Sipariş ve ciroda canlanma başladı

Naki BAKIR

ANKARA - Krizden çıkış algısı ve oluşan güvenle birlikte iç talepte yılbaşından bu yana giderek artan canlanma, geçen yıl hızla kan kaybeden sanayiye adeta doping etkisi yaptı.

Üretim, ciro, yatırım, istihdam ve vergi gelirlerindeki seyrin temel belirleyicisi olan siparişlerin düzeyi, yılın ilk dört ayında, özellikle dayanıklı ve dayanıksız tüketim malı grupları ile 7 alt sektörde, 2008'in aynı dönemi ortalamasının üzerine çıktı. Diğer bir deyişle bu alanlarda, talep yönünden kriz aşıldı. İmalat sanayii toplamında siparişlerin düzeyi de kriz öncesine yaklaştı. İmalat sanayiinde 9 alt sektörde dört aylık ortalama ciro 2008'in üzerinde gerçekleşti. Ağaç, gıda, kağıt, elektrikli makineler ve kimya sektörleri üretim düzeyini 2008'in üzerine çıkardı.

DÜNYA'nın TÜİK verilerinden yaptığı hesaplamaya göre dayanıklı tüketim mallarında henüz krizin başlamadığı 2008'in ocak-nisan dönemi ortalamasında 122.6 olan, 2009'un ilk dört ayı ortalamasında 96'ya gerileyen "sipariş endeksi", bu yılın ilk dört ayı ortalamasında 128.5'e çıktı. Geçen yıl ilk dört ayda 2008'in aynı dönemine göre yüzde 21.7 oranında 26.7 puan düşüş gösteren dayanıklı tüketim sipariş endeksi, bu yıl ilk dört ayda geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 33.9 oranında 32.5 puan arttı. Bu yıl ocak-nisan döneminde söz konusu endeks, henüz krizin yaşanmadığı 2008'in aynı dönemindekinin yüzde 4.8 oranında 5.8 puan üzerinde oluştu. Dayanıksız tüketim malların grubunda geçen yıl ilk dört ayda yüzde 5.2 düşüşle 129.9'a inen sipariş endeksi de bu yıl ilk dört ayda yüzde 8.8 artışla 141.3'e çıktı. Bu grupta sipariş endeksi, 2008'in aynı dönemindekinin yüzde 3.1 oranında 4.3 puan üzerine çıktı. Diğer bir deyişle dayanıklı ve dayanıksız tüketim malları gruplarında, talep yönünden kriz aşıldı.

Siparişlerin düzeyi ara malları ile sermaye malları gruplarında ise henüz kriz öncesi düzeylere gelemedi. Endeks, ara mallarında bu yılın ilk dört ayı ortalamasında 2008'in yüzde 0.9, sermaye mallarında da yüzde 12.4 altında kaldı. Geçen yıl ocak-nisan dönemi ortalamasında, 2008'in aynı dönemine göre yüzde 18.9 düşüşle 128.3'e inen imalat sanayii toplam sipariş endeksi, bu yıl ilk dört ayda ise geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 20 artışla 154 oldu. Böylece toplam sipariş endeksi, 2008'in ilk dört ayı ortalamasındaki 158.2'lik düzeyine yaklaştı.

13 sektörün 7'sinde krizden eser kalmadı

TÜİK'in imalat sanayi sipariş endeksi açıkladığı 13 alt sektörden 7'sinde siparişlerin, kriz öncesi düzeyini aştığı belirlendi. Alt sektörler içinde 2008'in aynı dönemine göre siparişlerin düzeyinin yüzde 38.7 ile en yüksek tıbbi hassas optik cihazlarda olduğu belirlendi. Ancak bu sektörde siparişlerin düzeyinin, genel seyrin aksine asıl yükselişini krize rağmen 2009'da kaydettiği, 2010'da ise bir miktar düşmesine rağmen, 2008 düzeyinin oldukça üzerinde kaldığı gözlendi.

İlk dört aylık dönemler itibariyle kağıt sektöründe 2009'da yüzde 3.3 düşen siparişler, bu yıl ise yüzde 22.6 arttı ve 2008 düzeyinin yüzde 18.5 üzerinde oluştu. Elektrikli makinelerde geçen yıl ilk dört aydaki yüzde 8.8'lik düşüşe karşılık bu yıl aynı dönemde yüzde 20 artan siparişler, 2008'in eş dönemindekinin yüzde 9.4 üzerinde gerçekleşti. Bu yılın ilk dört ayı ortalamasında siparişlerin düzeyi, radyo, tv ve haberleşme cihazlarında, kriz öncesi sayılan 2008'in aynı dönemindekinin yüzde 8, tekstilde yüzde 7.7, kimyada yüzde 7.6, metal ürünlerinde yüzde 4 üzerinde gerçekleşti. Buna göre 7 sektörde siparişlerin düzeyi kriz öncesi düzeyinin üzerinde oluştu.

2008 ve 2010'un ilk dört aylarının karşılaştırmasında sipariş endeksinin giyimde yüzde 3.2, diğer ulaşım araçlarında yüzde 5.1, makine ve teçhizatta yüzde 8.9, ana metal sanayiinde yüzde 13.3 altında kaldı. Motorlu taşıtlarda geçen yıl yüzde 39 gerileyen sipariş endeksi, bu yıl yüzde 37.5'lik artışa rağmen, 2008'in yüzde 16.1 altında gerçekleşti. Büro makineleri ve bilgisayar sektöründe ise krizde yaşanan ağır tahribat, bu yıl da ayın hızla devam etti. Geçen yıl ilk dört ayda siparişleri yüzde 44.5 gerileyen sektör, bu yıl da yüzde 41.1'lik bir düşüş kaydetti. Sektörde siparişler 2008'e göre yüzde 67.3 daha düşük çıktı.

9 sektörde ciro 2008'in üzerinde

Krizden çıkışın göstergesi olan siparişlerdeki canlanma, sektörlerin satış hacmi ve cirolarını da büyüttü. İmalat sanayiinin geçen yıl ilk dört ayda yüzde 15.4 küçülen toplam cirosu, bu yıl aynı dönemde yüzde 16.6 büyüdü. Ciro, 2008 düzeyine yaklaştı. Bu yıl ciro artışında da yüzde 26.4'le başı çeken dayanıklı tüketim malları 2008'in yüzde 3.9 altında kalırken, geçen yılki yüzde 1.9'luk düşüşün ardından bu yıl yüzde 9.3 artış kaydeden dayanıksız tüketim malları ise 2008'in yüzde 7.3 üzerine çıktı. Cirolar, ara mallarında 2008'in aynı dönemindeki ile başa baş, sermaye mallarında ise bunun yüzde 13.9 altında gerçekleşti. İmalat sanayiinin 9 alt sektöründe ciro endeksi, ilk beş ayın ortalamasında 2008'in aynı dönemindekinin üzerinde oluştu. Gıda ürünleri yüzde 16.5, kağıt yüzde 16.3, ağaç sektörü yüzde 9.8'le cirosunu 2008'e göre en fazla büyüten sektörlerin başında geldi. 

Talep artışı çarkları hızlandırdı

İlk dört ayda tüketimdeki canlanma paralelinde imalat sanayii üretiminde de hızlı bir artış kaydedildi. Geçen yıl ilk dört ayda yüzde 23.7 gerileyen üretim, bu yıl aynı dönemde yüzde 19.5 arttı. Toplam üretim henüz 2008 düzeyine gelemedi. Bu yıl ilk dört aydaki üretim artışında da başı otomotiv sektörü çekti. İlk dört aylık endekslerin ortalamasına göre sektörün üretimi geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 53.6 artış gösterdi. Ancak bu artışa rağmen sektörün üretim düzeyi 2008'in aynı dönemindekinin yüzde 31 altında kaldı. 2008'in aynı dönemine göre üretimini en çok artıran ise yüzde 17.4'le ağaç sektörü oldu. Gıda, 2008'in yüzde 7.8, kağıt yüzde 3.8, elektrikli makine ve cihazlar yüzde 3.1, kimyasal maddeler de yüzde 1.3 üzerinde üretim düzeyine ulaştı. Diğer bir deyişle bu sektörler üretim düzeyi yönünden krizden çıktı.

Devletin vergi gelirini artırdı

Tüketimde yaşanan canlanma, devletin vergi gelirlerindeki artışı da hızlandırdı. Vergi istatistikleri, özellikle dayanıklı tüketim malları ve motorlu taşıtlar sektöründeki hızlı canlanmaya işaret etti. DÜNYA'nın Maliye Bakanlığı verilerinden yaptığı hesaplamaya göre, satışlardaki canlanma paralelinde ocak-mayıs döneminde özel tüketim vergisi (ÖTV) tahsilatı, dayanıklı tüketim mallarında geçen yıla ve 2008'e göre rekor artışlar kaydedildi. Dayanıklı tüketim mallarında ilk beş aylık dönemlere göre 2009'da yüzde 37.8 gerileyen ÖTV tahsilatı, bu yıl aynı dönemde yüzde 128.5'le rekor bir artış gösterdi, 2008'e göre artış yüzde 42.1 oldu. Motorlu taşıtlarda ÖTV tahsilatı da geçen yıl ilk beş ayda yüzde 32.8 gerilerken, bu yıl yüzde 59.1 arttı, 2008'in ilk beş ayındakinin yüzde 6.9 üzerinde gerçekleşti. Bu yıl ilk beş ayda 2008'in aynı dönemine göre alkollü içkilerde yüzde 43, tütün mamullerinde yüzde 41.6, akaryakıt ve gazda yüzde 25, kolalı gazozlarda yüzde 2.3 daha fazla ÖTV toplandı.

2008'in ilk beş ayında 16.1 milyar TL olan, 2009'un aynı döneminde 15.6 milyar liraya gerileyen toplam ÖTV tahsilatı  bu yıl ilk beş ayda 20.7 milyar lirayla 2008'dekinin yüzde 28.3 üzerinde gerçekleşti. Dahilde ve ithalden alınan KDV ve diğer vergilerle birlikte tüketimden alınan (dolaylı) vergilerdeki toplam tahsilat ise beş ayda 53.8 milyar lira ile 2008'in aynı dönemindekinin yüzde 21 üzerine çıktı.