İlk F-35'ler için tören yapıldı

Hakan GÜLDAĞ

TEKSAS - Türkiye’nin, program ortağı olduğu F-35 projesi kapsamındaki ilk uçak, Teksas’daki Lockheed Martin tesislerinde düzenlenen törenle Türkiye’ye teslim edildi. Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, F-35’lerin 2020 yılında Türkiye’ye geleceğini bildirdi.

ABD Kongresi’nin ambargo kararına rağmen, Türkiye’nin, program ortağı olduğu F-35 projesi kapsamındaki ilk uçağın teslimatı dün Teksas Eyaleti’ndeki Fort Worth kentinde yer alan Lockheed Martin tesislerinde düzenlenen törenle gerçekleştirildi. Törene, Savunma Sanayi Müsteşarlığı ile büyükelçilik yetkilileri ile bir grup gazeteci katıldı. Türk Hava Kuvvetleri Komutanlığı envanterine giren ilk 5. Nesil Savaş uçağı olma özelliğini de taşıyan F-35 uçakları, düşük görünürlük, sensör teknolojileri ve radar sistemi gibi üstün yetenekleriyle Hava Kuvvetleri Komutanlığı’nın operasyonel etkinliğini artıracak.

Törende bir konuşma yapan Savunma Sanayii Müsteşar Yardımcısı Serdar Demirel, “Türkiye bu programa başlangıcından bu yana en güçlü katkıyı sağlamış ve bu ortaklığa önemli miktarda kaynak tahsis etmiştir. Ayrıca, Türk sanayisinin katılımı programın maliyet etkinliğine de önemli katkılar sağlamaktadır. Türkiye, NATO'nun güvenilir ve kararlı bir müttefiki olarak küresel barış ve güvenliğe hizmet etmeye devam ederken, F-35 ülkemizin toprak bütünlüğünün ve gelecek nesiller için ulusumuzun güvenliğinin korunmasına da yardımcı olacaktır” dedi.

30 uçak sipariş edildi, hedef 100 adet F-35

Türkiye Cumhuriyeti'ne ilk F-35A uçağını teslim etmekten onur duyduklarını belirten Lockheed Martin Başkanı ve CEO'su Marillyn Hewson da, konuşmasında, “Programa ortak ülkeler için, bu uçağın gelişmiş yetenekleri ve teknolojileri ile gerçekten dönüştürücü olduğunu ve onlarca yıl boyunca F-35'in dünya çapında küresel güvenliği artırmada belirleyici bir rol oynayacağından emin olduğunu” belirtti.

F-35 uçaklarından Türkiye, yıllara yayılarak 100 adet tedarik etmeyi planlıyor. Bu kapsamda hali hazırda 30 adet uçağın siparişi verilmiş durumda.

18-0001 kuyruk numarası ile teslim alınan ilk F-35 uçağı pilot eğitimlerinde kullanılmak üzere Arizona’da yer alan Luke Hava Üssü’nde görevlendirilecek. Türkiye’de F-35 uçaklarının konuşlandırılacağı, pilot ve bakımcı eğitimlerinin gerçekleştirileceği Entegre Eğitim Merkezi’ne de ev sahipliği yapacak ilk üs olan Malatya 7. Ana Jet Üs Komutanlığı’nın aktivasyon çalışmalarına hali hazırda devam edildiği bildirildi. İlk uçakların Kasım 2019’da Türkiye’ye gelişini takiben 2020 yılında burada eğitim faaliyetlerine başlanacak.

Türk firmalarına iş fırsatı yaratacak

F-35 projesinin Türk Savunma Sanayii firmalarına yeni iş fırsatları yaratacağı ifade ediliyor. Aralarında Alp Havacılık, Ayesaş, Kale Havacılık, Kale Pratt&Whitney ve TUSAŞ’ın yer aldığı Türk sanayi firmaları tarafından üretilen parçalar ilk F-35 uçağından bu yana tüm uçaklarda yer aldığı gibi dün teslim edilen uçakta da bulunuyor.

2020'de ayda 15-17 adet üretilecek

Beşinci nesil F-35 savaş uçaklarının üretildiği Fort Worth Teksas’taki Lockheed Martin tesislerindeyiz... F-35 İş Geliştirme Temsilcisi Kevin McCormik rehberliğinde elektrikli araçlara bindik tesisi geziyoruz. İşte yaklaşık bir saat süren o geziden notlar:

- Lockheed Martin’in Foth Worth tesislerinde ayda 7-8 adet F-35 üretiliyor. 2020’de maksimum kapasiteye ulaşmayı hedefl iyorlar. 2020’de ayda 15-17 adet üretilecek. XABD dışında iki ülkede daha montaj yapılıyor: Japonya ve İtalya.

- Neredeyse hiç gürültü olmayan üretim tesisi birbirine entegre devasa alanlardan oluşuyor. Sağlı sollu geçtiğimiz hatlarda boş yok. Her bir bölümün önündeki ekranlardan hangi ülke için üretildiğini görebiliyorsunuz.

- Türkiye’nin de sipariş verdiği A modeli F-35’lerden birine silah takımları yerleştiriliyordu. McCormik bu modelin iniş takımlarının Türkiye’de yapıldığı bilgisini paylaştı.

- İniş takımları dışında yaklaşık 400 parçadan oluşan uçağın orta gövdesi de Türkiye’de monte edilip Fort Worth’a gönderiliyor. Burada uçağın diğer bölümleriyle birleştiriliyor. McCormik son derece sofi stike bir üretim olmasına rağmen şu ana kadar Türkiye’den yapılan sözleşme çerçevesinde sağlanan parça ve gövde tedariğinde herhangi bir aksilik yaşanmadığını, teslimatların zamanında ve eksiksiz yapıldığını söyledi.

- F-35’lerin 3 ayrı modeli var. Türkiye’nin de alacağı A modeli aralarındaki en ucuz olanı. Şu sırada fiyatı yaklaşık 95 milyon dolar. Kanat genişliği daha uzun olan B modeli 110 milyon dolar civarında. Şimdilik sadece ABD Donanması için yapılan ve uçak gemilerinde dikey iniş-kalkış yapabilen C modeli ise biraz daha pahalı.

- Lockheed Martin Aeronautics Başkan Yardımcısı Jack Crisler düzenli olarak maliyetleri aşağıya çekmek için çalıştıklarını, buna göre 2020’de A modeli bir F-35’in fiyatının 80 milyon dolara ineceğini kaydetti. Verdiği bilgiye göre, böylece F-35’lerin ilk üretiminden bu yana maliyetler yüzde 60 azaltılmış olacak.

- Bir F-35’te 35 binden fazla parça var. Bunların önemli bir kısmı projenin ortağı olan içlerinde Türkiye’nin de bulunduğu 8 ülkeden temin ediliyor. Hangi projede hangi ülkelerden gelen parçaların kullanılacağı ise uçağın alıcısı ülke ile koordineli bir şekilde belirleniyor.

- Türkiye’ye verilmesi karara bağlanmış 30 F-35 var. Türkiye 2002’de F-35 projesine dahil olmak üzere adım attı. 2007’de yaklaşık 100 F-35 siparişi taahhütünde bulunarak üretim sözleşmesine girdi. Bu sayının 132’ye kadar çıkabileceği belirtiliyor.

- TAİ, Kale gibi Türk şirketlerinin ürettiği parça ve gövdeler ağırlıkları proje sahibi ülkelerin tercihlerine göre kısmen değişmekle birlikte birçok projede kullanılıyor. Şu anda tamamı kesinleşmese de 3 binden fazla F-35 siparişi var. Türkiye’nin sözleşme çerçevesinde F-35 programından elde edeceği gelir 12 milyar dolar olarak tahmin ediliyor.

- Son montajın yapıldığı bina 1.6 km uzunluğunda. Uzun süre, dünyada klimalandırılmış en büyük alan rekorunu elinde tutmuş. 1941 yılında inşa edilen bu bina, şimdi F-35’lerin 360 derece dönebilen ve 10 metre yüksekliğindeki üretim destek birimlerini ve vinçleri taşıyabilmesi için bir yandan da güçlendiriliyor.

- McCormik bizi özellikle bir bölümün önünde durdurdu. F-35’in orta gövdesi olduğunu söylediği devasa bölümün alüminyum yüzeyine 6 bin parçanın sabitlendiğini ve bunun Türkiye’de TUSAŞ’ta yapıldığını belirtti. Türkiye’nin endüstriyel yeteneklerinin sürekli geliştiğini vurguladı.

- F-35’lerin üretim esnasında kanatları ve dış gövdelerinin büyük bölümü açık yeşil renkte. Merak ettik sorduk. Bunlar, uçağın kompozit malzemeden yapılmış bölümleriymiş. Kullanılan kompozit parçalardan birini uzattı. Çok sağlam, ama son derece de hafif bir malzeme... Uçağın yaklaşık üçte biri bu malzemeden yapılıyor. Kompozit ile gelen hafifleme ile iki silah daha taşıyabilmesi sağlanıyor.

- Türkiye’ye teslim edilecek F35’lerin kanatlarının üretildiği bölüme geldiğimizde McCormik yakıtın yüzde 50’sinin kanatlarda olduğu bilgisini paylaştı. Bir F-35, toplam 18 bin pound yakıt taşıyor. Ve tek dolumda 590 deniz mili çapta hareket edebiliyor. Tek menzil olarak yani A noktasından B noktasına hiç durmadan uçarsa 1200 deniz mili gidebiliyor.

- Kontrol ve anten kısmına bağlantıların yapıldığı bölümde McCormik bu parçaların İzmir’den geldiğini söyledi. İzmir’de Serbest Bölge’de üretim yapan Hollandalı Folker’dan geliyormuş. XBir F-35’in teslimi sözleşmeden sonra 36 ayda gerçekleşiyor. Montaj süresi 18 aya indirilmiş. Şimdi daha da azaltmak için çalışılıyor.

- Üretimin her aşamasında sadeleşme ön planda. Uçağın ana kumanda tablosu da öyle. O her tarafında düğmeler, göstergeler fırlayan kokpitler geride kalmış. İki tablet büyüklüğünde tek bir ekrandan idare ediliyor F-35’ler. Bize tanıtım yapan uzmanın deyişiyle cep telefonu kullanım kolaylığında...

- Bu uçaklar çok bilgi topluyor. Zaten temel üstünlükleri de bu. Eskiden manevra kabiliyeti ve hızdı önemli olan. Ama şimdi bilgi. Çünkü hangi hedefin nerede hareket ettiğini kilometrelerce öteden belirliyor. Aynı şekilde kendisine yönelen tehditleri de anında haber alıyor. Bize bilgi veren F-35 test pilotu Billie Flynn uçağın manevra kabiliyetine ilişkin tartışmalara da geçen yıl Paris’te yapılan havacılık fuarındaki 6 dakikalık şovla son verdiklerini söyledi. Flynn’a göre F-35’ler mevcut tüm savaş uçaklarının en iyisi...

- Lockheed’de 20 bin kişinin çalıştığı ve önemli kısmı Amerikan hükümetine aktarılmak üzere yılda yaklaşık 45 milyar dolar sanayi geliri bulunduğu bilgisi de bizimle paylaşıldı.