Türkiye'de finans sektörü genel yapısı

Prof. Dr. Suat TEKER / Okan Üniversitesi Finansal Riskleri Araştırma ve Uygulama Merkezi Yönetim Kurulu Üyesi İİBF Dekanı

Finans sektörü deyince, herkesin ilk aklına gelen finansal kuruluşlar mevduat veya diğer adıyla ticari bankalardır. Finansal kuruluşların hepsi aslında fon akışlarına bir çeşit aracılık hizmeti görmektedirler. Ekonomik birimler (Devlet, şirketler ve hanehalkı) arasındaki bu fon akışlarına aracılık eden finansal kuruluşların tamamı, finansal sistemin bütününü oluşturmaktadır.

Finans Sektörü Göstergeleri

BDDK denetim ve gözetimine tabi olan finansal kuruluş toplam sayısı; 2007 yılında 422, 2008 yılında 411 ve 2009 yılında 397'dir. 2009 yılı itibariyle faaliyette olan 49 banka, 47 finansal kiralama şirketi, 78 faktoring şirketi, 10 tüketici finansman şirketi, 6 varlık yönetim şirketi, 55 sigortacılık şirketi, 103 menkul kıymet aracı kuruluşu, 33 menkul kıymet yatırım ortaklığı, 14 gayrimenkul yatırım ortaklığı ve 2 girişim sermayesi yatırım ortaklığı vardır. Sayılan bu finansal kuruluşlar; 2007 yılında 770.8 milyar TL, 2008 yılında 935.6 milyar TL ve 2009 yılında 1047.6 milyar TL'lik bir aktif büyüklüğüne ulaşmıştır. 2009 yılı itibariyle toplam içinde aktif büyüklüğü en fazla olan finansal kuruluşlar, 834 milyar TL ile bankalardır. Sonrasında 110 milyar TL ile TCMB, 33.3 milyar TL ile sigortacılık ve 29.6 milyar TL ile yatırım fonları gelmektedir. Toplam aktif büyüklüğü içinde, sistemin %90'ını bankalar ve TCMB oluşturmaktadır. Sektörde istihdam edilen personel sayısı; 2007 yılında 193.701, 2008 yılında 208.818 ve 2009 yılında 209.473 olmuştur. 2009 yılı itibariyle sektörde en fazla istihdam sağlayanlar 184.216 ikişi ile bankalar, 15.538 kişi ile sigortacılık ve 4.697 kişi ile aracı kuruluşlardır.

Tablo 2'de görülen finansal kuruluş gruplarının yarattığı toplam karlar; 2007 yılında 16.714 milyar TL, 2008 yılında 15.549 milyar TL ve 2009 yılında 21.882 milyar TL olmuştur. Sektörün aktif toplamının yüzde 90'ının oluşturan bankalar, sektör karının yüzde 92.2'sini yaratmıştır. Aktif büyüklüğünün  yüzde 1.4'üni elinde tutan finansal kiralama şirketleri, sektör karının yüzde 2.4'ünü alırken; aktif büyüklüğünün yüzde 1'ini elinde tutan faktoring şirketleri, sektör karının yüzde 1.5'ini almıştır. Sektörün kullandığı özkaynaklara göre karlılığı incelendiğinde, sektör ortalaması olarak 2008 yılında yüzde 15.2 ve 2009 yılında yüzde 17 olduğu görülür. Sektör genelinde özkaynak karlılığını arttırabilen bankalar, varlık yönetim şirketleri, tüketici finansman şirketleri ve aracı kuruluşlar olabilmiştir. Diğer finansal kuruluşların özkaynak karlılığında ciddi düşüşler görülmektedir. Özkaynak karlılığı sigortacılıkta yüzde 15.8'den yüzde 8.4'e, finansal kiralamada yüzde 19.7'den yüzde 15.4' ve faktoringde yüzde 18.3'ten yüzde 13.2'ye düşmüştür.

Finans sektörümüz son yıllarda sürekli bir büyüme göstererek, GSYH rakamlarını aşmaya başlamıştır. Ancak yukarıda incelenen veriler, sektörümüzün yüzde 90 kadarının bankalardan oluştuğu, finansal aracılık faaliyetlerinin çoğunun bankalar tarafından yerine getirildiğini, sektördeki istihdamın yüzde 88'inin bankalar tarafından sağlandığını ve sonuçta sektör karının yüzde 92'sinin bankalar tarafından alındığını göstermektedir. Finans sektörümüzün son on yılda katlanarak büyüdüğü ortadadır. Yapılması gereken, sektörde dominant olan bankaları küçülterek payını azaltmak değil, bankalar dışında kalan diğer finansal kuruluşları payını bu kuruluşlarının faaliyetlerini arttırarak sağlamaktır. Ölçek ekonomileri kuramına bağlı olarak, bankaların verimli olarak yapması daha güç olan, faktoring, finansal kiralama ve tüketici finansmanı gibi alanlardaki finansal kuruluşların ürün ve faaliyetlerinin daha çok tanıtılarak, özellikle küçük ölçekli kurumların finansman ihtiyacını karşılaması sağlanmalıdır.