Yükselen kur yatırımlara fren yaptırdı

İBRAHİM EKİNCİ

Ekonomi Bakanlığı 2018 yılı mayıs ayı itibariyle teşvik belgesi almış yatırım projelerinin listesini açıkladı. Bu listeye göre girişimciler toplam 11 milyar 478 milyon lira yatırım öngören 713 proje için belge aldı. Ekonominin bu sıkıntılı döneminde yatırımların nasıl seyrettiğini anlamak için bu rakamlara biraz daha derinden bakmakta fayda var. 2016’nın ilk 5 ayında toplam 37.9 milyar lira yatırım öngören projeler için teşvik belgesi almıştı. 2017’de bu rakam 41.6 milyar liraya çıktı. Bu yılın ilk 5 ayında ise 48 milyar lirayı buldu. Bu rakam 2016 yılı aynı döneme göre yüzde 26.6, 2017 aynı döneme göre yüzde 15.4 artış ifade ediyor. (2018 yılı ilk 5 aylık teşvik belgeli yatırım toplamı aslında 65.6 milyar lira. Ancak istatistiği standart sapmalardan arındırmak için bu rakamdan Pegasus’un ilk teslimi 2022 olarak gözüken 17.6 milyar liralık 25 adetlik uçak siparişini düştüğümüzde 48 milyar liralık bir yatırım öngörüldüğünü anlıyoruz.)

Yatırım iştahında trendi tam görmek için ilk 5 ay rakamlarını enflasyon ve kur artışının getirdiği maliyet şişkinliğinden arındırmak gerekir. Bilindiği gibi Türkiye yatırım mallarında da önemli ölçüde dışa bağımlı. Girişimciler projeleri için ithalat yapmak zorunda. Teşvik verileri içinde ne kadar ithalat yapılacağı da yer alıyor. Enflasyon artışını bir kenara bıraksak dahi, sadece bu ithalatın faturasında kur artışı kaynaklı şişkinlik düşüldüğünde; 2018 yılında yatırım artış hızının, 2017’deki yüzde 10 düzeyinden yüzde 3.3’e düştüğü; güncel kur düzeyi (21 Haziran) dikkate alındığında gerilediği (-4.7) görülüyor.

2018 yılı ilk 5 ayda yatırımlar için öngörülen ithalat 4.5 milyar dolar! Bu ithalat 2016 ilk 5 ay ortalama kuru ile (2.90) yapılsaydı fatura 13 milyar TL olacaktı. 2017 ilk 5 ay kuru ile yapılsaydı 16.3 milyar lira ödenecekti. 2018 ilk 5 ay ortalama kuru ile (3.99) 18 milyar lira, 21 Haziran kuruyla 21.4 milyar lira ödenmesi gerekiyor. Dolar kurunun 2.96 lira olduğu Ocak 2016’dan, kurun 4.75 lira olduğu 21 Haziran 2018’e gelinceye kadar yatırımcının 4.5 milyar dolarlık ithalat faturasının da 13 milyar liradan 21.4 milyara çıktığı görülüyor.

Yandaki tablo, (yerli - yabancı) yatırımcıda dikkate değer ölçüde bir iştah azalması olduğunu gösteriyor. Yabancı yatırımlar açısından durum nedir? Ekonomi Bakanlığı tasnifinde çok küçük oranda dahi olsa yabancı sermaye bulunan şirketlerin projeleri “yabancı yatırım” kabul edildiğinden tablo gerçek durum hakkında sağlıklı bir fikir vermiyor. Örneğin Pegasus’un 17.6 milyarlık yatırımı “yabancı yatırım” kabul ediliyor. Bu proje istisna tutularak yapılan kaba tasnif, “yabancı sermayeli şirket” yatırımlarında da artış olmadığını gösteriyor. 2016 ilk 5 ayda “yabancı sermayeli” şirket yatırımları 9.8 milyar TL olarak gözüküyor. 2017’de bu rakam 8.7 milyar, 2018’de ise 9 milyar olarak gözüküyor. Bu yılın rakamı 2016’nın gerisinde, 2017’nin 300 milyon lira kadar üzerinde!

Yabancı iştahını, daha sağlıklı olarak “şirket kuruluşlarında” görmek mümkün. Yabancılar, 2018’in ilk 4 ayında 3 bin 616 yabancı ortaklı şirket kurmuşlar. Bu şirketlere 657 milyar lira sermaye koşmuşlar. 2017’de bin 793 şirkete ortak olmuşlar ve 370 milyon lira sermaye koymuşlardı. 2016’da ise bin 772 şirkete ortak olmuşlar ve 486.4 milyon lira sermaye koymuşlardı. Buna göre yabancılar Türkiye’de önceki yıllara göre daha fazla sayıda şirket kurmuş ve daha fazla sermaye koymuş bulunuyorlar. Burada dikkat çekici olan, özellikle limited şirketlerde en fazla şirket kuran ilk 10 ülkenin 9’unun Ordadoğu ve Asya ülkesi oluşu. İlk 10’a giren tek Avrupalı ülke Almanya olmuş. Anonim şirketlerde de durum fazla farklı değil.

Türkiye’ye uluslararası net doğrudan yatırım girişi ocak-nisan döneminde geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 21,9 azalarak 3 milyar 97 milyon dolar olarak gerçekleşti. Ekonomi Bakanlığı, nisan ayına ilişkin “Uluslararası Doğrudan Yatırım Verileri Bülteni”ni yayımladı. Nisanda 863 milyon dolarlık uluslararası net doğrudan yatırım girişi gerçekleşti. Ocak-nisan döneminde net doğrudan uluslararası yatırım girişi geçen yılın aynı dönemine kıyasla yüzde 21,9 düşüşle 3 milyar 97 milyon dolar oldu. Nisanda 413 uluslararası sermayeli şirket ve şube kuruldu, 5 yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki gerçekleşti. Nisan sonu itibarıyla 2 bin 344 uluslararası sermayeli şirket ve şube kurulurken, 34 yerli sermayeli şirkete de uluslararası sermaye iştiraki geldi.