İşte elektriğin patronları

İbrahim EKİNCİ

İSTANBUL - Geçen ay yapılan son 3 bölgenin dağıtım ihalesiyle birlikte, Türkiye'de elektrik dağıtımında 21 bölgenin tamamında patronluk özel sektöre geçmiş oldu.

Özel sektör santral yatırımlarıyla elektrik üretiminde de ağırlığını artırıyor. 15 yıl önce Türkiye'de elektrik üretiminin yüzde 90'ı kamu şirketleri tarafından, yüzde 9.3'ü özel şirketler tarafından yapılıyordu.

2002 yılında üretimin özel sektöre açılmasıyla birlikte piyasanın liberalleşmesini öngören düzenlemeler yürürlüğe girdi.

Özel sektör payı tırmanmaya, kamunun payı hızla azalmaya başladı. Özel sektör üretimde kamuyu geçti. Kamu yeni yatırım ve kapasite artırımlarıyla 2003-2008 döneminde payını birkaç puan artırsa da özel sektörü geçemedi.

Geçen yıl, özel sektör krize rağmen yaklaşık 3 bin megavata yakın ilave elektrik üretim kapasitesini devreye aldı. 2009 sonu itibariyle Türkiye'de elektrik üretiminin yüzde 45.9'unu kamu, yüzde 54.1'ini özel sektör şirketleri yapıyor. ENKA, üç santralde 4 bin MW, Aksa, bin 500 MW üretim yapıyor. Sabancı (Enerjisa) geçtiğimiz günlerde Bandırma santralini devreye aldı, onun da üretimi bin 500 MW'a gidiyor.

Önümüzdeki günlerde açılması söz konusu olan yeni santrallerle birlikte Enerjisa, elektrik üretimindeki en büyük üreticiler listesinde daha da yukarılara çıkacak. Zorlu grubu, sektöre 2 milyar dolar yatırım yaptı. Zorlu ve GAMA'nın yurtdışında da yatırımları var.

Beş yıl içinde % 60'ı geçecek

Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu, 2010'da özel sektör tarafından toplam 3 bin 490 MW kurulu gücünde yaklaşık 100 yeni santral ve ünite ilavesine izin verdi.

Bunların 2 bin 284 MW'ı termik (linyit, doğalgaz, ithal kömür, nafta ve sıvı doğal gaz yakıtlı santraller), 736 MW'ı hidrolik, 436 MW'ı rüzgar, 17 MW'ı jeotermal, 17 MW'ı çöp gazı ve biyogaz. Önümüzdeki beş yıl için EÜAŞ projeksiyonlarına göre özel sektörün payı yüzde 60'ı bulurken, kamunun payı yüzde 40 düzeyine gerileyecek. Özel sektörün üretim payının ağırlığını, gündeme alınan santral özelleştirmeleri daha da artıracak. Türkiye İstatistik Kurumu, Enerji Bakanlığı ve Dünya Enerji Konseyi verilerinden yapılan hesaplamalara göre, 1995 yılında yüzde 10 olan özel sektörün elektrik kurulu gücündeki payı, 2000'de yüzde 22'ye, 2002'de yüzde 34'e, 2004'te yüzde 41'e, 2005'te yüzde 42'ye çıktı. Buna karşılık kamu santrallerinin elektrik kurulu gücündeki payı da 1995'te yüzde 90'dan 2005 yılında yüzde 58'e kadar geriledi.

Yine, elektrik üretiminin 1995 yılında yalnızca yüzde 9'unu sağlayan özel sektör, 2000 yılında yüzde 25'ini, 2002 yılında yüzde 40'ını, 2004 ve 2005 yıllarında yüzde 55'ini gerçekleştirdi. Kamunun elektrik üretimindeki payı ise yüzde 91'den yüzde 45'e geriledi.

52 HES devredilecek

Özel sektörün elektrik enerjisi üretimindeki ağırlığı, sadece kamu santrallerinde işletme hakkı devirleriyle (İHD) değil, özellikle yap-işlet, yap-işlet-devret projeleriyle, son dönemde ise özel yatırımlarla sıçradı. En son Sabancı Bandırma Santrali'ni açtı. Özel sektörde 651 santral yatırım devam ediyor. Bunların gücü 31 bin MW'a ulaşıyor. İşletme hakkı devirleri açısından da önemli bir gelişme gündemde.

EÜAŞ‘ın elinde toplam 11.451,9 MW kurulu gücünde 104 hidroelektrik santralı var. Bunlardan 43'ü baraj tipi, 61'i de göl veya kanal tipi. Kurum toplam 142 MW gücünde 52 HES'i özel sektöre devredecek. Devri söz konusu olan santraller çok büyük olmamakla birlikte yine de özel sektörün payını artıracak.

Enerjinin yeni devleri

ENKA, 4 BİN MW ÜRETİYOR

Ekim 1997'de, InterGen USA ile ortaklık kurdu. Gebze, Adapazarı ve İzmir'de üç doğalgaz ateşlemeli kombine çevrim güç santrali geliştirme, yapma, edinme ve işletme (yap-işlet) hakkını kazandı. Aralık 2005'te Intergen'in hisselerini alan ENKA, Gebze, Adapazarı ve İzmir Doğalgaz Santrallerinin tek sahibi oldu. Yıllık yaklaşık 30 milyar kws üretimiyle özel sektörün en büyük güç üreticisi haline geldi.

AKSA'NIN ÜRETİMİ 1.500 MW

Aksa'nın 13 santral yatırımı var. Bunların en büyüğü 850 MW gücündeki Antalya Santrali. Samsun, Van ve Manisa satralleri de önemli büyüklükte. Grubun toplam üretimi bin 500 MW'ı buluyor. Şirketin yeni yatırımları da var.

ENERJİSA, BANDIRMA'YI AÇTI

920 MW kurulu gücündeki Bandırma Doğal Gaz Kombine Çevrim Santrali'ni faaliyete geçirdi. Kocaeli, Adana, Çanakkale ve Mersin'de faaliyet gösteren toplam 370 MW kapasiteli dört doğal gaz kombine çevrim santrali var. 2007 yılında gerçekleştirilen satın almalar sonrasında Antalya, Mersin ve Kahramanmaraş‘ta işletmede olan 85 MW kurulu gücünde hidroelektrik üretim kapasitesini bünyesine kattı. 2009 yılsonu itibariyle işletmede olan, inşa halinde ve mühendislik çalışmaları süren lisanslı projeler olarak 3.200 MW'a ulaştı. 1.305 MW kurulu gücünde 12 hidroelektrik santralinin, 450 MW kurulu gücündeki Tufanbeyli Termik Santrali'nin ve toplam 69 MW kurulu gücündeki iki rüzgâr santralinin proje ve yapım çalışmaları devam ediyor.

GAMA, BİRECİK'İN ORTAĞI

672 MW gücündeki Birecik barajı ve hidroelektrik projesinde yüzde 20 hissesinin, 478 MW gücündeki Trakya CCGT enerji santralinde yüzde 8'inin, 37 MW gücündeki Lamas III-IV hidro elektrik santralinde yüzde 100 hissesinin, ayrıca 17 MW gücündeki Çakırlar hidroelektrik santralinde yüzde 80 hissesinin sahibi. Birecik Barajı ve HES bünyesinde 2 Fransız, 2 Belçikalı, 2 Avusturyalı, 2 Alman ve 3 Türk yatırımcı firma bulunuyor. Yüzde 50 hissesi 3 Türk firmasına ait. Gama'nın yurtdışında da önemli enerji yatırımları var.

AKENERJİ'NİN ÜRETİMİ 723 MW

Yalova I, Yalova II, Çerkezköy, Bozüyük, Gürsu, Uşak, Denizli, Çorlu, İzmir Kemalpaşa santrallerinin sahibi. Ayyıldız Rüzgâr Santrali'ni Eylül 2009'da üretime geçirdi. 150 milyon dolarlık yatırımla hayata geçirdiği Uluabat Tüneli ve Hidroelektrik Santrali'nin ilk ünitesi ticari üretime başladı. Şirketin toplam üretimi 723 MW.

PARK'IN YATIRIMLARI DEVAM EDİYOR

Park Holding, 620 MW gücündeki Çayırhan'ı işletiyor. Silopi elektrikte 405 MW'lık Termik Santral kurulacak. santral 135 MW gücünde 3 ünite olarak planlandı. Birinci ünite 2009 Mayıs ayında üretime başladı. Park Teknik'e ait Ankara Esenboğa'da kurulu 46 MW lisanslı termik santral 2009 yılı Ocak ayında elektrik üretimine başladı.

EREN, 1.360 MW GÜÇTE SANTRAL YAPIYOR

Eren Enerji, de 760 MW üretim yapıyor. Zonguldak'ın Çatalağzı beldesinde 1360 MW kapasiteli kömüre dayalı termik santral yatırımı yapıyor. 1.5 milyar dolarlık yatırım değerine sahip üç aşamadan oluşan projenin ilk aşaması 160 MW'lık kısmı 2009'da çalışmaya başladı. İkinci ve üçüncü etap yatırımları tamamlanmak üzere.

ZORLU'NUN 15 SANTRALİ VAR

Zorlu Enerji yaklaşık 2 milyar dolar değerinde enerji yatırımı gerçekleştirdi. Halen 5 doğalgaz, 7 hidroelektrik, bir jeotermal, bir rüzgar ve bir motorin santrali olmak üzere 15 santralde toplam 738 Megavatlık (MW) elektrik üretim kapasitesine sahip. Türkiye'de faaliyette olan en büyük jeotermal santralinin sahibi olan Zorlu, bu alanda Denizli-Kızıldere, Kütahya-Simav ve Manisa-Alaşehir'de çalışmalar yapıyor.

CENGİZ, 2.500 MW'A ÇIKACAK

Önemli yatırımcılarından Cengiz Enerji, grubun Eti Alüminyum'u almasıyla birlikte, 540 MW gücündeki Oyma Pınar barajını da aldı. Biri mobil iki santralde de 330 MW olmak üzere toplam 873 MW üretimi var. İki tane 600 MW gücünde termik, 300 ve 320 MW'lık iki hidro projesi yürüyor. 2011 sonu itibariyle toplam 2509 MW'a ulaşmayı hedefliyor.