kalmak üzere yatırımcı sorumlu oluyor.

Finansal kiralama işlemine konu makine ve teçhizatın başka bir yatırım için kullanılmasının talep edilmesi halinde; finansal kiralama şirketi, devredecek yatırımcı ve devralacak yatırımcının birlikte müracaatına istinaden, teşvik belgeli bir yatırımcıya yapılacak sözleşmeye istinaden devredilebiliyor.

Finansal kiralama yoluyla gerçekleştirilecek yatırımlarda, kiralamaya konu makine ve teçhizatın yatırımcıya teslim edilerek beş yıllık sürenin dolması kaydıyla, yatırımcıya ait teşvik belgesinin herhangi bir nedenle iptali, finansal kiralama şirketine müeyyide uygulamayı gerektirmiyor. 5 yıllık sürenin dolmaması halinde, yatırımcının yükümlülüklerini yerine getirmemesi nedeniyle uygulanacak olan müeyyidelerden finansal kiralamaya konu makine ve teçhizata tekabül eden bölümü kısmen veya tamamen finansal kiralama şirketlerine de uygulanıyor.

Öte yandan; Yatırımcının teşvik belgesi kapsamında bulunan kullanılmış makine ve teçhizatın finansal kiralama yoluyla teminine de izin verilebiliyor.

Teşvik belgesinin iptali veya makine ve teçhizatın belge kapsamından çıkartılması

Hazine Müsteşarlığı tarafından herhangi bir nedenle teşvik belgesinin iptal edilmesi veya belge iptal edilmeden makine ve teçhizatın belge kapsamından çıkartılması durumunda, gümrük mevzuatı hükümlerine göre gereğinin yapılabilmesi için, Hazine Müsteşarlığınca Gümrükler Kontrol Genel Müdürlüğüne bildiriliyor.

Yatırım teşvik belgesi kapsamında ithal edilen makine ve teçhizata ait istisna uygulanmış katma değer vergisi, teşvik belgesinin iptal edilmesi veya makine ve teçhizatın teşvik belgesi kapsamından çıkarılması nedeniyle tahsil edilirken, 3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanununun 13/d maddesi uyarınca alınması gereken gecikme faizi ve vergi ziyaı cezası, Vergi Usul Kanunu Genel Tebliğinde belirtildiği şekilde tatbik ediliyor.

Yükümlünün isteği üzerine Hazine Müsteşarlığınca yatırımın bütünlüğünü bozmayacak, yani yatırımın teşvik belgesinde öngörüldüğü şekilde gerçekleştirilmesine engel teşkil etmeyecek nitelikte ve miktarda makine ve teçhizatın teşvik belgesi iptal edilmeden belge kapsamından çıkarılması ve bunların kullanım amaçlarına uygun olarak kullanıldığının tespit edilmiş olması halinde 213 sayılı Vergi Usul Kanununun 341 inci maddesi kapsamında vergi ziyaına sebebiyet verilmiş sayılmayacağından bu işlemler ile ilgili olarak vergi ziyaı cezası uygulanmıyor.

Teşvik belgesi kapsamından çıkarılması nedeniyle katma değer vergisi istisnasından yararlanma şartlarını kaybeden malların ithali sırasında ödenmesi gereken katma değer vergisinin daha sonra tahakkuk ve tahsil edilmiş olması halinde hazine kaybına neden olmaması bakımından gecikme faizi de tahsil ediliyor.

İptal edilen yatırım teşvik belgesine istinaden Hazine Müsteşarlığınca onaylanan makine ve teçhizat listesi kapsamında gümrüklerinden yapılan ithalat işlemleri tespit edilerek, sağlanan destek unsurları 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun çerçevesinde geri alınıyor ve ithalat için müracaatta bulunulması durumunda muafiyet uygulanmaksızın işlem yapılıyor.

Bu kadar işlem yapılıyor olması, muhtemeldir ki ilgilileri bıktırıyordur. Ancak, yine de her durumdan çıkış bulunabilmesi için muhtelif kapıların açık tutulduğu da unutulmamalıdır.