Örnek projeden Bakanlığa çağrı
Doğu Anadolu'nun hayvancılık potansiyelini ayağa kaldırmak için Van'daki 30 işadamı ve iki kurumun bir araya gelerek kurduğu VOTAŞ da deprem mağduru. 500 büyükbaş hayvan karar bekliyor.
Abone olHandan Sema CEYLAN
VAN - Ticaret Borsası'nın öncülüğünde 32 ortakla kurulan Van Ticaret Borsası Organize Tarım İşletmeleri AŞ (VOTAŞ) Van'ın en büyük yatırımlarından biri. 9 bin 500 dönümlük bir araziye kurulan ve entegre bir büyükbaş hayvan üretim merkezi olan bölge için bugüne kadar 14 milyon TL harcandı. Deprem Van'ı vurduğunda 500 büyükbaş hayvanın bulunduğu yeni tesis de zarar gördü. Van Ticaret Borsası Başkanı Feridun Irak, zarar gören hayvan barınaklarının onarılması için tesisteki mevcut hayvanların, Bakanlıkça ithal edilecek hayvanların yerine alınmasını istiyor. Proje kapsamında alınan hayvanların 5 yıl boyunca satılması yasak. Bölgede VOTAŞ gibi aynı durumda 10 işletme bulunuyor. Bunlardan ikisi bakanlığa başvurmuş durumda. Doğu Anadolu Projesi (DAP) ile devlet desteğinde alınan hayvanların 5 yıl süre ile satılmaması şartının kalkması depremzede işletmeyi ferahlatacak. Deprem nedeniyle strese giren hayvanların süt veriminde de kayıp var. Ancak süt alınsa bile hayvanların sütünü satacak mandıra kalmamış. Van'daki 12 mandıranın tamamı kapalı.
Gazeteniz DÜNYA'nın dün başlayan "Depremin ardandan ekonominin hasar tespiti" yazı dizisi devam ediyor. Yaklaşık 450 bin kişinin göç ettiği ve hala depremlerle sarsılan Van'da ilk depremin üzerinden tam 41 gün geçti. Yaşama savaşı veren kent, şimdi de yaralarının sarılmasını istiyor. Van Ticaret Borsası Başkanı Feridun Irak, kentin en büyük projesi ve Türkiye için örnek hayvancılık projesi olan VOTAŞ için Tarım ve Hayvancılık Bakanı M. Mehdi Eker ve ekibinden yardım bekliyor. Sıkıntılarını DÜNYA ile paylaşan Feridun Irak, hasarlı hayvan barınaklarının altında büyük bir tehlike ile yaşama mücadelesi veren büyükbaş hayvanları ile onların bakımını üstlenen personel için DAP kapsamında ve devlet desteğinde alınan hayvanlarının 5 yıl süre ile satılması şartının geçici olarak kaldırılmasını istiyor. Irak, kentte 2 gün önce yaşanan depreminde riski arttırdığını kaydediyor. Van'a örnek bir hayvancılık tesisi kazandırdıklarını söyleyen Feridun Irak, "Zirai kredilerin bir yıl ötelenmesi çok yerinde bir karardı. Şimdi hayvancılık yatırımları da bu yardım elini bekliyor. Proje gereği ithal ettiğimiz hayvanları 5 yıl süreyle satamıyoruz. Normal şartlarda bu çok doğru bir karar. Fakat, depremle bu şartlar değişti. İlk depremle hasar gören işletmeler yaşanan diğer depremlerle birlikte girilemez durumda" şeklinde konuştu. Şartlar normale döndüğünde hayvanları yerine koyma taahhüdü veren Irak, "Hayvanlarımız telef olmasın. Biz projemizden asla vazgeçmeyeceğiz" açıklamasını yaptı.
Avusturya'dan Simental cinsi hayvanları 3 bin 350 eurodan getirdiklerini belirten Irak, " Yan 8 bin liralık hayvanlar aldık. 2 bin lirası devlet desteği. Bu satışlardan devleti kesinlikle zarar ettirmeyeceğiz" ifadelerini kullandı.
50 yıllık Güven Pastanesi kapandı
Öte yandan kentteki diğer işletmeler de bir bir kapanıyor. Van'da yaklaşık 95 eczane bulunuyor. Bunlardan 15'inin başka kentlere taşınmak için izin istediği kaydediliyor. Van'ın 50 yıllık pastanesi Güven kapatılıyor. Emlak fiyatları da dibe vurmuş durumda 300 bin liralık ev 50 bin liradan alıcı bulamıyor.
TOKİ Van'da ilk kazmayı vurdu
Van depreminin yol açtığı acil barınma sorununun çözülmesi için ihale sürecini hızlı bir şekilde tamamlayan Başbakanlık Toplu Konut İdaresi Başkanlığı (TOKİ), Van'da kalıcı afet konutlarının temelini attı. TOKİ, ihale sürecini tamamlayarak yüklenici firmalara 21 Kasım'da yer teslimini gerçekleştirdi. Yüklenici firma da Van Bostaniçi'ne yapılacak 288 afet konutu için 9 günde tüm hazırlıklarını tamamlayarak inşa sürecine girdi. Bostaniçi'nde 288 konutun yer alacağı 18 bloktan 4'ünün temel kazısı tamamlanırken, 2 blokun temel altı betonuna başlandı. Bir blokun da demirleri bağlanıyor. TOKİ bu şantiyede, 288 adet kalıcı konutun yanı sıra 32 derslikli ilköğretim okulu cami ve ticaret merkezi de inşa edecek.
TOKİ, Kevenli-Bostaniçi afet bölgesi 2. Etap projesi için de hızlı bir şekilde inşa sürecine girdi. Bu proje için de yüklenici firmaya 21 Kasım'da yer teslimi yapıldıTOKİ Erciş'e de 1.376 konut inşa edecek. TOKİ, 91 köy için de 6 bin konteyner ihalesi gerçekleştirdi. Bu konteynerlerden yüzde 40'ının afetzedelere teslimi tamamlandı.
Eğitimin ne zaman başlayacağı bugün belli olacak
Milli Eğitim Bakanı Ömer Dinçer, Van merkez ve Erciş haricinde Van'da eğitimin 5 Aralık tarihinde başlayacağını açıkladı. Dinçer Van merkez ve Erciş ile ilgili kesin kararı ise bugün vereceklerini dile getirdi.
Göç etmeyenler işlerine sarıldı
30 bin liraya otele tespit yaptırdık
Özel bir şirkete 30 bin TL vererek tespit yaptırdıklarını ve sağlam raporu aldıklarını anlatan Büyük Urartu Oteli ortaklarından Murat Türkoğlu, "Edremit’te Elitte Şahmaran ve 5 yıldızlı Rescate açık. Tamara kapalı" diye konuştu. 1985’den beri hizmet verdiklerini, 2005’ten sonra canlanan turizmle birlikte işlerinin arttığını anlatan Türkoğlu, "Bu yıl yüzde 90 doluluk vardı, derken deprem oldu. Şimdi zorunluluk gereği açığız. Doluluk yüzde 35’lerde. Fiyatları düşük tutuyoruz. Çünkü az harcırah alan memurlar kalıyor" dedi.
Büyük bir zincir hastane tamamen kentten çekildi
Özel İstanbul Hastanesi sahiplerinden Ömer Çiçeksay ise depremden sonra kentte hastanesini ilk hizmete sokabilen özel hastane olduklarını belirtti. 2010 yılında yaklaşık 25 milyon liralık bir yatırımla hizmete girdiklerini anlatan Çiçeksay, kentteki diğer iki özel hastanenin de hizmete girmek üzere olduğunu ancak büyük bir hastane zincirinin hasar nedeniyle tamamen kentten gittiğini söyledi. Çiçeksay, 90 doktorla hizmet verdiklerini anlattı.
İhraç ürünü ürettiğimiz için problem yok
Van Organize Sanayi Bölgesi (OSB) Genel Müdürü Hadi Mirahmetoğlu, bölgedeki tesislerin depremden büyük bir hasar görmediğini dile getirerek, "İlk depremden sonra çimento ve yem siloları yıkılmıştı. Bölgede yazın 1200 kişi kışın ise yaklaşık 700 kişi çalışıyor. Ailelerimizi başka şehirlere yolladık. İş yerlerimizde kalıyoruz. 66 faal tesis var burada. TEDAŞ da biz de elektrik okuması yapmadığımız için henüz üretim düşüşünü bilemiyoruz" dedi. Mirahmetoğlu, genişleme alanlarına depremden önce 150 başvuru olduğunu da kaydetti.
Bankalar gezici şubelerle hizmette
Kentte banka işlemleri gezici şubeler ile sürüyor. Hemen hemen her bankanın kentte içinde ATM’i de olan gezici şubeleri bulunuyor. Van, depremden önce bankaların 4’üncü şubelerini açtığı bir kent iken şimdi göç etmeyen vatandaşlar, buradan işlemlerini yürütüyorlar. Bankalar ile birlikte GSM firmaları da kente özel ilgi göstermiş durumda. Kentin pek çok yerinde GSM operatörlerinin mobil baz istasyonlarını görmek mümkün.
Afgan ve İranlı mülteciler diğer kentlere yollanıyor
BM’in Türkiye’de mülteciler için 30 uydu kenti bulunuyor. Van’da Afgan ve İranlı mülteciler için uydu kent var. Mülteciler kentte iş bulup çalışabiliyorlar. Ancak kent dışına giriş çıkışları izne tabi. İlk depremden önce kentte 2 bin 200 mülteci vardı. İlk depremin ardından BM buradaki ofisini bir hafta tatil etti. Kentteki insanlar BM’in yeterince depremzede mültecilerle ilgilenmediğini öne sürüyor. Sadece yol parası verilen depremzede mülteciler, Bayburt, Eskişehir gibi kentlere yollanıyorlar. Şu anda kentte 55 mülteci aileden daha az mülteci kaldığı düşünülüyor.
Van’da "özel bir proje"hızlı karar gerektiriyor
Analiz
Rüştü Bozkurt
Ülkemizde tarım ve hayvancılığın sorunlarına "doğru proje üretme odağından" baktığımızı daha önce sizlerle pek çok kez paylaştık. Doğru proje üretmenin kaynak kullanma verimliliği bizim asıl ilgi alanımızı oluşturuyor.
Van’da çok ortaklı VOTAŞ Projesi’ni de bu açıdan değerlendiriyoruz. Projenin özelliklerini daha önce de okuyucu ile paylaşmıştık, bir kez daha anımsamakta yarar var:
-Van ve yöresi iklim özellikleri bakımından büyük ve küçükbaş hayvan üretimi için çok uygun özelliklere sahip.
-Proje, geleneksel algılara, bilinen ezberlere dayalı değil. Yaklaşık 9 milyon metre karelik arazi satın alınmış. Ortasından sulama kanalı geçen arazide kaba yem üretimini güven altına almak mümkün.
-Hayvan barınakları modern tekniklere uygun biçimde planlanmış.
-Uygun ırk seçimi konusunda, kamu otoritelerinin iznine göre davranılmış.
-Deneyimi olan girişimci ve teknik insanlar istihdam edilmiş.
-Geleceğe yönelik insan kaynağı için arazi içinde veteriner teknisyeni yetiştiren okul kurulmuş.
-Üretilen süt ve eti işleyen entegrasyon projenin başlangıcında öngörülmüş.
Tarım Bakanlığı ilgili
Teknik altyapılar tamamlanıp, işletmenin içine hayat katan semental ırkı hayvanlar kamu otoriteleri tarafından hedef verildiği için gereken ithalat yapılmış. Bugün, işletme içinde 315 adet sağmal, gerisi genç hayvan olmak üzere 500 hayvan var.
Tarım, Hayvancılık ve Gıda Bakanlığı yörede kırsal kesim kadar örgütlü işletmelerle de ilgilenmiş. Bakanlığın üst düzey görevlileri olan Ali Akdeniz, Nihat Pakdil ve Mehmet Özmen VOTAŞ tesislerini gezmiş. Uzman oldukları için bizden çok daha fazla ayrıntı bilgilerinin olması doğal. Barınaklarda hazır yapı elemanlarında kaymaları, olası bir depremde yaratacakları tehlikeyi yerinde incelemiş oldukları için ciddi sorumlulukların bilincinde olduklarından de en küçük bir kuşkumuz olamaz.
Biz de bütün barınakları dolaştık, gerçekten yeni bir depremde tehlikeli olabilecek koşulları gözlerimizle gördük.
-VOTAŞ Projesini yönetenlerin bir önerisi var. Bize de makul gelen öneriyi özetle paylaşalım:
"Beklenmedik deprem hazır yapı elemanlarında kaymalara neden oldu. Olası yeni bir deprem ciddi bir yıkıma, hayvanlar kadar, barınaklarda sürekli çalışmakta olan insan kayıplarına neden olabilir. Bizim bu hayvanları taşıyacak başka yerimiz yok. Bakanlık, kırsal kesimde telef olan hayvanları karşılıyor. Bizim hayvanlarımız, kendilerinin tavsiyesine uygun bir ırktan oluşuyor. Bu hayvanlarımızı satın alarak dağıtmalı, bize de barınakları ivedilikle onararak, işletmeyi yeniden ayağa kaldırma imkanı vermeli.Ayrıca üretilen sütün satılmasında da sorunlar olduğu söyleniyor."
Handan Ceylan’ın hazırladığı haber içeriğinde, bu önerinin hayata taşınması durumunda fayda/maliyetle ilgili veriler ve gerekçeler de aktarılıyor. Bakanlık ilgileri olayın bildiklerine göre, bazı sorunları netleştirmek gerekiyor.
Hızla karar verilmeli
Tarım, Hayvancılık ve Gıda Bakanlığı yetkilileri, olası büyük bir kaybı önlemek için hızlı karar vermeli. Önenin ülke gerçeği, kamu kaynakları bağlamında israfı konusunda sağlıklı gerekçeleri varsa, onu ortaya koyarak, bizim gibi dışarıdan gözlemcilerin yanlış genelleme yapmaları önlenmeli. Haklı ve sağlıklı gerekçeleri yoksa, hemen karar vererek, "…geliyorum!" diye bağıran bir felaketin önlemleri alınmalı.
Hayvan alımı Van’dan yapılırsa…
İbrahim EKİNCİ
VATSO Başkanı Nadiroğlu’nun "Van nasıl kurtulur" sorusuna bir yanıtı var. Nadiroğlu’nun yanı sıra Yönetim Kurulu Üyesi Hacı Tugay’ın, Van Ticaret Borsası Başkanı Feridun Irak’ın ilaveleri var. Bunların bir kısmını dün okudunuz. Burada iki ‘olabilir’ işe dikkat çekmek istiyorum. VATSO Başkanı Nadiroğlu ile görüşmeye gelen Vanlı marketlerin basit bir istekleri vardı: "Valilik, kamu kurumları gıda vs. alımlarını bizden yapsın, dükkânlarımızı boşaltmamız lazım! Böylece hem destek olmuş olurlar hem de boşaltmış oluruz!.."
Herhalde çok mantıklı bir öneri!.. İlgililere duyurulur.
Başka ama aslında benzer bir konu… Vanlı afetzedeye, eğer hayvanları telef olmuşsa, yerine hayvan verilecek. Peki ama nerden gelecek bu hayvanlar? Hiç olmazsa bir kısmını Van’dan temin etme imkanı var mı? Evet var! Hem de aynen perakendeciler gibi hem besiciyi sıkıntıdan kurtarmak hem de hasarlı ahırların güçlendirilmesi için buna ihtiyaç var. Çok örnek ve önemli bir girişim olan Votaş’ta 500 civarında hayvan bulunuyor. Ama ahırlar, binalar hasarlı… Bu hasarları gidermek ve güçlendirmek için hayvanların boşaltılması gerekiyor. Fakat aktaracak ve süt sağımına imkan verecek büyüklük ve nitelikte yapı yok. Girişimin başındaki Feridun Irak, tesisi gösteriyor. Koca koca beton bloklar yerlerinden oynamış, binanın sistemi bozulmuş. Hızla elden geçirilmesi gerekiyor çünkü içinde hayvan var. Irak, "Birkaç ay kazanmamız lazım. Hayvanları bizden alın, biz birkaç ay sonra yerine yenilerini koyalım diyoruz. Bakanlığa da ilettik, bekliyoruz" diyor. İlgililerin dikkatine bunu da sunmuş olalım.
Birkaç ay sonra hacizler gelebilir
VATSO Başkanı Nadiroğlu’yla görüşmemizde gündeme geliyor. Banka borcu olanların ödemelerinde aksama, haciz gibi olaylar acaba var mı? Nadiroğlu, "Şu anda yok ama eli kulağındadır" diyor. Vakıfbank yetkililerinin kendilerini ziyaret ettiğini, destek olmaya çalıştıklarını anlatıyor ve "İcralar iki üç ay sonra gündeme gelebilir. Çok kimse kredi borçlarını ödeyemiyor" diyor.
Büyük Urartu Otel’in sahibi Murat Türkoğlu da aynı konuya dikkat çekiyor: "Batanlar, iflas edenler çok farkında değil. Vergiler birkaç ay ertelendi, bankalar kredi kartı ödemelerini üç ay erteledi. Bunların hepsi ocak ayı gibi önümüze gelecek!"
Evet, şu anda henüz haciz yok, takip yok belki ama eğer kredi destekleri yetişmezse yaygın bir sıkıntının yaklaşmakta olduğuna dikkat çekiliyor.
Esnaf direniyor
Vanlı esnaf direniyor. Birçok esnaftan aynı sözü duyduk:
-"Van’ı biz de terk edersek olmaz… Kazanmasak da dükkanı açacağım. Bence bu da benim sorumluluğum…"
-"Pastanemde aylık cirom eskinin bir gününe ulaşmıyor ama açık tutuyorum, moral lazım."
-"İyi zamanlarda kazandık, zor zamanda milleti gözlüksüz mü bırakalım?"
-"Direnmemiz lazım. İşler düşük ama kapıları açmak, lambaları yakmak lazım."
Ve bir manzara. Yurt Haberleri Şefimiz Handan Ceylan fotoğraflarını çekti pankartın. Toptancılar çarşısının duvarına asılı: "Van’ı seviyoruz, Van’ı terk etmiyoruz!"