Yatırımlar 'enerji' ve 'hizmet'e kayıyor

ANKARA - Yatırımlar imalat sanayiinden enerji ve hizmet sektörüne kayıyor. Teşvik belgesine bağlanan enerji, hizmetler ve madencilik yatırımlarında geçen yıla göre yüksek oranlı artışlar yaşanırken, imalat sanayii yatırımlarında ise ciddi bir düşüş olduğu gözleniyor. Ankara Büromuzdan Naki BAKIR'ın Ekonomi Bakanlığı verilerinden yaptığı belirlemeye göre, ocak-eylül döneminde düzenlenen teşvik belgeleri kapsamında enerji yatırımlarının tutarı yüzde 61.1 artışla 10 milyar 950 milyon, hizmetler sektörü yatırımları yüzde 45 artışla 10 milyar 494 milyon ve madencilik yatırımları yüzde 19.5 artışla 1 milyar 263 milyon liraya yükselirken, toplamda en büyük ağırlığı oluşturan imalat sanayii yatırımları yüzde 31.1'lik bir düşüşle 20 milyar 390 milyon liraya geriledi.

İmalat sanayii yatırımlarındaki azalışın etkisiyle, teşvik belgesi alınan toplam yatırım tutarı dokuz ayda geçen yıla göre yüzde 3.6 düşerek 43 miyar 97 milyon liraya geriledi. Geçen yılın aynı döneminde 44 milyar 691 milyon liralık yatırım için teşvik belgesi alınmıştı. Dokuz aylık dönemlere göre teşvikli yatırımlarda imalat sanayiinin payı yüzde 66.2'den yüzde 47.3'e inerken, enerjinin payı yüzde 15.2'den yüzde 25.4'e, hizmetlerin payı yüzde 16.2'den yüzde 24.3'e, madenciliğin payı da yüzde 2.4'ten yüzde 2.9'a yükseldi.

Yabancıda patlama, yerlide düşüş

Ocak-eylül döneminde yerli firmaların teşvik belgesine bağlanan yatırımlarının tutarı geçen yıla göre yüzde 10 azalarak 35 milyar 754 milyon liraya geriledi. Buna karşılık yabancı firmaların yatırım tutarı yüzde 48.1'lik artışla 7 milyar 343 milyon liraya ulaştı. Dokuz aylık dönemler itibariyle yerli firmaların toplam teşvikli yatırımlardaki payı yüzde 88.9'dan yüzde 83'e geriledi. Başka bir deyişle yabancı firmaların toplam teşvikli yatırımlarda geçen yıl yüzde 11.1 olan payı bu yıl yüzde 17'yi aştı.

Bölgeler arası fark açılıyor

Bölgeler arası gelişmişlik farklarının azaltılması amacıyla 2009 yılında geçilen bölge ve sektör temelli yeni teşvik sisteminden beklenenin aksine, bu yıl ilk dokuz ayda teşvikli yatırım tutarında en büyük payı üç büyük il ve diğer gelişmiş illerin içinde yer aldığı I. Bölge aldı. İstanbul, Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, İzmir, Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova ve Ankara'nın oluşturduğu I. Bölge için ocak-eylül döneminde düzenlenen teşvik belgeleri kapsamındaki yatırım tutarı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 64.1 artışla 20 milyar 728 milyon liraya, bu bölgenin toplamdaki payı da yüzde 28.3'ten yüzde 48.1'e yükseldi.

Balıkesir, Çanakkale, Aydın, Denizli, Muğla, Antalya, Isparta, Burdur, Adana ve Mersin'in oluşturduğu II. Bölge için alınan teşvik belgelerindeki yatırım tutarı ise yüzde 70.6 düşerek 5 milyar 912 milyon liraya geriledi. II. Bölgenin toplamdaki payı yüzde 45'ten yüzde 13.7'ye indi. Manisa, Afyon, Kütahya, Uşak, Konya, Karaman, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye, Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Sivas, Yozgat, Zonguldak, Karabük, Bartın, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya, Gaziantep, Adıyaman ve Kilis'in yer aldığı III. Bölgede teşvikli yatırım tutarı yüzde 20.4 artışla 9 milyar 484 milyon lira oldu.

Bunların dışında kalan illeri kapsayan IV. Bölgeye yönelik yatırım tutarı ise yüzde 71.5 artışla 6 milyar 973 milyon liraya yükseldi. Kastamonu, Çankırı, Sinop, Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane, Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Ardahan, Iğdır, Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis, Hakkari, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak ve Siirt illeri ile Çanakkale'nin Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri, IV. Bölge'yi oluşturuyor.

İlk dokuz ayda teşviğe bağlanan yatırımlarda yaratılması öngörülen istihdam sayısı geçen yıla göre yüzde 1.5 düşüşle 98 bin 726 kişiye geriledi. Geçen yılın aynı döneminde teşvik belgesi düzenlenen yatırımlarda 100 bin 246 kişilik istihdam öngörülmüştü. Yerli firma yatırımlarında öngörülen sayı yüzde 0.3 düşüşle 90 bin 241, yabancı yatırımlarındaki sayı da yüzde 12.8 düşüşle 8 bin 485 kişi oldu.

Dokuz ayda teşvik belgesine bağlanan imalat sanayii yatırımlarında 61 bin 231, hizmetler sektörü yatırımlarında 29 bin 83, madencilik yatırımlarında 4 bin 906, enerji yatırımlarında 3 bin 506 kişilik istihdam yaratılması öngörüldü. Öngörülen sayı geçen yıla göre enerjide yüzde 83.9, madencilikte yüzde 10.7, hizmetlerde yüzde 1.1 artarken, imalat sanayiinde yatırım tutarındaki düşüşün etkisiyle yüzde 6 geriledi.

Toplam teşvikli yatırımlarda yaratılacak her bir kişilik istihdama düşen ortalama yatırım tutarı, geçen yıla göre yüzde 2.1 düşerek 436.5 bin liraya indi. Yerli firmalar için düzenlenen teşvikli yatırımlar da yüzde 9.7 düşüşle 396.2 bin lira düzeyinde oluşan ortalama istihdam yaratma maliyeti, yabancı firma yatırımlarında ise artan teknoloji yoğun niteliği dolayısıyla yüzde 69.8 artarak 865.4 bin lira oldu. Sektörler içinde ise 257,4 bin TL ile madencilik yatırımlarında en düşük düzeyde gerçekleşen bir kişilik iş yaratma maliyeti, imalat sanayiinde 333 bin, hizmetlerde de 360,8 bin lira oldu; teknoloji yoğun nitelikteki enerji yatırımlarında ise 3 milyon 123 bin lira ile yüksek düzeyde gerçekleşti. Ortalama istihdam yaratma maliyeti, imalat sanayiinde yüzde 26,7, enerjide yüzde 12,4 düşerken, hizmetlerde yüzde 43.4, madencilikte yüzde 7.9 arttı.