Tüketimde zengin ve yoksul makası açıldı

Naki BAKIR

ANKARA - 2011 yılında tüketim harcamalarında nüfusun en varlıklı yüzde 20’lik kesimi ile orta ve alt gelir grupları arasındaki makas biraz daha açıldı. En varlıklı kesimin toplam tüketim harcaması içindeki payı önceki yıla göre 0.6 puan artarak yüzde 36.7’ye ulaştı.

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), 1 Ocak-31 Aralık 2011 her ay değişen 1.104 hane olmak üzere yıllık toplam 13 bin 248 örnek hane halkına uyguladığı Hane Halkı Bütçe Anketi’nin sonuçlarını açıkladı. Anketi geçerli sayılan 9 bin 918 hane halkından derlenen bilgelerle, tüketim harcamaları analiz edildi. Buna göre TÜİK anketinde 2010 yılında 1.843 TL olan hane halkı başına aylık ortalama tüketim harcaması 2011’de yüzde 15 artışla 2.120 TL’ye, eşdeğer fert başına aylık ortalama harcama da yüzde 16 artışla 834 TL’den 967 TL’ye yükseldi. 2011 yılında hane halkı başına aylık ortalama harcama kentsel yerlerde yüzde 16.9 artışla 2.364 TL, kırsal yerlerde ise yüzde 8.9 artışla 1.547 TL oldu.

Tüketimin yüzde 37’sini en varlıklı yüzde 20 yapıyor

Türkiye’de toplam tüketim harcamaları içinde nüfusun en yoksul yüzde 20’lik kesiminin payı 2011’de yüzde 9.1’le değişmezken, en üst gelir grubunu oluşturan yüzde 20’lik kesimin payı yüzde 36.1’den yüzde 36.7’ye yükseldi. En alt yüzde 20 ile birlikte alt-orta, orta ve orta-üst kesimleri oluşturan aradaki yüzde 20’lik dilimlerinin paylarının da azaldığı ya da aynı kaldığı gözlendi. Buna göre tüketim bazında en varlıklı kesimle, orta ve alt gelir grupları arasındaki makas biraz daha açıldı.

Toplam gıda harcamalarında en yoksul kesimin payı yüzde 13.6, en varlıklı kesimin payı yüzde 28.4 düzeyinde gerçekleşti. Bu denge alkollü içecek ve sigarada yüzde 12’ye yüzde 28.2, giyimde yüzde 12’ye yüzde 28.2, konut ve kirada yüzde 11’e yüzde 31.6, ev eşyasında yüzde 7.7’ye yüzde 40.1, sağlıkta yüzde 10’a yüzde 39.7, ulaştırmada yüzde 4.5’e yüzde 45.6, kültür ve eğlencede yüzde 4.5’e yüzde 47.6 şeklinde. Özellikle eğitimde makas iyice açılıyor; bu alandaki harcamalarda en alt gelir grubu payı yüzde 5.2’de kalırken, en varlıklı kesiminki yüzde 62.3’e ulaşıyor.

Buna göre Türkiye’de eğitim alanındaki harcamaların yaklaşık üçte ikisini nüfusun en varlıklı yüzde 20’lik kesimi yapıyor. En alt kesimin toplam eğitim harcamaları içindeki payının önceki yıla göre 0.1 puan düştüğü, en varlıklı kesimin payının ise 2.1 puan arttı dikkati çekti. En çok harcama konut-kira için Türk halkı, en fazla tüketim harcamasını konut ve kira için yapıyor. Harcamalar içindeki payı önceki yıla göre biraz düşmekle birlikte konut ve kira, tüm gelir gruplarının harcamalarında en
büyük payı almaya devam ediyor. Konut ve kiranın harcamalar içindeki payı en alt gelir grubunda
yüzde 31.1’le en yüksek düzeyde bulunuyor.

Gelir düzeyi yükseldikçe gerileyen söz konusu pay, en varlıklı grupta yüzde 22.2’ye düşüyor. En alt gelir grubunun toplam tüketim harcamaları içinde gıda yüzde 30.9 payla konut-kiradan sonra ikinci sırada gelirken, gıdanın payı en varlıklı grupta yüzde 16’ya düşüyor. Toplam harcaması içindeki paya göre en yoksul kesim, en varlıklı kesime göre gıdaya neredeyse iki kat daha fazla harcıyor. Buna karşılık en alt grupta yüzde 8.5 olan ulaştırmanın payı en üst grupta yüzde 21.4’e ulaşıyor. Varlıklı kesimde ulaştırma harcamaları konut-kiradan sonra ikinci sırada gelirken, gıda üçüncü sıraya düşüyor.

Ücretli kiraya, işveren gıdaya harcıyor

Ailelerin temel gelir kaynağına göre tüketim harcamalarının dağılımı incelendiğinde; temel gelir
kaynağı maaş, ücret, yevmiye olan hane halklarının yüzde 24.8’le en yüksek payı konut ve kiraya
ayırdığı görülüyor. Bu kesimde gıdanın payı yüzde 18.7 ve ulaştırmanın payı yüzde 18.1’le neredeyse aynı düzeyde bulunuyor. Temel gelir kaynağı müteşebbis geliri olan hane halklarının harcamaları içinde en yüksek payı yüzde 23.1’le gıda harcamaları alıyor, konut ve kira yüzde 22.4’le ikinci sırada gelirken, gıda yüzde 16.1’le üçüncü sıraya düşüyor. Gayrimenkul ve menkul geliri olan rantiye kesimi harcamalarının yüzde 29.4’le en büyük bölümünü konut ve kira oluşturuyor. Emeklilerin harcamalarının yüzde 30.5’le en büyük bölümü konut ve kiraya giderken, gıda yüzde 25.1 ile ikinci büyük ağırlığı oluşturuyor, ulaştırmanın payı yüzde 12.8’e düşüyor.