BM'de 30 milyar dolarlık fırsat

Yurdagül UYGUN

İSTANBUL - Birileşmiş Milletler (BM) pazarına Türkiye ilgi göstermiyor. Mal ve hizmet alımını ihale yöntemiyle gerçekleştiren BM, bu alımlarda özellikle gelişmekte olan ülkelerde yeni kaynakların bulunmasına, bunlardan daha fazla alım yapılmasına büyük önem veriyor. Buna karşın, Türkiye'nin bu pazardaki payı binde 8 oranında bulunuyor.

NATO'da görevli yüzbaşı Haluk Kurtoğlu da "Birleşmiş Milletler ile İş Yapma Rehberi" hazırlayarak, Türk firmalarının pazara girmesi için ihtiyacı olan tüm bilgileri bir arada topladı. Rehberde, BM sistemi hakkındaki genel bilgilerden, BM pazarına ilişkin temel konular, tedarik ve satın alma süreçleri, iş fırsatlarının tespiti, BM ile iş yapmanın püf noktaları ile yıllık alım hacmi 100 milyon doları aşan büyük alıcılara ilişkin özet bilgiler yer alıyor.

Uluslararası ilişkilerde istikrarın sağlanması ve barış ortamının korunması amacıyla 1945 yılında kurulan BM'e bağlı; genel kurul, güvenlik konseyi, ekonomik ve sosyal konseye bağlı birimler ve Dünya Bankası, Dünya Sağlık Örgütü, Uluslar arası Para Fonu gibi çok sayıda ihtisas kuruluşu ve fon bulunuyor.

BM çatısı altında faaliyet gösteren organizasyonların, 'daha güvenli bir dünya oluşturulması ve insanlık için daha iyi yaşam koşullarının sağlanması' amacıyla yürüttüğü çalışmalar, hemen her türden mal ve hizmetin temin edilmesini gerektiriyor.

Pazar, 10 yılda 14 milyar dolara yükseldi

Maliye sınıfına mensup bir subay olarak, İstanbul'da uluslararası bir NATO karargahı statüsündeki 3'üncü Kor. (HRF) Komutanlığı'nda görev yapan Haluk Kurtoğlu'nun yaptığı araştırmada yer alan bilgilere göre, 21'inci yüzyılın başında 3.3 milyar dolar düzeyinde olan BM pazar büyüklüğü, düzenli bir şekilde artarak 10 yıl gibi kısa bir sürede 14 milyar dolar sınırına dayanmış bulunuyor.

Bu rakama, BM kurumları ile yakın işbirliği içinde çalışan bölgesel kalkınma bankaları ve uluslararası kredi kuruluşları tarafından sağlanan kaynaklarla yaratılan iş hacmi de eklendiğinde, BM pazarının genel büyüklüğünün 30 milyar dolar seviyesine yaklaştığı tahmin ediliyor. BM, gelişmekte olan ülkelerde yeni kaynakların (tedarikçi, hizmet sunucusu ve yapım müteahhidi) bulunmasına ve bunlardan daha fazla alım yapılmasına, büyük önem veriyor.

BM'in geçtiğimiz aylarda yayımlanan 2009 yılına ilişkin tedarik istatistikleri incelendiğinde, 10 yıl önce yüzde 30'lar civarında seyreden gelişmekte olan ülkelerden yapılan alım oranının, düzenli bir şekilde artarak 2009 yılı sonunda yüzde 55 seviyesine ulaştığı görülüyor. En çok alım yapılan 20 gelişmekte olan ülkenin yer aldığı listede Hindistan yüzde 4.9'luk pazar payı ile başı çekerken, Türkiye yüzde 0,8'lik pay ile 19'ncu sırada bulunuyor.

"Bürokratik bir pazar"

DÜNYA Gazetesi yazarı Dr. Osman Ata Ataç, BM pazarının zahmetli, bürokratik bir pazar olduğunu, bu nedenle Türk işadamlarının çok ilgi göstermediğini söyledi. Ataç, her pazara girilmesi gerektiğini belirterek, "Birleşmiş Milletler pazarına girmek için bağlı kuruluşların listesine girmek gerekiyor. Türkiye'den fazla sayıda iş adamının bu listede kayıtlı olduğunu sanmıyorum" dedi. Türkiye'de devletle iş yapmayı çok fazla tercih etmeyen işadamlarının çok olduğunu anlatan Ataç, "Birleşmiş Milletler'e bağlı kuruluşlar alım yaparken ince elerler, sık dokurlar. Alınan malların özelliği de vardır ayrıca. Örneğin gıda maddesi ister ama Somali'deki açlar için alır gıda maddesini. Bu da özel gıda maddesidir" dedi.

BM ihalelerinde ihracatçılar daha şanslı

BM'ler bünyesinde yaklaşık 30 kuruluş bulunuyor. Bunlar yürüttükleri faaliyetler, kurumsal geçmişleri, büyüklükleri ve örgütsel farklılıkları nedeniyle tedarik uygulamalarında küçük farklılıklar gösterebiliyor. Buna karşın BM sistemi içinde gerçekleştirilen tüm alımlarda geçerli olan 4 alım yöntemi bulunuyor.

Rehbere göre, yapılacak olan alımlarda yeterli rekabetin sağlanması esas alınıyor. Bununla birlikte, rekabetin yaratılması ve alınan tekliflerin değerlendirilmesi gibi faaliyetlerin de bir işlem maliyeti olduğu dikkate alınarak, ihtiyaçların karşılanmasında dört yöntem kullanılıyor; doğrudan alım, yerel fiyat araştırması, belli istekliler arasında uluslararası ihale ve uluslararası açık ihale.

Doğrudan alımda, genellikle 2 bin 500 dolar seviyesine kadar olan küçük çaplı ihtiyaçlar, kurumun kaynak listesinde yer alan tescilli firmalardan fiyat sorulması ve alım kararı verilmesi suretiyle karşılanıyor. Bu limit kurumlar arasında değişiklik gösterebiliyor. Örneğin UN/PD alımlarında 4 bin dolar, WIPO alımlarında 5 bin İsviçre Frankı olarak uygulanıyor. Ancak, uygulamada özellikle bölge ve ülke ofisleri tarafından yapılan küçük çaplı alımlarda dahi en az 3 kayıtlı firmadan fiyat araştırması yapılarak alım yapıldığı görülüyor.

Doğrudan alım için belirlenen limitin üzerinde olan, ancak kurumlarca belirlenen ihale limitine ulaşmayan ve genellikle 30 bin dolara kadar olan ihtiyaçlar, alım yapan birimin ya da alınacak olan mal ya da hizmetin teslim edileceği birimin bulunduğu ülke ile yakın çevresindeki ülkelerde bulunan en az 3 kayıtlı firmadan fiyat araştırması yapmak suretiyle karşılanıyor. Bu tür alımların bir diğer özelliği ise, alınacak mal ya da hizmetin piyasada yaygın olarak bulunan ve kolaylıkla temin edilebilecek durumda olması.

Üçüncü alım yöntemi ise, 'Belli İstekliler Arasında Uluslararası İhale'. Çünkü yerel piyasadan fiyat araştırması yapılarak karşılanabilecek olan tutarı aşan tüm ihtiyaçlar içinse resmi ihale düzenlenmesi zorunlu. İhaleler için de genellikle iki kademeli bir yaklaşım kullanılıyor, tahmini bedeli 100 bin doları aşmayan ihtiyaçlara

ilişkin ihalelere sadece kurumların kaynak listesinde yer alan firmalar davet ediliyor. Kayıtlı firmaların çok olması durumunda, sadece yapılacak olan alımla ilgilenen firmaları kısa listeye dahil etmek için, kurumun Internet sayfası ya da UN/GM aracılığı ile 'İlgi Bildirimine Davet Çağrısı' (REOI) yayımlanarak, firmaların alımı yapacak birim ile temasa geçmesi isteniyor. BM'de alımlardaki dördüncü yöntemse, 'Uluslararası Açık İhale' . Tahmin edilen bedeli 100 bin doları aşan ihtiyaçlara ilişkin alımlar için açık ihale düzenleniyor ve ihaleye katılabilecek olan firmalar konusunda herhangi bir kısıtlamaya gidilmiyor.

Bu şekilde yapılacak olan alımlarla karşılanacak olan ihtiyaçlara ilk olarak yıllık tedarik planlarında yer veriliyor; daha sonra 'İlgi Bildirimine Davet Çağrısı' (Request for Expression of Interest-REOI) yayımlanarak firmaların alımı yapacak olan birim ile temasa geçmesi ve kendileri tarafından önerilebilecek ürünler ve firmalarına ilişkin daha ayrıntılı bilgiler sunmaları talep ediliyor. Bu aşamada ayrıca henüz kayıt yaptırmamış olan işletmelerin kayıt olmaları da talep ediliyor.

BM pazarının büyük bir bölümü ihracata dayalı olduğundan, firmaların kayıt başvurusu yapabilecekleri ve dolayısıyla çalışabilecekleri kurumlar, ihracat deneyimlerine göre belirleniyor. 3 yıl ve daha fazla ihracat deneyimi olan firmalar tüm BM kurumları nezdinde kayıt başvurusu yapabilirken, ihracat deneyimi 3 yıldan az olan firmalar sadece kendi ülkelerinde bulunan BM kurumları ve ofisleri için kayıt başvurusu yapabiliyor. Bu nedenle, UN/GM hesabının açılması aşamasında firmaya sorulan hususlardan biri de 3 yıl ve daha fazla ihracat deneyiminin olup olmadığı. Bu soruya verilen cevaba göre, kayıt başvurusu oluşturuluyor. 3 yıldan az tecrübesi olan firmaların karşısına sadece Türkiye'de faaliyet gösteren ve alım yapan 4 BM ofisi çıkarken, 3 yıl ve daha fazla tecrübesi olan firmaların karşısına UN/GM üyesi tüm BM

kurumları çıkıyor ve firmalar bu listeden seçim yapabiliyor.

İHALE DUYURULARI NEREDE YAYINLANIYOR?

Her yıl yayımlanan satın alma istatistikleri: BM kurumlarının o yıl içinde yaptığı mal ve hizmet alım tutarları, mal ve hizmet kategorileri itibarı ile kurumların iş yaratma potansiyelleri, UN/GM Internet sayfasında yayınlanıyor.

- UN/GM ve ihale uyarı hizmeti: BM kurumlarınca düzenlenecek olan ihalelere ilişkin duyurular (REOI, ITB, RFP vb.) UN/GM aracılığı ile yayınlanıyor. http://unbiz.un.int ve www.devbusiness.com: Bağışlarla finanse edilen proje faaliyetler kapsamında ortaya çıkan iş fırsatları http://unbiz.un.int/, kredilerle finanse edilen

projeler kapsamındaki iş fırsatları ise www.devbusiness.com. adlı web sayfalarında yayınlanıyor.

- BM kurumlarının internet sayfaları: BM kurumlarının gerek merkezi satın alma birimleri gerekse bölge ve ülke ofisleri ile diğer mahalli birimler tarafından yapılacak

olan alımlara ilişkin yıllık alım planları, ilgi bildirimine davet çağrıların (REOI) ve ihale duyuruları (RFQ,RFP, ITB vb) kurumların internet sayfalarında yayınlanıyor.

Diğer: Uluslararası açık ihale şeklinde gerçekleştirilecek alımlar, dünya çapında yayın yapan iş ve ekonomi yayınları ile internet siteleri aracılığıyla duyruluyor.

BİRLEŞMİŞ MİLLETLER İLE İŞ YAPMANIN PÜF NOKTALARI

- BM kurumlarına sunulacak teklifler için gerekli belgeler çoğunlukla İngilizce olduğundan, mutlaka iyi derecede İngilizce bilen personeliniz bulunmalı.

- Yapmanız gereken ilk iş, firmanız tarafından sağlanabilecek olan ürünlerin hangi kurumlar tarafından satın alındığını, yani pazarın sunduğu fırsatları tespit etmeniz.

İkinci adımınız ise vakit geçirmeden söz konusu kurumun kaynak listesine kayıt başvurusu yapmanız.

- Gerek Türkiye gerekse hali hazırda ihracat yaptığınız ülkeler ile hedef pazarınız olan diğer ülkelerdeki BM ofislerini tespit ederek, yerel düzeyde ayrıca kayıt yaptırmanız gerekip gerekmediğini de araştırmayı ihmal etmeyin.

- Bir BM ihalesine davet edilmenin temel olarak iki yolu mevcut. Bunlardan ilki şirket profilinizde yeralan UNCCS kodlarına bağlı olarak BM görevlisinin yapmış olduğu veritabanı sorgulamasında, tedariki planlanan emtia veya hizmetin potansiyel tedarikçisi olarak görülürsünüz. Fakat bu metoda fazla güvenilmemesi gerekir, zira birçok sebepten ötürü yapılan veritabanı araştırması sizin şirketinizi listeyebilir veya listelemeyebilir.

Bu ilk metodu tamamlayıcı olarak ve ihaleye ilgi duyan şirketin insiyatifiyle açılacak ihaleye davet edilmeyi talep edebilirsiniz. Bu durumda ise yapılması gereken

her bir REOI dökümanında yeralan "Vendor Response Form"u doldurarak BM yetkilisine göndermeniz.

- İş yapmak istediğiniz kurumun ihale ve sözleşme mevzuatı ile genel şartnameleri ve sözleşme taslakları hakkında bilgi edinin. Kurumların Internet sayfalarında bu bilgilerin tamamı bulunuyor.

- Firmanızın ürünlerine ilişkin katalog, broşür, Internet sayfası vb. bilgilerin güncel olmasına dikkat edin.

- Hedef bölgenizdeki kurumların satın alma birimlerine önceden randevu almak koşuluyla tanıtım ziyaretleri yapmanız faydalı olacaktır: Unutmayın BM çalışanları da insan!

- Aldığınız her ihale davetini, o ihaleye girmeyecek bile olsanız, mutlaka yanıtlayın. Böylece kaynak listesindeki durumunuz "aktif firma" olarak devam edecektir.

- İhale dokümanlarında belirlenen hususlara harfiyen uymalı, talep edilen tüm bilgi/belgeleri, istenen format ve dilde, eksiksiz olarak ve zamanında sunmalısınız. Tekliflerin değerlendirilmesi aşamasında yöneltilebilecek ilave soruları da zamanında yanıtlamalısınız. Eksik bilgi/belge ya da geç kalmış yanıtlar ihaleden elenmenize yol açabilir.

- İhale dokümanında yer alan hususlar hakkındaki sorularınızı en seri şekilde ilgili makama yöneltin.

- Teklifinizi belirtilen gün ve saatten önce sunun.

- Davet edilmeniz halinde, teklif zarflarının açılma toplantılarına mutlaka katılın.

- Sözleşme performansız gelecekteki ihaleler açısından önemlidir. BM kurumlarının, karar vermeden önce diğer BM kurumlarından da firmanızın performansı hakkında bilgi edinebileceğini unutmayın.

- Bu işte sır yok: Eğer ürününüz ucuzsa, zamanında teslim edebiliyorsanız ve beklentileri karşılıyorsanız, ihaleyi alırsınız. Eğer ürününüz sadece ucuzsa, ama teslimatta gecikir ya da kalite beklentilerini karşılayamazsanız işiniz bitti demektir.