Kooperatifler Kanunu'nda neler değişti?

Soner ALTAŞ / Sanayi Bakanlığı Müfettişi

Kooperatifler Kanunu'nun bazı maddelerinde değişiklik yapılmasına dair 5983 sayılı Kanun, 13 Haziran 2010 tarihli Resmi Gazete'de yayımlandı. Söz konusu değişikliklerin temel amacı, yapı kooperatiflerine ve bunların üst kuruluşlarına ilişkin görevlerin, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'ndan alınarak Bayındırlık ve iskan Bakanlığı'na devredilmesi idi. Ancak, komisyon çalışmaları esnasında, Kooperatifler Kanunu'nun birkaç maddesinde daha değişiklik yapılması uygun görüldü ve Kanun bu değişiklikleri de kapsar şekilde yasalaştı. Peki, sözkonusu Yasa ile Kooperatifler Kanunu'nda ne gibi değişiklikler yapıldı?

Az önce de belirttiğimiz üzere, yapı kooperatiflerinin denetimi, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'ndan alınarak Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'na devredildi. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın yapılaşma ve şehircilik ile ilgili konularda görevli olması ve konut uygulamalarındaki uzmanlığı; buna karşılık birçok yapı kooperatifinde imar mevzuatına aykırı uygulamaların ortakların mağduriyetine, şehircilik ilke ve esasları bakımından birtakım problemlere sebep olması bu değişikliğin altında yatan en önemli neden.

Bilindiği üzere, yapı kooperatifleri; konut yapı kooperatifi, küçük sanayi sitesi yapı kooperatifi ve toplu işyeri yapı kooperatifi olmak üzere üç çeşittir. Dolayısıyla, bundan böyle, bu üç kooperatif türü ile ilgili denetim görevi Bayındırlık ve İskan Bakanlığı tarafından yerine getirilecek. Ancak, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın personel ve teşkilat yapısı, yapı kooperatifleri ile ilgili olarak kendisine verilen görevleri yürütmeye hazır hâle getirilinceye kadar, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın konunun uzmanı olan personelinden hizmetine ihtiyaç duyulanlar, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı emrinde bir yıl süre ile geçici olarak görevlendirilebilecek.

Diğer yandan, yapılan bu değişiklik uyarınca, Sanayi ve Ticaret Bakanlığınca yapı kooperatifleri ve üst kuruluşları ile ilgili başlatılmış veya planlanmış iş ve işlemler ile bunlara dair her türlü hak, yetki ve görevler, altı ay sonra Bayındırlık ve İskan Bakanlığına devredilecektir. Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, bu iş ve işlemlere kaldığı yerden devam edebileceği gibi, bunlar hakkında yeni iş ve işlemler yapabilecek ya da gerekli gördüklerini tasfiye edebilecektir. Yine, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı; bu iş ve işlemlerden dolayı Sanayi ve Ticaret Bakanlığının taraf olduğu işlemlerde ve sözleşmelerde taraf olacak ve adı geçen Bakanlık leh ve aleyhine açılmış olan davalarda kendiliğinden taraf sıfatını kazanacaktır.

5983 sayılı Yasa ile kooperatifler Kanunu'nda yapılan bir diğer değişiklik ise, kooperatiflerin yönetim ve denetim kurulu üyelerinin seçilmesine ilişkindir. Bundan böyle, ortak sayısı 500'den fazla olan kooperatiflerin ve üst kuruluşlarının genel kurul toplantılarındaki yönetim ve denetim kurulu belirleme seçimleri, gizli oy açık tasnif esasına göre yapılacaktır. Ancak, esnaf ve sanatkârlar kredi ve kefalet kooperatifleri bu yükümlülükten muaftır. Bu düzenleme ile, her bir ortağın özgür iradesi ile hiçbir etki altında kalmadan oy kullanabilmesi, böylece genel kurul iradesinin daha katılımcı ve demokratik bir şekilde gerçekleşmesi amaçlanmıştır. Diğer yandan, kooperatiflerin yönetim ve denetim kurulu seçimlerinde her ortak, en fazla bir ortağı temsilen oy kullanabilecektir.

Kooperatifler Kanunu'nda yapılan bir diğer önemli değişiklik de, amacına ulaşılarak dağılma sürecine girmiş olan kooperatiflerden çıkan veya çıkarılan ortağın konutunun veya işyerinin çıkma veya çıkarılma sebebiyle geri alınmasının yasaklanmasıdır. Anılan değişiklik, amacına ulaşarak dağılma sürecine girmiş kooperatiflerde çıkan veya çıkarılan ortağın konutunun kooperatiflerce geri alınmasını ve mağduriyeti önlemek ve Anayasa'da yeri bulunan mülkiyet hakkına uymak amacıyla verilen önergenin kabulü üzerine 5983 sayılı Kanuna dahil olmuştur. 

Gelinen noktada, yapılan değişiklikler ile birlikte, kooperatiflerin denetimi üç Bakanlık arasında paylaştırılmıştır. Buna göre; tarımsal amaçlı kooperatifler ve üst kuruluşlarının denetimi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı, yapı kooperatifleri ve üst kuruluşlarının denetimi Bayındırlık ve İskan Bakanlığı, bunların dışında kalan kooperatifler ile üst kuruluşların denetimi ise Sanayi ve Ticaret Bakanlığı tarafından ifa edilecektir. Yapılan denetimler sonucunda, kooperatiflerin, kooperatif birliklerinin, kooperatif merkez birliklerinin, Türkiye Milli Kooperatifler Birliğinin ve bunların iştiraklerinin yönetim kurulu üyeleri ile üst düzey yöneticilerinin, hukuka açıkça aykırı eylem ve işlemlerinin tespit edilmesi durumunda, ilgili Bakanlık, kamu yararı ve hizmet gerekleri dikkate alınarak gecikmesinde sakınca görülen hallerde ileride telafisi güç veya imkansız zararlara yol açılmasının engellenmesi amacıyla bu kişilerin görevlerine tedbiren son verebilecektir.

Yazımızı, kooperatiflere ilişkin istatistiki bilgiler ile bitirelim. Ülkemizde 26 ayrı türde, 85.554 kooperatif faaliyet göstermekte olup bu kooperatiflerin yaklaşık 8.500.000 ortağı bulunmaktadır. Değişiklikten önce, bu kooperatiflerden 12.474 adedi Tarım ve Köyişleri Bakanlığı'nın, 73.080 adedi Sanayi ve Ticaret Bakanlığı'nın görev alanında yer almakta idi. Yapılan değişiklik ile birlikte, bu kooperatiflerden yaklaşık 60 bin adedi, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı'nın görev alanına dahil edilmiş oldu.