Defter beyannamesi nedir?

Soner ALTAŞ / Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Müfettişi

Bilindiği üzere, Türk Ticaret Kanunu gereği tüzel kişi tacirler, yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ve karar defteri, gerçek kişi tacirler ise yevmiye defteri, defteri kebir, envanter defteri ya da işletmesinin mahiyet ve önemine göre sadece işletme defteri  tutmak zorundadırlar.

TTK, defter tutma zorunluluğu yanında, tacirlere bu konuya ilişkin başkaca yükümlülükler de getirmiştir. İşte bu yükümlülüklerden bir tanesi de, tacir tarafından tutulacak olan defterlerin bir beyanname ile ticaret sicili memurluklarına bildirilmesine ilişkindir. Ancak, bu husus uygulamada yeterince yahut hiç bilinmemektedir. Böyle olunca da, konuya vakıf olan sınırlı birkaç şirket haricinde, defter beyannamesi verildiğine rastlanılmamaktadır.

Oysa, TTK'nın 69'uncu maddesinin ikinci fıkrasında "Her tacir, tutmaya mecbur olduğu diğer defterlerle tutmak istediği defterlerin her birinin nevi ve mahiyetleriyle sayfa sayılarını gösteren iki nüsha beyannameyi bu defterleri kullanmaya başlamadan önce sicil memuruna vermeye mecburdur. Memur, bunlardan birisini tasdik ederek tacire geri verir. Bu mükellefiyeti hiç veya kanuna uygun şekilde yerine getirmeyen tacirin bu gibi defterleri lehine delil olamaz." denilmektedir.

Tacirin "tutmaya mecbur olduğu diğer defterler"den kasıt, TTK'nın 66'ncı maddesinin birinci fıkrasının bir ila üçüncü bentlerinde ismi açıkça belirtilen defterler -yani, yevmiye defteri, envanter defteri, defteri kebir, karar defterleri ve işletme defteri- dışında kalan, ancak işletmenin  mahiyet  ve  öneminin  gerektirdiği  bütün defterlerdir. Bu defterler TTK'da belirtilmiş olabileceği gibi (örneğin, "Pay Sahipleri Defteri", "Tahvil Defteri", diğer kanunlar ile belirlenmiş de olabilir. Mesela; Bankacılık Kanunu gereği, bankaların  yönetim kurulu, denetim komitesi, kredi komitesi ve müdürler kurulu karar defteri tutmaları zorunludur.

TTK, tutulması zorunlu defterler haricinde, tacirlere istedikleri defterleri tutma imkanı da tanımıştır. Ancak, isteğe bağlı olarak tutulacak bu defterlerin de sahibi lehine delil niteliği kazanabilmesi için defter beyannamesinde gösterilmeleri gerekir.

Dolayısıyla, TTK'nın 66'ncı maddesinin birinci fıkrasının bir ila 3üncü fıkrasında sayılan yevmiye defteri, envanter defteri, defteri kebir, karar defterleri ve işletme defteri haricinde başkaca birtakım defterleri de tutmaları zorunlu olan yahut isteğe bağlı bazı defterleri tutacak olan tacirlerin, bu defterleri kullanmaya başlamadan önce, defterlerin nev'i ve mahiyetleriyle sayfa sayılarını gösteren iki nüsha defter beyannamesi düzenleyip bulundukları yerdeki ticaret sicili memurluklarına vermeleri gerekir.  

Defter beyannamesini hiç ya da süresinde vermemenin herhangi bir cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Ancak, defter beyannamesini hiç veya kanuna uygun şekilde yerine getiremeyen tacirlerin bu gibi defterleri lehlerine delil olamaz.