Rusya’ya domates ihracatı Ermenistan üzerinden mi delindi?

Artak HAMBARDZUMYAN

Ermenistan’ın en önemli ekonomik ve siyasi ortağı olan Rusya, Türk Hava Kuvvetleri’nin Kasım 2015’te Suriye sınırı yakınlarında Rus Hava Kuvvetlerine ait savaş uçağını düşürmesine tepki olarak 1 Ocak 2016’da Türkiye’den bir dizi ürünün ihraç edilmesine ambargo koydu. Moskova’nın söz konusu yasağı, Rusya’nın en büyük ihracat ürünlerinden domatesleri de içeriyordu.

Türkiye İstatistik Kurumu 2015 yılı verilerine göre, ülkenin domates ihracatının yüzde 70’i Rusya’ya gerçekleştirilirken Türk üreticilere 259 milyon dolar kazandırdı. Domates ihracatı 2016’da 36 bin tona tırmandı Ermenistan’dan Rusya’ya Türk mallarının yeniden ihraç edildiğine dair ilk şüpheler resmî verilere göre, 2015’te bin ton olan domates ihracatının 2016’da 36 bin tona tırmanıp 23 milyon dolar gelir sağlamasıyla ortaya çıktı. Domates, ünlü Ermeni konyağından sonra ülkenin ikinci en büyük ihraç ürünü oldu.

Rus yetkililer defalarca, Türkiye domateslerinin komşu ülkelerden yeniden ihraç edilerek yasadışı olarak Rusya’ya sokulmasına devam edildiğini savundu. Özellikle, Rusya Federal Veteriner ve Bitki Sağlığı Gözetim Servisi (Rosselhoznadzor) Belarus, Ermenistan ve Azerbaycan üzerinden Rusya Federasyonu’na gerçekleştirilen domates sevkiyatlarındaki belirgin artışla ilgili endişelerini dile getirdi. Bununla birlikte, bu ülkelerin yetkilileri de suçlamaları reddetti.

Ulusal İstatistik Servisi’nin ön verilere göre, Ermenistan’ın 2016’daki Rusya’ya yaptığı ihracat yüzde 54 oranında yükseldi. Bir Ermeni düşünce kuruluşunun başkanı ekonomist Tatul Manaseryan, “İhracatta gerçek bir büyüme yoktu, hepsi de bir yalandı. Büyüme gerçekte sadece Türk domates, mücevherat ve tekstil ürünlerinin Rusya Federasyonu’na yeniden ihraç edilmesi yoluyla gösterildi” ifadelerini kullanıyor. Mayıs 2016’da Ermenistan Ekonomi Bakanlığı “sahte Ermeni domatesleri” hakkında bir inceleme yapılacağı sözünü verdi. Aralık ayında da Ermenistan Tarım Bakanlığı, yasaların ihlal edilmemesi nedeniyle Türk domateslerinin ithalatını yasaklayamadığını açıkladı.

Ermenistan Ulusal İstatistik Servisi’ne göre, Türkiye’den Ermenistan’a yapılan ithalat 2017’de 2015 yılına oranla yüzde 40 artarak 230 milyon dolara ulaştı. Geçtiğimiz 10 yıl boyunca kapalı sınırlara rağmen, Türkiye her zaman Ermenistan’ın ilk 10 ticaret ortağından biri oldu. Ancak, resmi istatistiklere göre, 2016 yılında Ermenistan, sadece 200 ton domates ithal ederken 36 bin ton ihraç etti. Bu, ihraç edilen domateslerin Ermenistan’da üretilmesi anlamına geliyor.

Ermenistan Parlamentosu’nda Kasım 2016 tarihli bir oturumda muhalif vekil Aram Manukyan, “Türk domateslerinin yasadışı yolla Ermenistan’a sokulup burada ‘Made in Armenia’ “etiketi eklenmesi ürünlerin Rusya’ya ihracının önünü açtı” diye konuştu. Ermeni Tarım Bakanlığı da domates tarlalarının genişletilmesinin bir sonucu olarak domates ihracatının benzeri görülmemiş biçimde büyüdüğünü savundu. Resmi verilere göre 2014’te Ermenistan sadece 200 ton domates ihraç etti. Ekonomist Babken Tunyan, “Uygulamada domates ihracatının miktarını yalnızca alanların genişlemesi ile 2 yılda 270 kez arttırmak mümkün değil” diyor.